D. Pierzak - Mit grecki w Mowach Cycerona.pdf

(3834 KB) Pobierz
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Wydział Filologiczny
Damian Pierzak
Mit grecki w
Mowach
Cycerona
Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem
prof. zw. dr. hab. Jerzego Styki
Katowice 2015
Spis treści
Wstęp..........................................................................................................................................4
Wykaz skrótów..........................................................................................................................5
Stan badań.................................................................................................................................7
Cel i zakres pracy....................................................................................................................12
Rozdział I: Zagadnienia metodologiczne..............................................................................16
1.1.
1.2.
Exemplum
mitologiczne w antycznej teorii wymowy..................................................16
Nowożytne koncepcje badawcze..................................................................................27
1.2.1. Mit grecki w ujęciu metaforyczno-metonimicznym.....................................................27
1.2.2. Proponowany podział formalny....................................................................................34
1.3.
Arystotelejska dychotomia
h=qoj/pa,qoj
w świetle komunikacji literackiej...................39
Część pierwsza
Źródła inspiracji i problemy recepcji
Rozdział II: Mit grecki a
ēthos
Cycerona.............................................................................43
2.1.
2.2.
2.3.
Edukacja.......................................................................................................................43
Lektury.........................................................................................................................50
Wpływ
mos maiorum
oraz
decorum
na retoryczną
inventio........................................58
Rozdział III: Grupa odbiorców w Rzymie u schyłku Republiki........................................67
3.1.
3.2.
Mitologia w społeczeństwie „a-mitycznym”................................................................67
„Aktor” –
fabula
– widownia........................................................................................74
Część druga
Exemplum
mitologiczne w publicznych wystąpieniach Cycerona
Prolegomena.............................................................................................................................86
Rozdział IV: Tradycja cykliczna...........................................................................................89
4.1.
Cykl trojański................................................................................................................89
4.1.1.
Fortuna
Achillesa.........................................................................................................90
4.1.2.
Excidium Troiae..........................................................................................................108
4.1.3.
Cetera..........................................................................................................................126
4.2.
Furor,
Furie i Alastor..................................................................................................143
Rozdział V: Tradycja monomityczna..................................................................................185
5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
Medea na Palatynie.....................................................................................................185
Dziedzictwo Heraklesa................................................................................................199
Muzyka Orfeusza........................................................................................................216
Rozterki króla ateńskiego............................................................................................222
Rozdział VI: Ewokacje mitologiczne...................................................................................232
6.1.
6.2.
6.3.
Z pogranicza „cyklu Tezeusza”...................................................................................232
Homer w krzywym zwierciadle..................................................................................243
Teogoniczne hybrydy..................................................................................................259
Zakończenie...........................................................................................................................270
Streszczenie............................................................................................................................287
Summary................................................................................................................................288
Bibliografia............................................................................................................................289
Wstęp
Kiedy po śmierci Tyberiusza, bądź w trosce o własne życie, Gajusz Grakchus, młodszy z
braci reformatorów, pod wielką presją występował publicznie, jego losy wydawały się
przesądzone. Nie miał się dokąd udać, ani gdzie prosić o wsparcie, ponieważ tak silny opór
stawiła
nobilitas
rzymska ponownym próbom wniesienia reformy agrarnej. Można by jego
ówczesną sytuację opisać jako dolę wygnańca we własnej ojczyźnie. On sam znalazł analogię
bliższą panującym wówczas trendom artystycznym i sparafrazował słowa Medei z tragedii
Enniusza. „Dokąd nieszczęsny mam się udać? Dokąd zwrócić?”.
1
Cezarowi, który
uzyskawszy dowództwo nad obiema Galiami chełpił się w zapełnionej senatorami kurii, że
uzyskał to, czego pragnął mimo okrzyków niezadowolenia jego przeciwników, ktoś
odpowiedział: „to zadanie, którego dokonałaby pierwsza lepsza kobieta”. Na co Gajusz
Juliusz w sposób żartobliwy (quasi
adludens)
odrzekł: „Władczynią Syrii była niegdyś
Semiramida, a i znaczną część Azji miały w posiadaniu Amazonki.”
2
Wiemy, że w okresie
republikańskim dzielącym obie te sytuacje komunikacyjne wykorzystywano grecki mit na
wiele różnych sposobów – mennice wybijały monety z wizerunkami herosów, a wielkie rody
starały się powiązać swoje korzenie z półboskimi przodkami. Jest jednak coś podniosłego i
nieuchwytnego w przytoczonych wypowiedziach – patos i
miseratio
pierwszej z nich
kontrastuje z ironią i wysmakowanym humorem drugiej. Obie wywołują pewne emocje nawet
dzisiaj, chociaż i jedną i drugą zawdzięczamy tradycji pośredniej – kolejno Cyceronowi i
Swetoniuszowi. Wskazują one niemniej, że budowanie symbolicznego pomostu pomiędzy
teraźniejszością, a mityczną przeszłością było praktyką nieobcą wielkim jednostkom Rzymu
nawet w sytuacji „pozaliterackiej”.
Zjawisko to, jeśli by próbować mierzyć je na szeroką skalę – wśród jakiejś
reprezentatywnej grupy autorów – wymyka się naszej percepcji badawczej. Dysponujemy
jednak retoryczną spuścizną największego z rzymskich mówców, który w swoich publicznych
wystąpieniach nierzadko sięga do skarbnicy greckiej mitologii. Przedmiotem niniejszego
studium
jest ten specyficzny rodzaj budowania relacji pomiędzy nadawcą, kontekstem i
odbiorcą, który najpowszechniej nazywany jest
exemplum
mitologicznym.
Mowy
Arpinaty są
dla nas bowiem najlepszym – a właściwie jedynym możliwym – źródłem, na podstawie
którego da się przeprowadzić badania nad zarysowanym powyżej zjawiskiem.
1
2
Zob.
infra,
pp. 187f.
Zob. Suet.
Iul.
22.2.
4
Wykaz skrótów.
Poniżej zamieszczamy listę najważniejszych skrótów wykorzystanych w
niniejszej pracy. Nie uwzględnia ona wydawnictw ciągłych z zakresu filologii klasycznej,
które cytujemy, podobnie jak w bibliografii załącznikowej, zgodnie z konwencjami
przyjętymi w
L’Année philologique.
Bernabé
7
=
A. B e r na bé (ed.),
Poetae epici Graeci. Testimonia et
fragmenta,
vol. i, Leipzig 1987.
The Cambridge Ancient History,
2
nd
ed., vol. ix, edd. J. A.
C r o o k
et al.,
Cambridge
7
2006.
CAH
=
LIMC
=
H.
C.
Ac k e r ma nn ,
J.
R.
G is le r
(edd.),
Lexicon
iconographicum mythologiae classicae,
Zurich 1981 – 1999.
LSJ
=
H. G. L id d e ll, R. S c o t t ,
A Greek-English Lexicon,
rev. and
augm. throughout by H. S. J o ne s , with. suppl. Oxford 1996
(
9
1940).
LTUR
=
E. M. S t e inby (cur.),
Lexicon topographicum urbis Romae,
vi
vols, Roma 1993 – 2000.
M-W
=
R. M e r k e lba c h , M. L. We s t (edd.),
Fragmenta Hesiodea,
Oxford 1967.
H. Merguet,
Lexikon
=
H. M e r g u e t ,
Lexikon zu den Reden des Ciceros,
iv Bde,
Hildesheim 1962 (
1
1877 – 1884).
OLD
2
=
=
Oxford Latin Dictionary,
Oxford 1968.
H. M a lc o va t i (ed.),
Oratorum Romanorum fragmenta liberae
rei publicae,
Paravia
2
1955.
ORF
RE
=
G. Wis s o w a
et al.
(hrsgg.),
Paulys Real-Encyclopädie der
classischen Altertumswissenschaft,
Stuttgart 1893 –.
RL
=
W.
H.
R o s c he r
(hrsg.),
Ausführliches
Lexikon
des
griechischen und römischen Mythologie,
vi Bde, Leipzig 1884 –
1937.
RLM
SB
=
=
C. H a lm (ed.),
Rhetores Latini minores,
Leipzig 1863.
D. R. S ha c k le t o n B a ile y (ed.),
Cicero’s Letters to Atticus,
vii vols, Cambridge 1965 – 1970; I d e m (ed.),
Cicero:
Epistulae ad familiares,
ii vols, Cambridge 1977; I d e m (ed.),
Cicero: Epistulae ad Quintum fratrem et M. Brutum,
Cambridge 1980.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin