Schopenhauer - Parerga i Paralipomena t. I.pdf

(21024 KB) Pobierz
BIBLIOTEKA
KLASYKÓW
FILOZOFII
ARTHUR SCHOPENHAUER
W POSZUKIWANIU
MĄDROŚCI ZYCIA
PARERGA
I
PARALIPOMENA
Tom
I
Przełożył
i
przypisami opatrzył
JAN GAREWICZ
Wstępem
poprzedziła
HANNA BUCZYŃSKA-GAREWICZ
2002
WYDAWNICTWO
NAUKOWE
PWN
Dane
o
oryginale
Arthur Schopenhauer,
Parerga
und Paralipomena,
w:
Siimiliche
Werke,
Arthur Hiibscher (wyd.),
Brockhaus, Leipzig
1937—1939, t.
5-6
Tytuł
W
poszukiwaniu mądrości życia pochodzi od wydawcy polskiego.
Okładkę
i
obwolutę projektował
SPIS TREŚCI
Wiesław Kosiński
Redaktor
Wstęp (Hanna Buczyńska-Garewiczy
.
Dorota Zygmuntowicz
Redaktor techniczny
...,.......
+...
VA
W POSZUKIWANIU MĄDROŚCI ŻYCIA
PARERGA
I
PARALIPOMENA
Teresa Skrzypkowska
Podręcznik dotowany przez
Ministerstwo Edukacji Narodowej
i
Sportu
Copyright © for the Polish edition by
Wydawnictwo Naukowe PWN SA
Warszawa 2002
ISBN 83-01-13881-5
t.
1-2
1
ISBN
83-01-13880-7
t.
Wydawnictwo Naukowe PWN SA
00-251 Warszawa,
ul.
Miodowa
10
tel.
(0-prefiks-22) 695-43-21;
fax:
(0-prefiks-22) 826-71-63
e-mail pwn©com.pl; http://www.pwn.pl
Przedmowa
Szkic dziejów nauki
o
tym, co idealne,
i
co realne
.
Dodatek
historii filozofii
.
Urywki
+.
1.
O niej
samej
.
2.
Filozofia presokratejska
.
3.
Sokrates
.
4.
Platon
5.
Arystoteles
.
6.
.
Stoicy
7
.
Neoplatończycy
8
.
Gnostycy
.
9.
Szkot Eriugena
.
++
10.
Scholastyka
11.
Bacon z Werulamu
12.
Filozofia nowożytna
. .
13.
Jeszcze parę uzupełnień do filozofii
Kanta,
14.
Kilka uwag
o
mojej własnej
filozofii.
O
filozofii uniwersyteckiej
.
Transcendentna spekulacja na temat pozornej celowości indywidual-
nych losów
O
pozornej celowości indywidualnych losów
Esej o
przywidzeniach
i
o
wszystkim, co się
z
tym wiąże
. .
................
o
...........+.../..v.....
..............i+i.....
+.
............+..+......
..................
.................
.................
............+,/..... ......
|...
.............
+++...
....
i
eee
.............
..........+.+ .../.....
.............+....++.......
.
.
l...
że
.
eee
30
43
+...
8...
44
45
56
59
64
71
82
83
88
...
................/.....
........
...........
..............
vs...
....
91
106
179
253
9
170
254
285
Spis treści
AFORYZMY
O
MĄDROŚCI ŻYCIA
Rozdział
I.
Podział zasadniczy
Rozdział
II. O
tym, czym się
jest
Rozdział TI.
O
tym, co kto posiada
Rozdział
IV. O
tym, co człowiek sobą przedstawia
Rozdział
V.
Wskazówki
i
maksymy
A.
Maksymy ogólne
B.
Maksymy dotyczące naszego zachowania wobec nas samych
C.
Maksymy dotyczące naszego zachowania wobec
innych
ludzi
D.
Maksymy dotyczące naszego zachowania wobec toku wyda-
rzeń na świecie
Rozdział
VI. O
różnicach wieku
2.
...
+...
...
'.
.........++.
.........-...v.++.
.........
WSTĘP
Skorowidz osób
i
postaci literackich
Skorowidz pojęć
Oto ostatnie dzieło Schopenhauera przyswojone językowi
polskiemu. Wnosi ono wiele do rozumienia natury świata
i
istoty życia. Schopenhauer,
jak
zawsze,
z
właściwym sobie
talentem rozważa
w
nim odwieczne
i
podstawowe problemy
filozofii.
Parerga
und Paralipomena
(w
wydaniu polskim:
W
poszuki-
waniu mądrości
życia.
Parerga
i
paralipomena)
nie
są ani
powtórzeniem, ani odrzuceniem wcześniejszych prac, są nato-
miast ich wzbogaceniem
i
wzmocnieniem ich wymowy.
Parer-
ga: dodatkowe uwagi podporządkowane głównemu zadaniu;
paralipomena:
rzeczy
opuszczone, nieuwzględnione
w
głównym
dziele,
a
ważne
dla
jego pełniejszego rozumienia. Ten rzeczowy
i
skromny
tytuł
oddaje
świetnie powagę stosunku Schopenhauera
filozofii
i
swego własnego dzieła. Filozofia
jest
źródłem
do
mądrości
życia,
a
dzieło Schopenhauera
przynosi
istotne
nauki,
jak
tę
mądrość osiągnąć. Nie musi
zatem,
ani
nie chce, zabiegać
o
tani rozgłos, jest dla tych, którzy mogą
i
pragną zdobyć
mądrość.
Jest
dla
tych,
którzy
potrzebują
tej
książki.
Jej
tytuł nie
ma
być
więc
reklamą,
lecz
rzeczową
o
niej
informacją. W tym
przypadku Schopenhauer po prostu wskazuje na bliskie związki
nowego
dzieła
z
poprzednim, ze Światem
jako
wola
i
przedsta-
wienie, podkreślając zarazem jego nowość
i
swoistość.
Mamy
do czynienia
z
luźnym zbiorem rozpraw
i
aforyz-
mów,
które,
mimo
że są
kontynuacją idei zawartych
w
Świecie,
mogą być czytane samodzielnie
i
nie zakładają znajomości
poprzedniej książki. Co więcej nawet, dla kogoś nieobeznanego
z
filozofią Schopenhauera, czy
z
filozofią
w
ogóle, mogą
stanowić świetne do niej wprowadzenie, mogą być początkiem
studiów. Podobną rolę inicjacji odegrały też
Parerga
wobec
tu
VIII
Wsięp
Wstęp
IX
sławy Schopenhauera. Od nich zaczęło się rozpowszechnienie
jego
metafizyki
woli
filozofii pesymizmu.
O
ile wcześniejsze
prace nie przyniosły Schopenhauerowi rozgłosu
i
przez
kilkadziesiąt lat jego życia on
i
jego dzieło pozostawały
w
ukryciu, nieznane,
o
tyle
Parerga
wydane późno,
w 1851
roku
w
Berlinie, przyniosły natychmiastowe
i
szerokie zainte-
resowanie, entuzjastyczne recenzje
i
lawinę komentarzy.
Odegrały więc historycznie rolę wprowadzenia jego filozofii
do leksykonu
głównych
idei
europejskich.
Giorgio Colli pisze nawet, we wstępie do włoskiego
wydania
',
że
Parerga
zawierają także coś istotnie nowego,
czego nie ma
w
Świecie,
i
że obie książki powinny być
traktowane jako komplementarne
i
mające jednakową wagę
w
spuściźnie Schopenhauera.
Parerga
powinny być więc
czytane same przez
się,
nigdy
zaś
tylko jako uzupełnienie
Świata.
Znaczenie
wagę Parergów widzi Colli nie
w
fakcie,
że
natychmiast przyniosły one spóźnioną sławę Schopen-
hauerowi. Znacznie istotniejszy
jest
styl filozofowania
i
prob-
lemy,
z
jakimi mamy
tu
do czynienia. Dlatego też ukazanie
się
Parergów
było zdarzeniem istotnym
w
dziejach kultury,
a
nie tylko
w
indywidualnej biografii.
Schopenhauer
w
Parergach,
wyraźniej niż
w
Świecie,
zwraca się do każdego myślącego człowieka. Jest
to
książka
wychodząca poza kręgi zawodowych filozofów, pisze się
w
niej
o
filozofii
w
sposób popularny. Lecz „popularny” dla
Colliego nie znaczy naiwny czy uproszczony. Owa popularność
Parergów
przejawia się na dwa sposoby: przez Język jasny
i prosty, pozbawiony profesjonalnego żargonu, oraz przez
tematykę, która
jest
ważna dla każdego człowieka. Mamy tu
filozofię, która nie utraciła jeszcze kontaktu
z
życiem ani
z
człowiekiem.
Parerga
są
antytezą
rozważań
czysto
teoretycz-
ro-
nych, prowadzonych
w
wyspecjalizowanych
kategoriach
zumianych
tylko
przez wtajemniczonych. Są książką,
w
której
filozof zwraca się nie do innych filozofów, lecz do ludzi
w
ogóle. Klarowny
język
Schopenhauera
—
charakterystyczny
również
dla
Świata
—
oraz rozważane kwestie, takie jak: czym
i
i
1
'
s.
125-128.
Por. Giorgio Colli,
Per
una enciclopedia di autori
ciassici,
Milano
1995,
jest świat?,
jak
powinniśmy
żyć?,
czy
szczęście
jest
możliwe?,
Jak
uniknąć cierpienia?, czy możemy być dobrzy dla innych?
wiele im podobnych, powodują,
że
Parerga
są „książką dła
każdego”.
Zdaniem Colliego, właśnie tak rozumiana „popularność”
lilozoficzna czyni
z
Parergów
wydarzenie
w
dziejach kultury
europejskiej. Aby tezę
tę
jasno rozumieć, trzeba uświadomić
sobie pewną historiozofię dziejów filozofii,
jaką
posiadał
Colli.
Dla Colliego, znawcy starożytności, filozofa
i
filologa
klasycznego, wydawcy (obok pierwszej pełnej krytycznej
edycji pism Nietzschego) nowych własnych przekładów
i
ko-
mentarzy do pism presokratyków, wzorem filozofii
jest
oczywiście filozofia grecka. To właśnie filozofia grecka od
swego zarania zwracała się do każdego i mówiła o sprawach
ważnych dla każdego. Była wolna od ograniczeń profesjonał-
nych, cechowała
ją
szeroka otwartość. Była również pewną
całością, która nie uległa jeszcze rozpadowi na fragmenty
wyspecjalizowanych wąskich dziedzin. Była po prostu „miłoś-
cią
mądrości”, była poszukiwaniem mądrości. W tym też
sensie była popularna, czyli nie broniła nikomu dostępu do
siebie.
O
tym,
później stało
w
historii, wiemy wszyscy.
Najkrócej: filozofia stała
się
ezoteryczną dyscypliną akademic-
ką
zamkniętą wewnątrz własnych kategorii. Colli ubolewał,
w
sposób nieco podobny do Heideggera, nad
upadkiem
filozofii
współczesnej. Sens tego upadku upatrywał właśnie
w
utracie
owej
popularności filozofii, która polegała na jej otwartości
na
zainteresowaniu życiem; upadek widział
w
profesjonali-
sztuczności pytań,
w
języku ezoterycznym,
zacji, w wąskości
w
zawężonym kręgu zainteresowań,
w
porozbijaniu na dzie-
dziny, jednym słowem,
w
utracie przez filozofię jej najważ-
był tak oczywisty dla starożytnych.
niejszego sensu, który od
Filozofia oddaliła się
mądrości. Proces upadku filozofii
zaczął się wedle Colliego dawno
i
na pewno wielkie systemy
(filozoficzne
wieku dziewiętnastego (Hegel, Fichte, Schelling,
których Schopenhauer był bezlitosnym krytykiem)
są
tego
wyraźnym świadectwem. Dopiero na tym tle uwagi Colliego
o
Parergach
nabierają głębokiego sensu. Schopenhauer
jest
dlań kimś, kto
przeciwstawia
się
wąskiemu i błędnemu sensowi
filozofii,
jest
krytykiem abstrakcyjnych spekulacji
i
apriorycz-
i
co
się
i
i
Xx
Wstęp
Wstęp
XI
nych systemów. Publikacja
Parergów
w 1851
roku
jest
dla
Colliego wydarzeniem
w
dziejach kultury europejskiej, bo
jest
powrotem do starożytnego, greckiego
sensu
filozofii.
Śchopen-
hauer, a po
nim
jeszcze Nietzsche,
są
dla Colliego ostatnimi
filozofami, Jacy nie utracili związku
z
życiem
i
człowiekiem,
którzy nie porzucili miłości mądrości, ani nie zrezygnowali
już tylko ciemna
noc
z
szukania prawdy. Po nich
zaczyna
filozofii. Heidegger uznał Nietzschego za „ostatniego metafi-
zyka Zachodu”. Bardzo różne były drogi myślowe Heideggera
i
Colliego, bardzo różne ich argumenty krytyczne wobec
nowożytnej
filozofii,
lecz mimo
to
pewne konkluzje, do jakich
dochodzą,
są
niesłychanie podobne. Niewątpliwie też wspólna
im
jest
idea powrotu
do Greków,
czy
raczej szukania u Greków
ratunku, jakkolwiek by
różnie
tę
ideę interpretowało.
autor Parergów,
jest
dla Colliego „ostatnim
Schopenhauer,
Grekiem”. Osią
Parergów jest
poszukiwanie mądrości życia.
Idlatego
jest
to
książka popularna, książka ważna dla każdego
człowieka.
Pisząc,
że
jest
„dla każdego”, nie sposób
oprzeć
skojarzeniu
z
podtytułem, jakim Nietzsche opatrzył swego
Zaratustrę: „książka dla wszystkich
i
dla nikogo”. Wspaniale
enigmatyczne powiedzenie. Z wielu możliwych
jego
sensów
wybierzmy jeden. „Dla wszystkich”, czyli dla każdego, kto
chce
i
stara się zrozumieć życie, kto szuka mądrości, kto ma
duszę otwartą na podstawowe kwestie moralne.
A
czy tacy
ludzie „istnieją dzisiaj, to inna
już
sprawa.
O
tym mówi
pesymistycznie drugi człon: „dla nikogo”. Schopenhauer, tak
bardzo krytyczny wobec swych czasów
i
swych ziomków, na
pewno
nie
widział takich wielu,
jeśli
w
ogóle kogoś. Był
nie soliloquia.
myślicielem wielce elitarnym. Jednak
Parerga
mówi
do
innych,
istotą
filozofii
jest
dialog, rozmowa.
Filozof
Właśnie taki był jej grecki sens. Zaratustra
jest
w
wiecznym
poszukiwaniu przyjaciół
i
rozumiejących słuchaczy, choć nie
naśladowców. „Dla wszystkich
i
dla nikogo”.
wyznawców
Ten demokratyczny elitaryzm
jest
typowy dla „ostatnich
Greków”: Schopenhauera
1
Nietzschego. Tak samo
jak
był
typowy dla Sokratesa, który powiadał: chodzę
i
nauczam,
kto
chce, niech słucha, ale nikogo nie przymuszam do tego.
Filozof, wedle Platona, żyje
w
stałym niezrozumieniu i za-
grożeniu przez większość, przez tłum, choć także
w
stałym
się
się
się
to
ani
dialogu, stałe zwracając się do innych. Jest
to
nieuchronnie
demokratyczny elitaryzm. Nikt nie zakreśla granic, nikt nie
zostaje wykluczony, lecz
jest
bardzo wielu intelektualnie
leniwych. Mądrość jest możliwa, choć nie każdy potrafi się na
nią
zdobyć.
Zanim przejdziemy do rozważań filozoficznych związanych
7
Parergami, parę słów o Schopenhauerze
i
jego pismach.
Schopenhauer urodził się
w
Gdańsku
w
roku
1788 w
zamożnej
rodzinie kupieckiej. Matka jego, Joanna Schopenhauer,
w
póź-
niejszym okresie życia stała się znaną postacią
w
niemieckich
sferach kulturalnych, prowadziła
w Weimarze
salon literacki,
gdzie bywał Goethe
i
inne znane osobistości owych czasów;
sama też była pisarką.
Jej
wspomnienia gdańskie ukazały się
również po polsku, przed laty. Arthur Schopenhauer, który
uzyskał staranne, lecz niekonwencjonalne wykształcenie,
doktoryzował
się
z
filozofii na uniwersytecie
w
Jenie
w
roku
1813.
Przez krótki czas wykładał filozofię na uniwersytecie
w
Berlinie, po odbyciu kolokwium habilitacyjnego
i
uzyskaniu
veniam
legendi
w 1820
roku. Kariera profesorska nie była
jego powołaniem. Był on myślicielem niezależnym
i
bezlitos-
nym
krytykiem profesjonalnej uniwersyteckiej filozofii. Wi-
dział
nieprzezwyciężalną sprzeczność między
swobodą
refleksji
filozoficznej,
a
zawodową karierą uniwersytecką: profesorowie
uniwersyteccy
ex
definitione służą własnej karierze, nigdy
zaś
nie
służą prawdzie. Dziś, gdy
w
czasach masowych uniwer-
sytetów filozofia tak bardzo stała się wyłącznie zawodem,
irzeba przyznać Schopenhauerowi niezwykłą przenikliwość,
skoro
u
zarania nowoczesnego uniwersytetu widział już jego
główne
słabości.
Nie
wykładając,
pisał,
co
stało
się z
pożytkiem
dla potomności.
W
roku
1819
ukazało się
jego
największe
podstawowe
dzieło:
Świat
jako
wola
i
przedstawienie. Jest to
obszerna, bardzo systematyczna praca przedstawiająca główne
filozofii pesymizmu.
Schopenhauer
żył
tezy
metafizyki
woli
w
czasach, gdy piętno myśli Kanta było bardzo mocne. Jego
lilozofia wyrasta
z
tradycji Kantowskiej. Jednakże nie
jest
nieza-
żadnym odgałęzieniem kantyzmu. Jest to
samodzielna
leżna wizja metafizyczna rzeczywistości. W dziele tym, które
już od kilku lat jest dostępne
w
języku polskim, co nas
uwalnia od potrzeby bliższego przedstawiania go, Schopen-
i
i
i

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin