zestaw 7 międzynarodowe stosunki gospodarcze.docx

KLASYCZNE TEORIE HANDLU MIEDZYNARODOWEGO

Merkantylizm – merkantyliści byli pierwszymi którzy próbowali odpowiedzieć na pytania dotyczące handlu zagranicznego (dlaczego kraje handlują, jakie są z tego korzyści, co decyduje o kierunkach handlu). Merkantylizm był doktryną ekonomiczną i polityczną zalecającą popieranie wywozu własnych towarów przy jednoczesnym ograniczaniu importu z myślą o zyskaniu w ten sposób nadwyżek złota(czyli ówczesnej waluty). Ukształtował się w XVI w. Według nich przyczyną handlu międzynarodowego, jak i główną korzyścią jest dopływ do kraju złota (np. tak Austriak von  Hornick stwierdzał, że „złoto i srebro, gdy już znajduje się na terytorium kraju, nie powinno w żadnych okolicznościach opuszczać jego granic. Natomiast w posiadanie dóbr które nie mogą być wytwarzane w kraju, powinno się wchodzić przez wymianę na nie dóbr których jest w kraju w nadmiarze”.

Stwierdzenia merkantylistów nie wytrzymują jednak krytyki. Nie do przyjęcia jest przede wszystkim utożsamianie merkantylistów złota z bogactwem. Na słabości merkantylizmu zwrócił po raz pierwszy uwagę D. Hume. W swojej krytyce koncertował się przede wszystkim na skutkach dopływu złota do gospodarki, co doprowadziło go do sformułowania ilościowej teorii pieniądza. Za przykład może posłużyć Hiszpania która zwoziła góry złota z ameryki południowej w czasach wielkich odkryć a za dużo go nie wydawała dalej. Sprytni kupcy zauważyli, że skoro złota jest tyle to czemu nie żądać wyższej ceny za swoje towary… a więc przy dopływie złota tylko wzrosła inflacja ;) (tak sam skutek jak drukowanie pieniędzy)

W sumie nie jest on zaliczany do teorii klasycznych ale rozwinęły się one na drodze krytyki poglądów merkantylistycznych.

Teoria przewagi absolutnej (kosztów absolutnych)- Sformułowana przez A Smitha. Z swoim dziele badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów(1776) zauważa on jak na wydajność pojedynczych robotników wpływa specjalizacja i związany z nią podział pracy. Na tej podstawie stwierdza dalej, że jeżeli tego typu specjalizacja, odbywająca się w ramach jednej gospodarki, pozwala na zwiększenie ilości wytwarzanych dóbr, to można to rozciągnąć na stosunki gospodarcze między krajami. W myśl tej teorii możliwy i korzystny dla wszystkich uczestników jest międzynarodowy podział pracy, czyli specjalizacja każdego kraju w wytwarzaniu kilku, ale nie wszystkich produktach. Kryterium które decyduje o wyborze kierunku specjalizacji powinny być absolutne różnice w kosztach wytwarzania (wydajność pracy), skąd wzięła się nazwa. Różnice te mogą wynikać z wyposażenia w zasoby naturalne lub know-how.

W sumie zatem międzynarodowy podział pracy jest korzystny dla obu stron wymiany ponieważ wymieniając między sobą towary (o różnych kosztach wytwarzania) otrzymają więcej produktów niż gdyby wymieniali je na własnych rynkach wewnętrznych.

Teoria różnic absolutnych, mimo, że ilustruje możliwość uzyskania korzyści z wymiany handlowej przez wszystkich jej uczestników, tłumaczy jednak powstawanie tylko części strumieni handlu międzynarodowego. Przede wszystkim nie pozwala wyjaśnić powodów powstawania obrotów w sytuacji kiedy jeden z partnerów produkuje większość towarów taniej od drugiego.

Teoria przewagi komparatatywnej (teoria różnic względnych lub model Ricarda) – Teoria zostałą sformułowana przez D. Ricarda w 1817 r. Stara się odpowiedzieć na zadane wcześniej pytanie – czy możliwa i korzystna jest wymiana handlowa dwóch partnerów gdy jeden wytwarza większość towarów taniej niż drugi? – istotą teorii Ricarda jest stwierdzenie, że wymiana międzynarodowa może być korzystna dla obu partnerów także w takiej sytuacji. Do uzyskania korzyści z handlu wystarczy bowiem istnienie różnic w kosztach wytwarzania (wydajność produkcji) w obu krajach. Niezbędnym warunkiem jest to, że kraj będący tańszym (wydajniejszym) producentem obu towarów podlegających wymianie nie ma nad droższym producentem jednakowej przewagi w produkcji obu dóbr. Tak więc jeżeli koszty stanowią wielokrotność kosztów partnera, brak jest podstawy do korzystnej wymiany handlowej obu partnerów.

Terms of trade –pokazuje relatywne ceny dóbr eksportowanych do importowanych (w danym państwie), określane warunkami wymiany międzynarodowej. Wskaźnik ten pokazuje zmiany siły nabywczej eksportu w stosunku do importu poszczególnych krajów. Zmiany tego wskaźnika przedstawiają kształtowanie się korzyści krajów prowadzących wymianę. Poprawa TOT następuje gdy ceny dóbr eksportowanych w okresie danego roku rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych . Oznacza to, że dane państwo zapłaci mniej za produkty importowane, innymi słowy musi mniej ‘wyeksportować’ aby zrównoważyć bilans handlowy. Jeżeli sytuacja jest odwrotna - relacja jest odwrotna - za eksport można kupić mniej. Na kształtowanie się wskaźnika terms of trade decydujący wpływ mają ceny na rynkach światowych.

Towarowe terms of trade – najczęściej używany miernik zmian cen w handlu międzynarodowym. Zwykle wzrost tego wskaźnika traktowany jest jako zjawisko pozytywny, a spadek jako negatywne. Takie podejście jest uzasadnione wówczas gdy mówimy o kraju małym(czyli nie wpływającym na światowe ceny towarów). Poprawa oznacza wtedy, że zmiany cen na rynku światowym są dla tego kraju korzystne i morze on nabyć więcej dóbr.

Dochodowe terms of trade – bardziej zaawansowana wersja wskaźnika. Przedstawia zmiany cen w obrotach danego kraju otrzymany w wyniku pomnożenia wskaźnika towarowych terms of trade prze indeks wolumenu eksportu. Jego wynik daje bardziej jednoznaczną odpowiedz na pytanie, czy w porównaniu z okresem wyjściowym dany kraj może sprowadzić z zagranicy więcej dóbr.

Efekt terms of trade cła (incydencja ceł) – możliwy tylko w kraju dużym. Gdy kraj duży wprowadza cło, ceny towarów importowanych zmniejszają się (cło -> mniej konkurencyjny import -> importerzy muszę zmniejszyć ceny). Jeżeli ceny eksportowe nie ulegną zmianie w tym samym okresie, wprowadzenie cła prowadzi  do poprawy relacji cen w eksporcie i imporcie danego kraju. W kraju dużym, w odróżnieniu od kraju małego, wprowadzenie cła niekoniecznie musi prowadzić do strat netto.

Twierdzenie Heckschera - Ohlina – za punkt wyjście przyjmuje się model Ricarda(wiele podobnych założeń) jednak Istotą teorii jest powiązanie kierunków specjalizacji poszczególnych krajów z wielkością posiadanych przez nie zasobów czynników produkcji.

Pierwszym z odróżniających założeń jest założenie o różnym wyposażeniu w czynniki produkcji. Czyli o posiadaniu różnej wielkości zasobów czynników produkcji. Należy pamiętać, że mówiąc o wyposażeniu w kraju w czynniki produkcji mówimy, mamy na mysli wyposażenie względne, a wiec porównywane z wielkością zasobów drugiego czynnika. Jeżeli zatem w jednym w dwóch krajów relacja zasobów kapitału do pracy będzie większa niż w drugim, to będziemy mówić, że jest on zasobny w kapitał, a ubogi w pracę.

Drugim z założeń modelu Heckschera-Ohlina jest założenie, że jeden z towarów jest bardziej pracochłonny, a drugi bardziej kapitałochłonny. Założenie to możemy także przedstawić w formie ogólniejszej, mówiąc, że produkcja danego dobra jest związana z intensywnym zużyciem określonego czynnika, jeśli relacja zużycia tego czynnika do innego czynnika jest w danym produkcie wyższa niż w drugim.

Tak więc, twierdzenie Heckschera-Ohlina brzmi: „kraj będzie eksportował te towary, do wytworzenia których zużywa się relatywnie dużo czynnika produkcji w danym kraju względnie obfitego, a sprowadzałz zagranicy towary, których produkcja wymaga relatywnie dużo czynnika produkcji w danym kraju względnie rzadkiego.” W twierdzeniu tym wskazuje się zatem jednoznacznie na przyczynę występowania przewagi danego kraju w produkcji określonego dobra, a przyczyną tą jest różne wyposażenie w czynniki produkcji.

Na przykład. Jeżeli przyjmiemy istnienie tylko dwóch krajów – Polski i Niemiec gdzie Niemcy są wyposażeni w Kapitał a Polska w tanią pracę(relatywnie), a istnieją tylko dwa dobra pracochłonne – odzież i kapitałochłonne – samochody. Zgodnie z twierdzeniem Polacy będą wytwarzać odzież a Niemcy samochody i dokonując wymiany międzynarodowej, oba kraje uzyskają możliwość osiągnięcia lepszego zaspokojenia swych potrzeb.

Paradoks Leontiefa – Wassily Leontief amerykański ekonomista, laureat nagrody nobla za stworzenie macierzy przepływów międzygałęziowych, zastosował ją do sprawdzenia czy w strukturze handlu międzynarodowego Stanów zjednoczonych znajduje odbicie twierdzenie Heckschera-Ohlina. Inaczej mówiąc, czy w eksporcie tego kraju dominują dobra kapitałochłonne, a w imporcie pracochłonne. Opublikowane wyniki badań Leontiefa przyniosły dość zaskakujące rezultaty. Okazało się bowiem, że w 1957 r. eksport amerykański był o mniej więcej 1/3 bardziej pracochłonny niż produkcja w branżach konkurujących z importem. Gdyby wziąć pod uwagę założenia twierdzenia Heckschera-Ohlina Stany eksportują dobra, do wytworzenia których potrzeba relatywnie więcej czynnika produkcji rzadziej w kraju występującego, a importują dobra, których produkcja wymaga relatywnie więcej czynnika w kraju obfitego. Ten niespodziewany dla środowiska naukowego wynik uzyskał w literaturze ekonomicznej miano paradoksu Leontiefa.

Inwestycje portfelowe – długookresowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych, zwłaszcza obligacjach i akcjach.

Inwestycje bezpośrednie – podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa

Tak więc różnią się głównie kontrolą podmiotu w który inwestujemy lub jej brakiem.

Bilans Płatniczy – to zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych między rezydentami(zamieszkałe na stałe na danym terytorium) krajowymi z zagranicą w danym okresie, zwykle jednym roku. Bilans płatniczy jest zatem narzędziem, które przy zastosowaniu technik księgowych pozwala określić sytuację finansową kraju „na styku” z otoczeniem zewnętrznym. Przedmiotem zainteresowanie jest to czy mamy nadwyżkę czy deficyt.

Bilans sporządzany jest zgodnie z ogólnymi zasadami rachunkowości. Obowiązuje zasada podwójnego zapisu.

Struktura bilansu płatniczego – wszystkie transakcje księgowane w bilansie możemy pogrupować w kategorie. Podstawowymi częściami są:

·         bilans obrotów bieżących – to zestawienie płatności danego kraju wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i transferów jednostronnych. Nazwa bierze się stąd, że transakcje tu księgowane nie powodują powstania przyszłych zobowiązań. Stosując kryterium rodzaju transakcji możemy w nim wyróżnić:

-bilans handlowy – saldo obrotów towarowych, będący zestawieniem płatności z tytułu eksportu i importu dóbr,

-bilans usług – saldo usług, zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między rezydentami,

-bilans procentów i dywidend – saldo dochodów kapitałowych

-bilans transferów jednostronnych – zestawienie transakcji (przepływ dóbr, usług, środków finansowych) którym nie towarzyszy przepływ w drugą stronę.

·         bilans obrotów kapitałowych – zestawienie transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów. Przedmiotem transakcji księgowanych są aktywa więc przewiduje się powstanie przyszłych zobowiązań. Wyróżnia się dwie części:

-Rachunek kapitałowy – transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenia długu oraz nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych.

-Rachunek finansowy – obejmuje zestawienie trzech grup i pasywów finansowych – inwestycji bezpośrednich, inwestycji portfelowych ora pozostałych inwestycji.

·         bilans obrotów wyrównawczych – bilans ten zawiera przede wszystkim zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie. W systemie kursów stałych środki te są użytkowane bezpośrednio do pokrywania deficytu bilansu płatniczego, natomiast w systemie kursów płynnych są one używane do działań zmierzających do pośredniego oddziaływania na poziom kursu waluty.

Stosowanie metody podwójnego zapisu sprawie, że w ujęciu rachunkowych bilans jest zawsze zbilansowany. Nie jest to jednak równoznaczne z równowagą w znaczeniu ekonomicznym.

Transakcje autonomiczne – to transakcje, które, zgodnie z nazwą, są zawierane niezależnie od stanu bilansu płatniczego. Według najszerszej definicji są to wszystkie transakcje zawierane przez prywatne podmioty.

Transakcje wyrównawcze – to transakcje, które dochodzą do skutku z myślą o wyrównaniu bilansu płatniczego.

O równowadze bilansu płatniczego, w sensie ekonomicznym, mówimy wówczas, gdy transakcje autonomiczne równoważą się, a transakcje wyrównawcze nie występują.

Równowaga rzeczywista – mówimy o niej wówczas gdy równowaga bilansu w znaczeniu ekonomicznym jest utrzymywana przez dłuższy czas bez interwencji państwa. Inaczej mówiąc, jest to równowaga bilansu płatniczego utrzymywana wyłącznie na skutek działania sił rynku.

Dobra pośrednie - to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane.

Dobra finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne); np. maszyny; nabyte przez przedsiębiorstwa.

Cło – najstarszy i bardzo szeroko stosowany środek polityki handlowej, jest opłatą pobieraną przy przekraczaniu przez towar granicy celnej danego kraju. Wyróżniamy:

Podział ze względu na kierunek ruchu towarów:

Cło importowe – stanowi większość ceł stosowanych obecnie na świecie. Opłata pobierana przy imporcie danego towaru. Najczęściej uznaje się, że w interesie kraju leży ograniczenie importu niektórych towarów

Rysunek 1 mechanizm działania Cła. C1 przed C2 po wprowadzeniu

Cła eksportowe – opłata pobierana przy wywozie towarów. Znacznie rzadziej stosowana. W praktyce występuje tylko w niektórych krajach rozwijających się o monokulturowym charakterze gospodarki oraz eksportu (czyli np. Wybrzeże kości słoniowej gdzie produkują chyba tylko kakao). Zastępuje ona wówczas podatki z tego względu, że o wiele łatwiej zrobić 2 punkty odprawy celnej w głównych portach niż budować cały system podatkowy w państwie a efekt podobny.

Cło tranzytowe – opłata pobierana od towarów zagranicznych przewożonych przez obszar danego kraju.

Według kryterium celu:

Cło fiskalne – celem jest uzyskanie wpływów finansowych do budżetu państwa. Historycznie najstarszy powód ustanawianie ceł. Obecnie fiskalna rola ceł nie jest już dominująca. Stanowią one malejącą i stosunkowo niedużą część całości wpływów do budżetu państwa ( 2,5 % całości wpływów budżetowych w 2003)

Cło ochronne – celem jest ochrona krajowych producentów przed konkurencją zagraniczną. W efekcie nałożonego cła towary określonej gałęzi czy branży stają się droższe, co poprawia warunki konkurencji dla krajowych producentów tych dóbr.

Kryterium sposobu naliczania:

Cło ad valorem – najczęściej stosowane. Stawka celna podawana jest jako wskaźnik procentowy, a wielkość cła jest ustalana jako odsetek od ceny towaru. Np. cena samochodu wynosi 50 tys., stawka celna – 20%, to wielkość cła wyniesie 10 tys. zł.

Cło specyficzne – stawki są podawane w odniesieniu do ilości danego towaru. Wielkość cła nie zależy od ceny towaru. Np. 5 gr. od tuzina ołówków czy 2 zł od tony węgla)

Cło mieszane – kombinacja cła specyficznego i cła ad valorem. Np. gdy odzież będzie obciążona cłem w wysokości 1 zł od kg oraz dodatkowo 10 % wartości. Czasem określenie Cło mieszane jest używane gdy wysokość cła jest ustalana obiema metodami a stosowane jest to które przynosi akurat większą sume ( stosowane np. przy imporcie alkoholu).

Taryfa celna – klasyfikacja towarów i odpowiadających im stawek celnych. Techniczne narzędzie służące do ustalania wysokości opłat celnych. Mogą być jednokolumnowe (bez względu na kraj pochodzenia) oraz wielokolumnowe (każda z kolumn zawiera stawki odnoszące się do towarów pochodzących z określonej grupy krajów).

Średnia stawka celna – jest miarą ogólnego stopnia protekcji rynku danego kraju przez cła. Możemy ją obliczyć na dwa sposoby:

·         sumując stawki celne nakładane w danym kraju na wszystkie rodzaje importowanych dóbr i obliczając ich średnią. Otrzymujemy w ten sposób nieważoną średnią stawkę celną.

·         dzieląc wielkość wpływów z ceł uzyskiwanych w ciągu roku przez dany kraj przez wielkość wydatków na import. Uzyskujemy wtedy ważoną średnią stawkę celną. Jej zaletą jest uwzględnienie znaczenia poszczególnych towarów w przywozie danego kraju.

Efektywna stopa protekcji – stopień protekcji zapewniony krajowym czynnikom produkcji (pracy i kapitałowi) przez obowiązującą w danym kraju strukturę ceł. Jest ujemna gdy sytuacja producentów krajowych (w zakresie cen towarów czy surowców i ostatecznych cen po doliczeniu ceł) jest gorsza od konkurentów zagranicznych. I odwrotnie jest dodatnia gdy producenci krajowi mają lepszą sytuację niż konkurencja zagraniczna.

Bariery pozataryfowe – środki polityki handlowej stosowane przez państwo inne od ceł. Dzielimy jest na kilka grup:

Bariery parataryfowe – ich stosowanie powoduje uruchomienie mechanizmu identycznego lub zbliżonego do mechanizmu cła i powodujące te same skutki. Są to np.:

·         opłaty wyrównawcze – są obecnie zabronione przez WTO (Word Trade Organization)

·         podatki nakładane na niektóre dobra (np. artykuły luksusowe w krajach rozwijających się)

Ograniczenia administracyjne – mają charakter ograniczeń administracyjnych i działają za pośrednictwem mechanizmu cenowego. W odróżnieniu od ceł mogą zmuszać do zaprzestania niektórych rodzajów działalności gospodarczej (Cła tylko zmniejszają rentowność).

·         Ograniczenia ilościowe – to bezpośrednie wyznaczenie przez państwo ilości lub wartości określonych dóbr, które mogą być wwiezione do kraju w określonym czasie. Ich zadaniem jest ograniczenie importu, aby zmniejszyć presję konkurencji zagranicznej na określoną grupę producentów krajowych i(lub) poprawić bilans płatniczy.

·         Dobrowolne ograniczenie eksportu (voluntary export restraints – VER) – porozumienie między krajem importującym a eksportującym, w którym ten ostatni zobowiązuje się ograniczyć eksport danego dobra do określonego limitu. Sama nazwa wskazuje, że ograniczenie to jest wynikiem suwerennej decyzji kraju eksportującego. Inicjatorem jest przede wszystkim importujący, który chce ograniczyć import niektórych towarów bez wchodzenia w konflikt z regułami GATT. Niektóre kraje godzą się na tego rodzaju ograniczenia, dostrzegając w tym swój długookresowy interes gospodarczy. Liczą np. na poparcie USA Czy UE przy uzyskiwaniu pomocy z MFW i Banku Światowego. Lub przemawia interes polityczny – np. chcący pozostawać w dobrych stosunkach z USA Taiwan może wprowadzić VER’y by utrzymać dobre stosunki i mieć dalej gwarantowaną niepodległość.

Są jeszcze normy techniczne i sanitarne, zamówienia publiczne, wymogi składnika krajowego oraz reguły pochodzenia… ale raczej nie ma sensu ich przybliżać.

Dumping – omówione wcześniej pozataryfowe środki polityki handlowej, podobnie jak cła przyczyniają się do ograniczenia swobody handlu międzynarodowego w wyniku decyzji rządów. Dumping natomiast jest czynnikiem zakłócającym handel międzynarodowy i powstaje w głównie w wyniku działania przedsiębiorstwa.

Dumping to sprzedaż dobra za granicą po cenie niższej od ceny uzyskiwanej za to dobro na rynku światowym. Wyróżnia się trzy rodzaju dumpingu:

- Dumping sporadyczny – jak sama nazwa wskazuje jest przejściowy i krótkookresowy. Występuje w sytuacji, gdy w wyniku trudnych do przewidzenia okoliczności przedsiębiorstwo ma do dyspozycji więcej danego dobra niż przeciętnie i w celu uniknięcia strat decyduje się sprzedać nadwyżkę odbiorcom zagranicznym po niższej od ceny krajowej, a nawet kosztów. Przyczyny są różne i mogą obejmować np. wyjątkowy urodzaj produktu rolnego, błędy w planowaniu czy wyjątkowy spadek popytu a rynku krajowym.

- Dumping łupieżczy – to utrzymywana czasowo sprzedaż danego dobra na rynku zagranicznym poniżej ceny krajowej, lub nawet poniżej kosztów wytwarzania, mająca na celu wyeliminowanie konkurentów i uzyskanie pozycji monopolistycznej. Cechą dumpingu łupieżczego jest także to, że po ewentualnym zniszczeniu konkurencji w kraju importera i uzyskaniu pozycji monopolistycznej na jego rynku ceny eksportowanego dobra znaczeni wzrastają, co pozwala eksporterowi na realizacje zysku monopolistycznego.

- dumping stały – zwany międzynarodową dyskryminacją cenową, ma miejsce wówczas, gdy przedsiębiorstwo mające odpowiednią pozycje monopolistyczną sprzedaje za granicą dany produkt ciągle poniżej kosztów lub po cenie niższej niż na rynku krajowym. Wynika z różnej elastyczności cenowej na rynku krajowym i zagranicznym. Tłumaczy się to tym, że zagraniczni odbiorcy mają większe możliwości wyboru między producentami rodzimymi jak i zagranicznymi. Dumping stały może być korzystny dla społeczeństwa kraju importującego. Z punktu widzenia racjonalności globalnej jest on jednak działaniem zakłócającym lokalizację produkcji zgodnie z teorią kosztów komparatatywnych. Oprócz tego, może być sprzeczny z interesem krajowych wytwórców.

Cła antydumpingowe – powyższe przyczyny sprawiają, że sprzedaż towarów po cenach dumpingowych nie jest na ogół tolerowana przez władze kraju, którego ona dotyczy. Do jej eliminowania rządy najczęściej stosują cła antydumpingowe, czyli opłaty nakładane na towary importowane po cenach dumpingowych z zamiarem zniwelowania różnic pomiędzy ceną dumpingową a ceną, którą uznaje się za normalną. Cła te nakładane są w przypadku udowodnienia dumpingu i stwierdzenia szkody rodzimemu przemysłowi. Praktycznie – wszczyna się zwykle postępowanie na forum GATT.

...