Antropologia tanca.pdf

(108 KB) Pobierz

OD CIAŁA JAKO ARTEFAKTU DO WIEDZY UCIELEŚNIONEJ

wSTĘP dO dRUgIEgO wydAnIA

Od CIAŁA JAkO ARTEFAkTU dO wIEdZy

UCIElEŚnIOnEJ

W studiach nad tańcem i ruchem człowieka obserwujemy wzrasta-

jącą precyzję narzędzi wykorzystywanych w procesie dokumentowa-

nia i analizowania danych. Podobne zjawisko możemy zaobserwować

w antropologii kulturowej, gdzie coraz większą rolę odgrywa zain-

teresowanie sposobami poznania. Obydwie te jakości są pokrewne

i powinny się uzupełniać.

Umiejętność patrzenia na ciało jak na artefakt, analizowania

go oraz rozumienie znaczeń kulturowych tańczonego, ruchowego

i ucieleśnionego sposobu poznania świata mamy dziś znacznie lepiej

opanowaną niż kiedykolwiek w przeszłości. Tak jak doświadczanie

większych i mniejszych elementów struktury tańca, poznawanie

rozmaitych niuansów jest czym innym dla tancerza i dla widza, tak

i doświadczanie kultury różni się w przypadku rdzennego jej uczest-

nika i tego, który jest jej obserwatorem. „Mądrość” ukształtowana

poprzez umiejętności praktyczne jest czymś innym niż ta wynika-

jąca z obserwacji. Mądrość cielesna (mądrość w ciele) jest wewnętrz-

nie spójna i jako taka powinna ułatwiać poznawanie kultur.

Wiedza, zarówno cielesna, jak i intelektualna, należy do artefak-

tów społeczeństwa ludzkiego. Innym – równie istotnym – jest ekspo-

zycja, przedstawianie faktów. Jeśli etnografia lub odkrywanie wiedzy

budzą kontrowersje, to tym bardziej dotyczy to pisania o nich. Pierw-

sze, moim zdaniem, lokuje się w przestrzeni prywatnej, drugie należy

do sfery publicznej. Problem, z którym mierzymy się na co dzień

w badaniach nad ruchem, tj. jak rozumieć jego rzeczywistość, sil-

nie oddziałuje na dyskusje dotyczące ekspozycji faktów. Czy rze-

czywistość ruchu rozumiemy poprzez rozkodowanie jego znaczeń,

w efekcie przekonwertowania na inne środki, które ułatwiają nam

Antropologia tańca

rozumienie jego sensów? A może trafia ona do nas bezpośrednio

poprzez zmysły?

Jeśli przez zmysły, to Picasso stworzył precedens, pisząc, że malar-

stwo i pantomima przemawiają bez słów i wyjaśnień bezpośrednio

do serca. Ale nawet jeśli pojmowanie ruchu jest zmysłowe, to pre-

zentując fakty, musimy przetłumaczyć to ucieleśnione rozumienie

na słowa.

Antropolodzy amerykańscy i artyści sztuk widowiskowych, zgłę-

biając znaczenie ruchu człowieka, wyznaczyli obszar interesujących

ich problemów – zdefiniowali w ten sposób dziedzinę badań nad

tańcem i ruchem. Dzięki nim stale przesuwają się granice wiedzy

o tym, jak i co ludzie myślą.

W tym kontekście warto wspomnieć o dwóch amerykańskich

tancerkach znanych również z działalności naukowej; ich dokona-

nia pozwalają zrozumieć różnice między poznaniem (wiedzą) osią-

ganym poprzez działanie i tym, które zdobywa się przez obserwację.

Katherine Dunham i Pearl Primus (zmarła 29 października 1994

roku) to pionierki badań nad wiedzą o tańcu i praktyką taneczną,

Amerykańskie Towarzystwo Antropologiczne [American Anthro-

pological Assotiation] uhonorowało je Nagrodą za Wybitne Zasługi

[Distinguished Service Award]. Ich wkład w usankcjonowanie tańca

jako pełnoprawnej dziedziny badań antropologicznych długo pozo-

stawał niemal niezauważony. Obie prowadziły trudną batalię o sza-

cunek zarówno dla tradycyjnej kultury tanecznej, którą prezentowały

we własnym wykonaniu na scenie, jak i dla etnograficznej analizy

tańca, prowadzonej z perspektywy antropologicznej.

Większość problemów Dunham i Primus wiązała się z koniecz-

nością dokonywania wyborów pomiędzy tańcem a antropologią.

Ostatecznie obydwie poświęciły się twórczości choreograficznej

i występom na scenie. Wykorzystanie siły sztuki wykonawczej –

nie tylko samej pracy badawczej – było śmiałą i odważną decyzją,

dzięki której duża część społeczeństwa amerykańskiego i innych

krajów dowiedziała się o zasługach Afroamerykanów dla rozwoju

kultury. Primus mawiała, że tańczy nie po to, aby kogoś zabawiać,

lecz po to, by pomóc ludziom lepiej się rozumieć.

Niestety, obydwie kobiety spotykały się z wrogością ludzi, któ-

rych stereotypowe myślenie wystawiały w swoich spektaklach na

próbę. W czasach, kiedy Dunham i Primus inscenizowały tańce

Kup książkę

OD CIAŁA JAKO ARTEFAKTU DO WIEDZY UCIELEŚNIONEJ

pochodzenia karaibskiego i afrykańskiego, dominującym w świa-

domości społecznej stereotypem tańca afroamerykańskiego był step

i różne formy pochodzące od minstreli

, często wykonywane przez

białych, lub taniec typu Lindy

wraz z formami pochodnymi tańca

towarzyskiego.

Od połowy XIX wieku wpływy tańca afrykańskiego, widoczne

w swobodnych, płynnych ruchach klatki piersiowej i miednicy

które wyzwoliły ciało z obowiązującej dotychczas sztywności

tańca o szkocko-irlandzkim pochodzeniu, zaczęły w sposób zna-

czący zmieniać amerykański taniec towarzyski. Większość białych

Amerykanów nie akceptowała jednak tych wpływów. Korzystając

z udokumentowanych etnograficznie elementów tańca, takich jak

charakterystyczne ruchy rozluźnionej klatki piersiowej, swobodnie

falujące biodra i innych cech typowych dla karaibskiej i afrykańskiej

kultury tanecznej, Primus i Dunham stylizowały swoje kompozycje

choreograficzne tak, aby publiczność nie tylko oglądała je z zainte-

resowaniem, lecz aby – dosłownie – była poruszona w kinestetycz-

nej empatii tymi dynamicznymi jakościami tańca afrykańskiego,

które odczuwano jako zagrażajace moralności. Katrina Hazzard-

-Gordon wyjaśnia w swojej pracy, dlaczego ten rodzaj tańca aż tak

bardzo niepokoił ludzi, którym obca była tradycja kulturowa Afro-

amerykanów. Zauważa, że przemiana kontrastujących jakości, np.

rozluźnienia w dynamiczność, porządku w nieład czy asymetrię,

i sposób panowania nad nieprzewidywalnością były bardziej niepo-

Minstrel (minstrel

show)

– dziewiętnastowieczne amerykańskie wido-

wisko rozrywkowe, używające rekwizytu tzw. czarnej twarzy; prezentowało

stereotypowy obraz ludności murzyńskiej w USA, widzianej oczyma białej

ludności (przyp. red.).

Taniec Lindy (Lindy

Hop)

– taniec pochodzenia afrykańskiego rozwinął

się w latach dwudziestych XX wieku w nowojorskim Harlemie. Z

Lindy Hop

wywodzą się, m.in. boogie woogie, rock and roll, swing (przyp. tłum.).

Brenda Dixon Gottschild określa ruchy wywodzące się z wielu miejsc

w ciele jako policentryzm. Policentryzm jest ściśle związany z polirytmią

– obydwie te jakości należą do najbardziej znanych wpływów kultury

afrykańskiej na formy tańca, takie jak salsa, kubańskie mambo, cha-cha,

rumba i inne;

Digging the Africanist Presence in American Performance: Dance

and Other Contexts Polycentrism,

Greenwood Press, Westport, Conn. 1996

(przyp. tłum.).

Kup książkę

Antropologia tańca

kojące w swojej nieobliczalności niż ciągnący się niemal bez końca

„opętańczy” ruch

Kinestetyka tej formy tańca obrażała, treść spektakli niepokoiła,

a przesłanie całego widowiska przekonywało, że taniec jest sztuką,

a nie rozrywką. Wszystko razem rzucało wyzwanie dominującym

w owym czasie stereotypom. Dunham

i Primus

, skuteczne orga-

nizatorki i twórczynie największych niedotowanych zespołów tańca

okresu powojennego, musiały konfrontować się z mieszanymi uczu-

ciami ludzi, których estetyczną wrażliwość prowokowały w spek-

taklach. Ambiwalentne podejście do zagadnienia widać w recenzji

występów Dunham na Broadwayu z 23 listopada 1955 roku, napi-

sanej przez Johna Martina, krytyka „New York Timesa”:

Program to swoistego rodzaju miszmasz, trochę dobrego, złego

i nijakiego, w pół tuzinie stylów, bez możliwości zdefiniowania i bez

porządku. Pani Dunham jest jego stałym elementem. Wiadomo od

razu, co ma na myśli, i jest to zawsze to samo. Choć ma tytuł magi-

stra antropologii, można mieć wątpliwości, czy kwalifikowałaby się

do takiego tytułu w roli tancerki, piosenkarki czy choreografa. Jest

Katrina Hazzard-Gordon, Jookin’,

The Rise of Social Dance Formations in

African-American Culture,

Temple University Press, Philadelphia 1990.

W najlepszym okresie swojej kariery, w latach czterdziestych, pięćdzie-

siątych i sześćdziesiątych w Europie i Ameryce Łacińskiej, Katherine Dun-

ham znana była jako „ta czarna kobieta”, a „Washington Post” określił jej

występy jako „taniec Katarzyny Wielkiej”. Przez ponad trzydzieści lat prowa-

dziła zespół Katherine Dunham Dance Company, jedyny w tych czasach sta-

ły, niedotowany amerykański zespół taneczny złożony z Afroamerykanów.

Stworzyła ponad 90 etiud tanecznych.

Pearl Primus (1919-1994) dynamiczną karierę sceniczną rozpoczęła

w 1943 roku olśniewająco pięknymi, niezwykłymi pracami choreograficzny-

mi, które wyrażały protest społeczny i niezadowolenie związane z rasizmem.

Odgrywała kluczową rolę w prezentowaniu autentycznego tańca afrykań-

skiego publiczności amerykańskiej. Występowała nie tylko w USA. Jej tour-

née obejmowały Europę, Izrael, Karaiby i Afrykę. Wywoływała kontrowersje

swym życiem prywatnym i zawodowym. W czasach segregacji poślubiła bia-

łego mężczyznę, Żyda, i kwestionowała postawę czarnych intelektualistów,

którzy nie akceptowali wątku „prymitywnego” w jej twórczości. Polityczne

protesty i tournée łączące mieszane rasowo elementy spowodowały, że FBI

rozpoczęło przeciwko niej śledztwo, mimo że była cenioną przez krytyków

artystką, uwielbianą przez publiczność.

Kup książkę

OD CIAŁA JAKO ARTEFAKTU DO WIEDZY UCIELEŚNIONEJ

jednak w pełni dojrzałą teatralną osobowością o niezwykłym, nieod-

partym uroku. Każda instytucja z radością dałaby jej doktorat

sum-

ma cum laude

Podobny model reakcji ujawnił się w stosunku do Josephine Baker,

kiedy jej poczynania zaczęły wykraczać poza akceptowane role

Afroamerykanów, zwłaszcza gdy stała się rozpoznawalna nie tylko

w życiu prywatnym, lecz także poprzez formę widowiska, którą dla

siebie stworzyła. Większość życia Baker spędziła we Francji, gdzie

przyjmowano ją z entuzjazmem. Warto zwrócić uwagę na uderza-

jący kontrast w zestawieniu z inną twórczynią nowego gatunku.

Ruth St. Denis (właśc. Ruth Dennis, urodzona na farmie w New

Jersey) była odbierana pozytywnie z siłą dorównującą tej, z jaką kry-

tykowano Josephine Baker. Jako początkująca tancerka w wodewilu

St. Denis doznała olśnienia pod wpływem wizerunku bogini Isis

na plakacie reklamującym papierosy. Zaowocowało to jej własnymi

poszukiwaniami w sferze orientalnego tańca i ruchu. St. Denis paso-

wała do wszystkich stereotypów amerykańskiego społeczeństwa –

opracowała nowy gatunek tańca, który nadal wpisywał się w gust

białej publiczności i jej wyobrażenie kobiecości. Baker natomiast,

chcąc znaleźć nowe miejsce dla tancerzy afroamerykańskich poza

akceptowalnymi granicami musicalu „kolorowych”, nie podporząd-

kowała się panującym zasadom i zakwestionowała wszystkie kate-

gorie reprezentowane przez St. Denis. Ameryka nigdy jej tego nie

wybaczyła i nie zaakceptowała.

Przełamując bariery stawiane przed afroamerykańskim stylem

ekspresji, Dunham i Primus wywarły ogromny wpływ na formo-

wanie się zawodowych zespołów tańca. Alvin Ailey jako młody

człowiek widział zespół Dunham i zrozumiał, że w społeczeństwie

amerykańskim istnieje miejsce dla czarnych tancerzy. Stworzony

przez niego gatunek rozwijany przez Judith Jamison jest – podobnie

jak ten zapoczątkowany przez Dunham – mieszanką elementów tra-

dycji i wypracowanych technik. Inne przykłady to Garth Fagan i jego

zespół Bucket Dance Company czy Dallas Black Dance Company.

Niewykształceni na „antropologów”, artyści ci mieli wiedzę cielesną

pochodzącą z różnych tradycji kulturowych i potrafili przetrans-

Richard Long,

The Black Tradition in American Dance,

Prion, London

1989, s. 99.

Kup książkę

Plik z chomika:

rerakosi

Antropologia tanca.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: