MPH NS VIII. Chronica Poloniae Maioris. 1970.pdf

(8468 KB) Pobierz
MONUMENTA
POLONIAE
HISTORICA
SERIES NO VA -
TOMUS V ili
CHRONICA
POLONIAE M A I O R I S
recensuit et annotavit
Birgitta Kürbis
p a
N
s t w o w e
WYDAWNICTWO
NAUKOWE
HORI ZON
s V ò 'iìS A
POMNIKI
D Z I E J O WE
POLSKI
SERIA II -
TO M V III
KRONIKA WIELKOPOLSKA
wydala i komentarzem opatrzyla
Brygida Kürbis
W ARSZAW A
1970
IN S T Y T U T H IST O R II
POLSKIEJ A K A D E M I I N A U K
Obwoiutc, okladk? i strony tytulowe projektowal
ANDRZEJ RUD ZlSSK I
Copyright
by Paristwowe Wydawnictwo Naukowe
Warszawa 1970
Printed in Poland
BfflLUAM
EO
WST£P
Utwór dziejopisarski, który od stu z gór^ lat zwyklismy nazywac Kronikij. wielkopolsk^,
trafit do r^k nowo2ytnych w postaci dalekiej od tej, jak<i pozostawil i jakq. zamierzal po-
zostawic potomnym jej autor. Nie tylko nie udalo mu si? dziela swojego dokoùczyc,
lecz ponadto uleglo ono niewqtpliwej ingerencji. Kopie, istniejqce jeszcze dzisiaj, s;j. od
pierwopisu odlegle o póftora do dwóch stuleci i pochodzg. wszystkie z archetypu b?d^cego
juz; tekstem wtórnym wobec tekstu koncypowanego przez autora. Ten archetyp trafil
w ostatnich latach X IV w. do wi?kszego zbioru tekstów historiograficznych ukladanego
przy katedrze gnieznienskicj
( Chronica longa seu magna Polonorutri).
Prawdopodobnie
przy ukladaniu tej kolekcji przelozono rozluznione ostatnie kartki Kroniki wielkopolskiej
z relacjij. o latach 1272—1273 do roczników traktuj^cych o tych samych wydarzeniach.
Trudno redaktora czternastowiecznego za to winic, gdyi; niepoj?tym trafem tekst Rocz­
ników wielkopolskich, nie pokrywajqcy si? calkowicie z Kronikq. (i na odwrót) pod wzgl?-
dem wiadomosci, jest jednak we fragmentach wspólnych prawie doslownie z ni'4 zbiezny,
a w dodatku urywa si? na takim wspólnym fragmencie z 1271 r. Nasuwa si? przeto podejrze-
nie co do swiadomego zniszczenia calej relacji dziejopisarskiej po 1273 r., któr;| rocznikarz,
a chyba
tei
i kronikarz, powinien byi kontynuowac — s^dz^c po coraz peiniejszym i bar-
dziej zaangazowanym zapisywaniu faktów od polowy X III w. poczqwszy — oraz po tym,
ie
prolog Kroniki ujawniajqcy zamierzenie autorskie dotyczy Przemysla II króla i odnosi
si? do 1295 r. W Kronice znalazl uwzgl?dnienie tylko pocz^tek jego panowania; w Rocz-
niku nastqpila jednoczeénie duza luka ai do 1295 r. i wiadomosc o koronacji królewskiej
Przemysla rozpoczyna w nim nowy odcinek, kontynuowany do r. 1309.
Sprawa zakoiiczenia Kroniki i potrzeba wyswietlenia jej l^cznie z przerwaniem si?
równoleglych zapisek annalistycznych mniej zaprzijtaly uwag? badaczy i krytyków
n ii
jej poczcjtek zachowany w dwóch wersjach, jezeli wierzyc odkryciu pijara praskiego
Gelazego D o b n era z 1763 r.
1
On tez rozpoczyna dluga seri? studiów i przyczynków
roztrzqsajqcych wiarygodnosc tego kronikarskiego przekazu. Przygotowuj^c do druku
edycj? humanistycznej kroniki czeskiej pióra Waciawa Hajka z X V I w. zainteresowal
si? najstarszij tradycjq dziejopisarski o poczqtkach narodu czeskiego, której bohaterem
od X IV w. byl ju£ nie tylko praojciecpater
Bohemus,
kreowanyjuz przez Kosmasa w X II w.,
lecz dwaj braciai Czech i Lech. Wedlug swiadectwa Dobnera (we wst?pie wydaw-
niczym do Kroniki Hajka) wpadl mu w r?ce r?kopis z biblioteki znanego humanisty
czeskiego z X V I w. Jana Hodiejovskiego (r?kopis
H
) z innym tekstem „Kroniki polskiej”
n ii
ten, który od trzydziestu lat znany byl w czasach Dobnera z edycji Fryderyka Som-
m ersberga2. W r?kopisie Hodiejovskiego nie znalazl Dobner historii
0
Lechu, Czechu
Venceslai Hagek Annales Bohemorum a Gelasio a S. Catharina, Pars II, Pracae 1761 ς 8 — in
Boguphah Episcopi Posnaniensis Chronicon Polonicum cum continuatione Joannis Basconis cnstn
dis Posnaniensis, Siiesiacarum rerum scriptores, confecit F. W. de S o m m e rs b e rg Γ ΐ ΐ Ξ
Ο
s. 7, 4 8 -6 5 , 6 5 -7 7 (w dalszym ciqgu cala Kronika Wielka z r«kopisu wroclawskiègo)
1
VI
K R O N IK A WIELKOPOLSKA
i Rusie, wnioskuj^c st^d, ze tekst Sommersberga zawieral amplifikacj? (interiectio), która
byla wtórna w stosunku do przekazu Dalimilowego3: „Dalemilus itaque noster, quantum
haetenus constat, omnium primus Czechi inventor, historiaeque illius architectus est” .
Natomiast co do Lecha, Dobner (zgodnie z pózniejszymi dociekaniami j?zykoznawców)
stwierdzil, ze slowa tego Dalimil nie pojmowal jeszcze jako imi? wlasne lecz jako appella-
tivum. Dopiero po nim owo niezrozumiale staroczeskie slowo przerobiono na imi? wlasne
Lecha. Uratowawszy w ten sposób czystosc czeskiej tradycji narodowej, Dobner wlozyl
przyslowiowy kij w mrowisko, obalaj^c swoim odkryciem zadawnione przekonanie,
jakoby „Kronika polska” wydana przez Sommersberga byla pióra biskupa poznanskiego
Boguchwala, który w rozdz. 89 wyst?puje pod swoim imieniem. Po jego smierci konty-
nuowal
kustosz poznahski, dwojga imion, Godzislaw Baszko. Przedstawil si? on na
innych kartach Kroniki (c. 143). Bowiem kto wykladal histori? Czecha i Lecha z doda-
niem jeszcze i Rusa, ten zdaniem Dobnera mògi si? oprzec jedynie na Dalimilu i zyc
oczywiseie w X IV w. Do tego tez stulecia sprowadzil czeski uczony wiek r?kopisu
H,
jednakze, jak zdaje si? wynikac z dalszych jego komentarzy do kroniki Hajka, dokladniej
go nie przeczytal4. Zauwazyl jeszcze, ie „continuatio Baczkonis [...] penitus abest ab
hoc codice” , gdyi; na koiicu znajdowala si? notatka o wizji proroczej biskupa Boguchwala
z 1249 r., którij. na szcz?scie cali przytoczyl (Inc.:
Ego Boguphalus episcopus Posnaniensis
audivi licet peccator----
Expl. :
In saecula saeculorum Amen)
bezposrednio za tekstem krót-
szego Prologu.
Dylemat, jak i kiedy powstala Kronika wielkopolska, nie zostal do dzis jednoznacznie
rozstrzygni?ty, chociai; operujemy teraz znacznie wi?ksz^ dawkij. argumentów krytyczno-
-formalnych i historycznych niz uczony pijar w X V III w., jak równiez skrupulatni — trzeba
to przyznac — wydawcy i komentatorzy Kroniki w erudycyjnym X IX stuleciu. Rozpo-
rz^dzamy jedynie hipotezami.
Najpierw dominowala nieprzerwanie przez kilka stuleci utrwalona edycjami teza
Sommersberga5 o dwóch autorach: biskupie poznanskim Boguchwale II ( t 1253) i kus-
toszu poznanskim Godzislawie Baszku jako kontynuatorze. Mechaniczny podzial Kro­
niki na podstawie zapiski z 1249 r. o widzeniu sennym Boguchwala suponowal, ze uczony
biskup strescil najpierw cal^ Kronik? Kadlubka i rozpoczal cz?sc wielkopolsk^ kompilacji,
b?d^c takze autorem Prologu. Przemysla okreslonego tam we wszystkich r?kopisach
odnalezionych w Polsce
rex eiusdem terre,
a w r?kopisie przytoczonyin przez Dobnera
jako
rex hodie regnans,
uwazano za ksi?cia wspólczesnego Boguchwalowi, a wi?c za Prze-
mysla I ( f 1257). Nad konieczn^ w tamtych czasach scislosciq tytulatury jeszcze si? nie
zastanawiano krytycznie, uwazaj^c, Èe
rex
oznaczaó mògi równie dobrze icróla, jak i ksi?-
eia. Opinii tej bronili: W. A. M aciejow ski, A. B ielow sk i, J. L e le w e l6 — a po nich
H. Zeissberg, S. Smolka, G. K rü ger7, i umacnialo jej szczególnie pierwsze wydanie
3 Rymovanà kronika ceskà tak receného Dalimila, ed. J. Jireòek, Fontes rerum Bohemicarum, t. I li,
Pragae 1882, s. 3 n.: Nejstarsi ceskà rymovanà kronika tak feòeného Dalimila, ed. B. H a v ra n e k , J. D afi-
helka, Z. K risten, Praha 1958.
4 Brat Czecha imieniem Lech pojawil si§ w literaturze czeskiej dopiero w polowie X IV w. Por. Przi-
biconis de Radenin dicti Pulkavae Chronicon Bohemiae, ed. J. E m ler, Fontes rerum Bohemicarum, t. V,
Pragae 1893, s. 5. Por. B. K ü rb iso w n a , Studia nad Kronik^ wielkopolskq, Prace Komisji Historycznej
PTPN t. XVII, z. 1, Poznaù 1952, s. 134 z omówieniem dyskusji.
5 Wydanie Sommersberga doczekalo si? dwóch przedruków w X V III w .: Boguphali de armis et
domo Rosarum episcopi Posnaniensis Chronicon Poloniae cum continuatione Baszkonis custodis Pos­
naniensis, Varsaviae 1752; Boguphali episcopi Posnaniensis Chronicon Polonicum cum continuatione
Basconis custodis Posnaniensis. Historiarum Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae scriptorum [...] col-
lectio magna, Varsoviae 1769, s. 86—114 (ktcznie z catq. Kronik^ Wielkq, jak u Sommersberga).
A. M aciejow ski, Slowo o krytycznym wydaniu kronikarzy polskich, Biblioteka Warszawska
1
ö
46, t. 1, s. 462—464; A. B ielo w sk i, Wst?p krytyczny do dziejów Polski, Lwów 1850, s. 157— 168;
L
Polska wieków srednich, t. 1/1: Pisarze dziejów w Polszcze przed Dlugoszem, Poznaü 1955,
S
t u
Ì
Powolaniemsi? na swiadectwo Krzysztofa Warszewickiego z 1580 r.).
H. Z e is s b e rg , Die polnische Geschichtsschreibung des Mittelalters, Leipzig 1873, s. 99— 106; ree.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin