bsaaa.rtf

#

M y ś 1 i i L u d z i e

Filozofia nowożytna
i współczesna

W a r s z a w a 1 9 7 4

«tv

M y ś I i i L u d z i e

Michał Hempoliński

Brytgjska

filozofia

analityczna

*

W i e dz a P o w s z e c h n a

^              W              ■»

•

%

Obwoluta, oktndkn, kortn tytulowa

KRYSTYNA TARKOWSKA-GRUSZECKA

•

t

Reclaktor

DOODAN CHEŁSTOWSKI

Rednktor teehnlezny
JANINA HAMMER

Korektor

ZDZISLAW BOCHKNSICI

Printed in Poland

PW ,,Wiedza powszocbm\" Wnrazawa l97fl. Wydnnle L Nnktad
'3000+297 e82* Obi. 13,75 ark. \vyd., 10 nrk, druk. Pnpler
druk. sat. kL lV. 70 g, ozXl04. Oddano do skl. iU.5.73. Podp.

do dxuku 20*2.l974. Druk ukończono W marcu 1974.

GflqRtachowslde Zaklndy GrafleKne — Czqstochown, AleJn 52
Nr znm. 1400              Ccnn zl Z2,—              M-02l

PRZEDMOWA

Książka, którą CzyteUiik ma w ręku, nie może
być uważana za przewodnik po współczesnej filo-
zofii brytyjskiej. Zamierza ona jedynie zorientować
Czy^Uiika w pewnym sposobie uprawiania filo-
zofii znanym pod nazwą ,,anaUzy filozoficznej" lub
„analizy lingwistycznej". NiójednoUte rozumienie
„analizy" oraz programowa rezygnacja z angażo-
wania się w rozważania „metafizyczne” i ideolo-
giczne wywołały liczne kontrowersje w obrębie
i wokół tego prądu filozofii współczesnej. Książka
składa się z dwóch części: opracowania autorskie-
go, zdającego sprawę z głównych problemów, roz-
wiązań i dyskusji w obrębie brytyjsldego nurtu
filozofii anaUtycznej, oraz z Wyboru pism, nazbyt
niestety szczupłego i pomyślanego jako zachęta
dla Czytelnika do samodzielnego sięgnięcia do piś-
miennictwa filozofów analitycznych (zob.

0 rafia) K

Niektóre fragmenty części I opracowane zo-
stały na podstawie fragmentów mojej książki Pro-

blemy percepcji

Teoria danych zmysłowych

iv brytyjskiej filozofii analitycznej. Przed odda-
niem pracy do druku skorzystałem z wielu cen-
nych uwag krytycznych doc. Jerzego Pelca i doc.
Witolda Marciszewskiego. Pragnę im podziękować
za trud uważnego przestudiowania maszynopisu
i szczegółową krytykę.

Niełatwo było zrezygnować z zamieszczenia
w Wyborze pism tłumaczeń tekstów takich auto-
rów jak C. D. Broad, J. Wisdom, P. F. Strawson,
A. M. Quinton i innych. Zamieścihśmy tyUco je-

f

den niewielki tekst Moore'a. Niektóre ważniejsze
teksty Moore'a i Strawsona dostępne są w języku
polskim (zob. Bibliografia). Dla J. Wisdoma, C. O.
Broada, H. H. Price'a i wielu innych zabrakło
miejsca. Mimo jasnego i wyraźnego stylu filozo-
fów analitycznych nie wszystkie partie fragmen-
tów zamieszczonych w Wyborze pism. łatwe były
do przetłumaczenia. Tym bardziej cenne okazały
slę uwagi zgłoszone przez prof. F. Studnicldęgo
i doc. W. Marciszewskiego. Ukazanie się tego to-
miku jest jednak głównie zasługą wydawnictwa
,,Wiedza Powszechna”.

M. HEMPOLlŃSKl

%

•' ■

• Vi

. ..;· ,:.; vl·-*

■ Λ

ί

• >·' :i4f ψ ' ’·■ ■“ ·              ·              ^:&^ ■: **fW%^*K nra

I

J

.              ■·.              .- r -■              ' 1              ί ·              -V              '■)              ^-              « ·-

.

'

*

I

*4

t

f i

I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FFLOZOFn

ANALITYCZNEJ

1. OLOWNE SZKOLY ANALIZY FILOZOFICZNEJ

Brytyjska filozofia analityczna XX w. powstała
w wyniku sprzeciwu wobec wybujałej metafizyki
idoaUstyoznej i jako rezultat refleksji nad zada-
niami i ‘ metodami uprawiania filozofii. Przełom
XIX i XX w. charakteryzuje się przemożnym
wplywem idealizmu F. H. Bradleya z Oksfordu
na życie umysłowe uniwersytetów brytyjskich.
Ogłaszając swą metafizykę wszechobejmującego
Absolutu, Bradley poddał jednocześnie burzącej
krytyce wszelkie znane twierdzenia religii, zdro-
wego rozsądku, nauki i dotychczasowej filozofii.
Szczególnie ostro zaatakował logikę formalną i jej
podmiotowo-orzecznikową* teorię zdań. Według
niego twierdzenia logiki i logiczna struktura ję-
zyka nauki, filozofii i zdrowego rozsądku są za-
sadniczo wadliwe i prowadzą do nieuchronnych
sprzeczności i fałszów..

Opozycję przeciwko idealizmowi zapoczątko-
wał G. E. Mooro z Cambridge. Swoim artykułem
Refutation of Idealism (Odrzucenie idealizmu)
(„Mind", 1903) rozpoczął Moore nie tylko krytykę
ideaHzmu G. Berkeleya, lecz dal wzór analizy kry-
tycznej sposobu filozofowania charakterystycznego
dla idealizmu F. H. Bradleya, A. E. Taylora,
J. M. E. McTaggarta, J. Royce’a i innych. Głów-
nym zadaniem Moore'a byla obrona podstawowych
twierdzeń zdrowego rozsądku przed atakami filo-
zofów ideaUstycznych. Twierdzenia ideaUstów
uznał Moore za wynik niedokładnej i powierz-
chownej, a nąwet zasadniczo błędnej, metody za-
stosowanej w rozważaniach filozoficznych.

•

t

Jednocześnie Bertrand Russell, także filozof
z Cambridge, w swym dziele              Principles of

Matheinatics (Zasady matematyki, 1903) wykazał

przekonywająco, jak owocne wyniki daje zastoso-
wanie metod logiki matematycznej w analizach
zagadnień filozoficznych. Za pomocą udoskonalo-
nych później narzędzi analizy, takich jak teoria
deskrypcji i metoda konstrukcji logicznych, opra-
cował Russell swą filozofię znaną pod nazwą lo-
gicznego atomizmu.

Trzecim wybitnym myślicielem, który obok
Moore'a i Russella polożył podwaliny pod caly
ruch analizy lingwistycznej w naszym stuleciu,
był Ludwig Wittgenstein. Bardziej nawet niż Moo-
re i Russell, wskazał on na lingwistyczny charak-
ter analiz filozoficznych, w odróżnieniu od ich
charakteru logicznego lub psychologiczno-pojęcio-
wogo. Koncepcje Wittgensteina propagował i roz-
wijał później w Cambridge John Wisdom.

Filozofowie z Cambridge utworzyli pierwszą
na Wyspach Brytyjskich szkołę filozofii analitycz-
nej (zwaną szkolą analityczną w Cambridge). W la-
tach dwudziestych natomiast uformowała się
w Wicdniu nowa grupa uczonych, skupionych wo-
kół Moritza Schlicka w tzw. Kole Wiedeńskim,
która rozpoczęła nowy rodzaj analiz filozoficznych.
Przedmiotem tych analiz był język nauk szczegó-
łowych, głównie nauk przyrodniczych, a ich celem
było dążenie do skonstruowania za pomocą metod
logicznych jednolitego języka nauk empirycznych.
Ten nowy rodzaj analizy filozoficznej, który poja-
wił się nie bez pewnego wpływu szkoly analitycz-
nej w Cambridge, a w szczególności Wittgensteina,
zdobył sobie przed II wojną światową sławę jako
tzw. neopozytywizm, czyli pozytywizm logiczny
lub empiryzm logiczny. Głównym rzecznikiem po-
zytywizmu logicznego w Anglii był A. J. Ayer,
którego praca Language, Truth and Logic (1936)
rozpowszechniła myśli neopozytywizmu w uni-
wersytetach brytyjskich.

•

Po II wojnie światowej następuje dalsze róż-
nicowanie się koncepcji analizy filozoficznej. Neo-
pozytywizm nie stanowi już jednolitego prądu fi-
lozoficznego, a i w szkole analitycznej w Cambrid-
ge pojawiają się istotne zmiany, wywołane nowym
stanowiskiem Wittgensteina i wystąpieniem J. Wis-
doma. Odmienne koncepcje analizy pojawiają się
w Oksfordzie, gdzie trzej wybitni filozofowie: G.
Ryle, J. L. Austin i P. F. Strawson uprawiają filo-
zoficzną analizę języka potoczneg...