Szempliński Ł., Walka o spadek po Mieszku III Starym (1202-1249).pdf

(2312 KB) Pobierz
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Instytut Historii
Łukasz Szempliński
Walka o spadek po Mieszku III Starym
(1202-1249)
Praca doktorska
Napisana pod kierunkiem
Prof. UAM dr hab. Edwarda Skibińskiego
Poznań 2019
Spis treści:
Wstęp
Rozdział I – Dzieje polityczne w latach 1202-1231
1. Konflikt w Wielkopolsce w latach 1202-1217
a) Dwaj rywale
b) Zasięg ojcowizny Władysława Odonica
c) W obozie juniorów i seniorów
d) Powrót Władysława Odonica i wznowienie wojny w Wielkopolsce
Rozdział II – Możnowładztwo i Kościół wobec walki o władzę w
Wielkopolsce 1202-1231
1. Postawa możnowładztwa w latach 1202-1231
a) Otoczenie Władysława Laskonogiego w latach 1205/6 – 1231
b) Otoczenie Władysława Odonica w latach 1206 – 1231
c) Charakterystyka obydwu stronnictw
2. Postawa Kościoła w latach 1202-1231
Rozdział III – Dzieje polityczne w latach 1231-1249
4
10
10
11
17
24
77
114
114
122
129
133
142
177
A. Konflikt o Wielkopolskę pomiędzy Władysławem Odonicem a Henrykiem Brodatym i
Henrykiem Pobożnym
177
B. Rewindykacja ziem wielkopolskich podjęta przez Przemysła I i Bolesława Pobożnego 213
Rozdział IV – Możnowładztwo i Kościół wobec wydarzeń z lat 1231-1249
264
1. Postawa możnowładztwa podczas konfliktu Odonica z książętami śląskimi-Henrykiem 264
a) Sytuacja po zjednoczeniu dzielnicy przez Władysława Odonica
b) Stronnictwo wielkopolskie
c) Otoczenie Władysława Odonica w latach 1234-1239
d) Postawa rycerstwa Wielkopolskiego podczas akcji rekuperacyjnej synów Odonica
264
269
274
276
2
2. Postawa Kościoła wobec walki o Wielkopolskę w latach 1231-1249
Zakończenie
Bibliografia
278
302
305
3
Wstęp
Dzieje Wielkopolski w pierwszej połowie XIII wieku są ciekawym i wdzięcznym tematem
badawczym. Jest to spowodowane dość bogatą, jak na ten okres, podstawą źródłową oraz
rozmaitością dziejących się wówczas wydarzeń. Pomimo dość bogatej literatury omawiającej
poszczególne zagadnienia temat nie wydaje się jednak zupełnie wyczerpany. Można ciągle
proponować takie jego ujęcia, które usystematyzują oraz pogłębią naszą wiedzę na
omawianym obszarze w dobie pełnego rozbicia dzielnicowego. Taką próbą jest moja praca pt.
Walka o spadek po Mieszku III Starym
(1202-1249). Na początku należy wyjaśnić tytuł pracy,
a także jej ramy chronologiczne oraz terytorialne. Tytuł może być trochę mylący albowiem w
chwili śmierci Mieszko Stary był władcą ziemi krakowskiej, łęczycko-sieradzkiej, kaliskiej
oraz najprawdopodobniej Kujaw. Można by więc pomyśleć, iż tematem pracy będzie walka o
te ziemie. Jednakże Mieszko był również protoplastą wielkopolskiej linii Piastów, czyli
księciem, któremu podlegała Wielkopolska. Poprzez ten region rozumiem kompleks
terytorialny składający się z ziemi poznańskiej, kaliskiej oraz gnieźnieńskiej. Dzielnicę
poznańską otrzymał Mieszko dzięki tzw. ordynacji Bolesława Krzywoustego w 1138 r. Jeśli
chodzi o pozostałe partie Wielkopolski to istnieje w historiografii spór. Część uczonych
skłonna jest uznawać, iż również Gniezno i Kalisz weszło w skład działu Mieszka III w 1138
r. Inni twierdzą, iż książę uzyskał je dopiero po 1146 roku.Tak więc to Wielkopolska
stanowiła patrimonium Mieszka, w przeciwieństwie do innych ziem, którymi władał on jako
książę zwierzchni czy też jako opiekun nieletnich wówczas Piastów (jak to miało miejsce w
przypadku Kujaw czy Mazowsza). Dlatego ściśle rzecz biorąc walka o spadek po Mieszku
Starym była walką o Wielkopolskę. Słowo walka wydaje się tutaj odpowiednie albowiem cała
pierwsza połowa XIII wieku upłynęła w Wielkopolsce pod znakiem nieustannych konfliktów
i zatargów, zakończonych ostatecznym zwycięstwem synów Władysława Odonica –
Przemysła I i Bolesława Pobożnego, którzy zjednoczyli spadek po pradziadzie w swoich
rękach.
Omówienie tematu pracy wskazuje od razu na jej ramy terytorialne. Zamykać się będą
one głównie na obszarze Wielkopolski. Oczywiście będą również poruszane zagadnienia
zachodzące w innych księstwach (dzielnicach) ówczesnej Polski, o ile będą one rzutować na
wydarzenia dziejące się w
hereditas
Mieszka Starego. Ramy chronologiczne wyznaczają dwa
wydarzenia. Pierwsze stanowi zgon Mieszka mający miejsce w 1202 roku, który rozpoczął
wieloletni konflikt. Cezurą zamykającą jest zajęcie przez Przemysła I ziemi rudzkiej oraz
okręgu wschowskiego w 1249 roku, co zakończyło proces scalania ziem wielkopolskich przez
synów Odonica.
Praca będzie miała układ rzeczowo-chronologiczny, jednak narracja poszczególnych
jej części będzie prowadzona w porządku chronologicznym. Pozwoli to z jednej strony
uniknąć niepotrzebnych powtórzeń oraz, z drugiej, zachować jasność i przejrzystość wywodu.
Na kształt rozprawy będą się składać cztery rozdziały. Pierwszy z nich będzie poświęcony
dziejom politycznym, jakie zachodziły w latach 1202-1231. Posługując się materiałem
źródłowym oraz literaturą przedmiotu postaram się dokładnie odtworzyć fakty historyczne
oraz zaproponować najlepiej współgrające z wymową źródeł i procesem historycznym
4
hipotezy badawcze. Terminem a quo będzie śmierć Mieszka Starego, natomiast terminem
ad
quem
wygnanie z Wielkopolski Władysława Laskonogiego oraz jej zjednoczenie w rękach
Władysława Odonica. Ta część pracy zamknie się w dwóch podrozdziałach, z których
pierwszy dotyczyć będzie wstępnej fazy wieloletniej wojny pomiędzy Władysławem
Laskonogim a jego bratankiem Władysławem Odonicem. Przedstawię w nim jej przebieg,
zakończony wygnaniem juniora wielkopolskiego w 1218 roku. W następnym podrozdziale
opiszę wydarzenia jakie miały miejsce po powrocie wygnańca w 1223 roku, czego rezultatem
było zburzenie kruchego pokoju, jaki udało się osiągnąć dzięki powstaniu i działalności
„piastowskiego trójprzymierza”, a więc wznowienie wojny w Wielkopolsce, tragiczne
wydarzenia w Gąsawie oraz ostateczne zwycięstwo Odonica i zjednoczenie ziem stryja w
jego ręku.
Tematem drugiego rozdziału będzie postawa aktywnej i świadomej politycznie części
społeczeństwa Wielkopolski podczas mających miejsce w latach 1202-1231 wydarzeń.
Rozdział ten zamknie się w dwóch podrozdziałach, a w pierwszym z nich omówię postawy
możnowładztwa. Postaram się zrekonstruować skład stronnictw popierających
poszczególnych książąt wielkopolskich oraz spróbuję odpowiedzieć na pytanie, jakie rody
sprzyjały poszczególnym pretendentom do spadku po Mieszku Starym. Podejmę więc próbę
rekonstrukcji stronnictw Odonica i Laskonogiego. Następnie postaram się udzielić
odpowiedzi na pytanie, jakimi racjami kierowały się poszczególne rody czy też rodziny
możnowładcze, popierając poszczególnych książąt. Drugi podrozdział będzie traktował o
postawach duchowieństwa. W praktyce będzie poświęcony głównie działalności biskupów
poznańskich (w interesującym mnie okresie urząd ten pełnili kolejno Arnold oraz Paweł) oraz
arcybiskupów gnieźnieńskich (Henryk Kietlicz oraz Wincenty z Niałka). Jeśli będzie to
możliwe postaram się również poruszyć postawy funkcjonowania pozostałego
duchowieństwa świeckiego oraz klasztorów.
Rozdział trzeci odnosić się będzie do dziejów konfliktu jaki rozgorzał pomiędzy
Władysławem Odonicem i jego synami a śląską linią Piastów. Ramy chronologiczne tej
części pracy będą wyznaczać śmierć Laskonogiego, który uczynił swym sukcesorem Henryka
Brodatego z jednej strony oraz zajęcie Rudy przez Przemysła I z drugiej strony. To drugie
wydarzenie praktycznie zakończyło akcję rekuperacyjną książąt wielkopolskich. Wydarzenia
te przedstawię również w dwóch podrozdziałach. Problematyką pierwszego z nich będzie
wybuch i przebieg konfliktu, jaki rozgorzał wkrótce po triumfie Odonica pomiędzy nim, a
księciem śląskim Henrykiem Brodatym i jego synem. Przedstawię w nim dwie wyprawy
księcia śląskiego w celu zajęcia Wielkopolski w 1233 i 1234 roku, zakończone jej podziałem
z linią graniczną na Warcie. Układ ten nie zamknął jednak konfliktu, który trwał dalej a jego
kulminacyjnymi momentami było zdobycie ziemi śremskiej przez Odonica w 1235/6 roku i
wielka wyprawa zbrojna Henryka Brodatego z 1237 roku. Drugi podrozdział natomiast
traktować będzie o akcji rekuperacyjnej synów Odonica – Przemysła I i Bolesława
Pobożnego. Przedstawię w nim szczegółowo etapy tej akcji, która zakończyła się w 1249 roku
zajęciem przez Przemysła I ziemi rudzkiej.
Ostatni rozdział, analogicznie do drugiego, poświęcony zostanie stanowisku elit
wielkopolskich wobec wojny Odonica i jego synów z władcami śląskimi. Podobnie jak
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin