Gramatyka polska. Cz. 1-3 - Janusz Strutyński.pdf

(14383 KB) Pobierz
Czesc i
¦ Wprowadzenie
¦ Fonetyka
¦ Fonologia
ROZDZIAL I. Wprowadzenie do nauki o jezyku
1. GRAMATYKA JAKO NAUKA O JEZYKU
§ I. Przedmiot gramatyki. Gramatyka - szeroko rozumiana -jest nauka
o budowie i funkcjonowaniu jezyka. Gramatyka bada i opisuje strone
dzwiekowa jezyka, jego zasób morfologiczny i leksykalny, ustala reguly budowy
wyrazów oraz laczenia ich w wypowiedzi.
§ 2. Dzialy gramatyki. W obrebie gramatyki wyróznia sie kilka dzialów.
W zaleznosci od zakresu badan i przyjetych metod badawczych
gramatyke dzieli sie na opisowa, normatywna, historyczna i porównawcza.
1) G r a m a t y k a opisowa zajmuje sie badaniem i opisem
funkcjonowania jezyka na pewnym etapie jego rozwoju. Gramatyka opisowa ustala
reguly jezyka, nie wdajac sie w wyjasnianie ich genezy.
2) G r a m a t y k a normatywna, opisujac istniejacy stan jezyka,
równoczesnie podaje normy poprawnosciowe zgodne z tym stanem.
3) Gramatyka historyczna bada, opisuje i wyjasnia zmiany,
jakie dokonaly sie w okreslonym jezyku na róznych etapach jego rozwoju.
4) G r a m a t y k a porównawcza bada i opisuje fakty kilku jezyków
i na tej podstawie ustala zaleznosci genetyczne miedzy poszczególnymi
jezykami, stopien ich pokrewienstwa oraz ich najdawniejsza postac.
Przedmiotem niniejszego opracowania jest gramatyka opisowa
wspólczesnego jezyka polskiego.
W zaleznosci od tego, co jest obiektem badan i opisu, w obrebie kazdego
z wymienionych wyzej dzialów gramatyki wyróznia sie nastepujace czesc
l)Fon etyke (i fonologie) badajaca dzwiekowa strone jezyka
2) morfologie, zajmujaca sie budowa wyrazów (slowotwórstwo
oraz ich odmiana (fleksja);
3) s k l a d n i e, zajmujaca sie regulami laczenia wyrazów w
wypowiedzenia;
4) leksykologie, zajmujaca sie analiza funkcjonalna i semantyc
slownictwa.
Gramatyka w wezszym rozumieniu obejmuje wylacznie morfologie
i skladnie.
2. POJECIE ZNAKU JEZYKOWEGO
§ 3. Istota znaku. Znak mozna okreslic jako przedmiot lub zjawisko,
które symbolizuje inny przedmiot lub zjawisko. Znak, dzialajac na jeden
ze zmyslów, wywoluje w umysle pojecie symbolizowanego przez ten znak
przedmiotu. Znaki moga dzialac na zmysl wzroku (np. plansza na ekranie
telewizora jest znakiem okreslonej audycji, a czarna flaga na plazy - znakiem
zakazu kapieli), sluchu (np. pierwsze takty poloneza Chopina sa znakiem
programu T Polskiego Radia), powonienia (np. zapach dymu jest znakiem
plonacego w poblizu ogniska), dotyku (np. uscisk dloni moze wyraza
rózne uczucia: moze byc znakiem przyjazni, wspólczucia, solidarnosci itp.),
smaku (zmieniony smak produktu zywnosciowego jest znakiem, ze ulegl on
zepsuciu), itd.
Wszystkie otaczajace nas i dzialajace na nasze zmysly znaki mozna
podzielic na naturalne i umowne.
§ 4. Znaki naturalne i umowne. l)Znaki naturalne (symptomy,
oznaki) sa polaczone z symbolizowanymi przez nie przedmiotami lub
zjawiskami zwiazkiem przyczynowo-skutkowym. Podstawa ich jest biologiczna.
Powstaja jako skutek istnienia lub dzialania jakiegos zjawiska, które stanowi
ich przyczyne. Znaki tego typu nie maja swiadomego nadawcy, gdyz nie sa
nadawane przez czlowieka. Sa wiec niezamierzone i interpretowane przez
ludzi jako symptomy okreslonych zjawisk na podstawie doswiadczenia. Sa
znakami tylko dlatego, ze dzieki ich regularnej powtarzalnosci odbiorca
kojarzy ich wystepowanie z okreslonymi zjawiskami. Znaki naturalne sa
jednokierunkowe, gdyz maja jedynie odbiorce (czlowieka), natomiast brak
im swiadomego nadawcy. Przekazywana przez nie informacja idzie wiec
w jednym kierunku: jest odbierana, nie bedac nadawana.
Do znaków naturalnych mozna zaliczyc np. ciemne chmury i grzmot jako
znak nadciagajacej burzy, slady stóp odcisnietych na piasku jako znak
przejscia kogos, podwyzszona temperature ciala jako znak choroby itd.
2) Znaki umowne (konwencjonalne) sa tworzone przez ludzi
swiadomie w celu symbolizowania, czyli reprezentowania w uproszczony
sposób, pewnych zjawisk otaczajacego nas swiata. Znaki umowne powstaja
na podstawie okreslonej umowy (konwencji) spolecznej, która zaklada, ze sa
one znane wszystkim uzytkownikom i jednakowo przez nich interpretowane.
Znaki umowne sa dwukierunkowe, zwrotne. Maja bowiem okreslonego
nadawce, tj. tego, kto wytwarza, „nadaje" dane znaki, oraz adresata,
tj. tego, do kogo dany znak jest kierowany, „adresowany". Adresat, który
odbierze okreslony znak i wlasciwie go zinterpretuje, staje sie odbiorca.
Nadawca i odbiorca moga sie mieniac rolami, przekazujac sobie nawzajem
rózne znaki, które moga w Len sposób plynac w dwóch kierunkach: od
nadawcy do odbiorcy i na odwrót.
Wsród znaków umownych wyróznia sie ikoniczne i symboliczne.
1) Znaki ikoniczne powstaja w oparciu o rzeczywiste
podobienstwo do symbolizowanych przez nie zjawisk. Podobienstwo to moze
przybierac rózne postacie: od maksymalnej dokladnosci (fotografia, realistyczny
obraz, rysunek jakiegos obiektu), poprzez stadia posrednie (róznego rodzaju
rysunki i obrazy), do ujec schematycznych (np. znaki drogowe: „przejscie
dla pieszych", „dzieci", „uwaga na zwierzeta gospodarskie", „zakaz
wyprzedzania").
2) Znaki symboliczne sa czysto konwencjonalne i nie maja
naturalnego zwiazku z symbolizowanymi zjawiskami. Mozna do nich
zaliczyc np. znak drogowy „droga z pierwszenstwem przejazdu", swiatla na
skrzyzowaniu ulic, znak przeczenia w postaci poruszania glowa w kierunku
poziomym i in.
Zbiór znaków tworzacych system, tj. taki uklad, w którym kazdy z
elementów pelni scisle okreslona funkcje i pozostaje w okreslonej relacji do
innych elementów tego ukladu, nazywa sie kode m. Kodem jest np. system
znaków drogowych, kolejowych, morskich.
§ 5. Znak jezykowy. Szczególnym rodzajem znaków umownych sa wyrazy
-dzwiekowe znaki jezykowe. Znak jezykowy-podobnie jak inne znaki
konwencjonalne - charakteryzuje sie forma i znaczeniem. Na jego forme sklada
sie dzwiek (np, w wypadku spójników /, a) lub szereg dzwieków mowy
nastepujacych po sobie w scisle okreslonej kolejnosci. Znaczenie, czyli tre
wyrazu jako znaku jezykowego, polega na symbolizowaniu przez ten znak
jakiegos fragmentu rzeczywistosci: przedmiotów (czlowiek, kot, clom), pojec
(mysl, gniew, radosc), czynnosci i stanów (chodzic, spoc), cech (bialy, dobry),

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin