Smoliński M., Sytuacja na pograniczu askańsko-meklemburskim w II połowie XIII w. i na przełomie XIII[XIV w. Najazd Brandenburgii na Pomorze Sławieńskie w 1306 r.pdf

(4844 KB) Pobierz
Pomorze, Mazowsze, Prusy
Gdańskie
Studia z Dziejów
Średniowiecza
Nr 7, 2000
Marek
Smoliński (Gdańsk)
SYTUACJA NA POGRANICZU
ASKAŃSKO­
MEKLEMBURSKIM W II
POŁOWIE
XIII W.
I NA
PRZEŁOMIE
XIII/XIV W.
NAJAZD BRANDENBURGII NA POMORZE
SŁAWIEŃSKIE
W 1306 R.
Sprawa
zajęcia
Pomorza
Sławieńskiego
przez margrabiów branden-
burskich na
początku
XIV wieku od dawna
zajmowała uwagę
history-
ków. Omawiali
ją
zarówno badacze dziejów
Askańczyków
brandenbur-
skich, jak i ci, którzy swe badania koncentrowali na dziejach Pomorza
w
drugiej
połowie
XIII i na
początku
XIV w .
1
W pracach tych poruszono
1
S. Kujot,
Margrabiowie brandenburscy w dziejach Pomorza za
księcia
Me-
stwina Il,
RTNT, t. l, 1878; F. Zickermann,
Das Lehnverhtiltnis zwischen
Brandenburg und Pommern im
13.
und
14.
Jahrhundert,
Forschungen
filr
brandenburgische und preussische Geschichte, Bd. l, 1891 ;
tenże,
Ge-
schichte Neumark im Zeitleiter ihrer Entstehung und Besiedlung,
Landsberg
1905; F. Schultze,
Die Mark Brandenburg,
Berlin 1961; E. Rymar,
Niemiec-
ka Rzesza wobec Polski (Pomorza
Gdańskiego
i
Sławieńsko-Słupskiego)
pod
Przemyślidami
w latach
1300--1306,
Studia Historica Slavo-Germanica,
t. 16, 1987 (1991);
tenże, Władcy
Brandenburgii na dzisiejszych ziemiach
polskich,
zwłaszcza
w Nowej Marchii i na Pomorzu w latach 1200-1319
(itinerarium),
Rocznik
Słupski,
1988/1989;
tenże,
Wielkie Pomorze obsza-
rem lennym margrabiów brandenburskich z dynastii
askańskiej
(trybutar-
nym Rzeszy Niemieckiej),
RH, t. 62, 1996;
tenże,
Prawne podstawy ekspansji
brandenburskiej na
wcześniej
pomorskie obszary
księstwa
wielkopolskiego
w:
tegoż,
Studia i
materiały
z dziejów Nowej Marchii i Gorzowa. Szkice hi-
storyczne,
Gorzów Wielkopolski 1999.
już
prawa do Pomorza Wschodnie go, które
przysługiwały
licznym
ksią­
żętom
a
także
margrabiom, jako wynik
układów
zawieranych jeszcze
przez ostatniego
władcę gdańskiego Mściwoja
II (zm. 1294 r.). Wskaza-
no
też
na osoby pretendentów, którzy z kolei swe prawa czerpali z faktu
pokrewieństwa
z
książętami gdańskimi
2
•
Omówiono prawa do tej
części
Pomorza, które
wypływały
z
nadań
królów czeskich
Wacława
II i III
oraz
władców
niemieckich
3•
Uwadze historyków nie
uszła
postawa oraz
rola
możnowładztwa
zarówno marchijskiego jak i wschodniopomorskie-
go, w okresie gdy Pomorze Wschodnie
dostawało się
pod panowanie
Askańczyków
4
•
Jak
widać, sprawę
ekspansji margrabiów próbowano
2
3
4
Dla zrozumienia istoty problemu
należy
niejednokrotnie
sięgnąć
do prac,
których tematem
są wcześniejsze
dzieje ziem pomorskich: K.
Jasiński,
Zapis
Pomorza
Gdańskiego
przez Mszczuja Il w roku 1982,
Przegląd
Zachodni,
t. 8, 1952, z. 2;
tenże,
Porozumienie kujawsko-pomorskie w 1280 r.,
ZH,
t.
21, 1955;
tenże,
Tragedia
rogozińska
1296 r. na tle rywalizacji wielkopol-
sko-brandenburskiej o Pomorze
Gdańskie, tamże,
t. 26, 1961;
tenże, Tytuł
pomorski Adolfa V hrabiego Holsztynu,
w:
Balticum. Studia z dziejów poli-
tyki, gospodarki i kultury XII-XVII wieku ofiarowane Marianowi Biskupowi
w
siedemdziesiątą rocznicę
urodzin,
pod red. Z. H. Nowaka,
Toruń
1992;
K.
Zielińska,
Zjednoczenie Pomorza
Gdańskiego
z
Wielkopolską
pod koniec
XIIwieku. Umowa
kępińska, Toruń
1968; J. Bieniak,
Wielkopolska, Kujawy,
ziemia
łęczycka
i
sieradzka wobec problemu zjednoczenia
państwowego
w latach 1300-1306,
Toruń
1969;
tenże,
Postanowienia
układu kępińskiego
(15 lutego 1282),
PH, t. 82, 1991, z. 2; G. Labuda,
Marginalne uwagi
o dziejach Pomorza
Sławieńska-Słupskiego
w XI/ i XIII wieku,
ZH, t. 42,
1977, z. 2;
J.
Spors,
Uwagi o dziejach Pomorza
Sławieńska-Słupskiego
w XIII-XIV w wieku,
tamże.
Wszystkie opinie i
starszą literaturę zebrał
E. Rymar,
Rodowód
książąt
pomorskich,
t.
1-2, Szczecin 1995.
Oczywiście
uwzględnić należy też
prace o charakterze przekrojowo-syntetycznym:
S. Kujot,
Dzieje Prus Królewskich.
Część.
1
(do 1309 r.),
Toruń
1915;
G. Labuda,
Walka o Pomorze
Gdańskie
na
przełomie
XIII
i
XIV wieku,
w:
Historia Pomorza,
t. 1, cz. 1,
Poznań
1972; K.
Jasiński, Gdańsk
w okresie
samodzielności
politycznej Pomorza
Gdańskiego,
w: Historia
Gdańska,
t. I,
Gdańsk
1978;
tenże Gdańsk
pod
rządami Władysława Łokietka
i
Wacławów
czeskich,
tamże;
J. Spors,
Dzieje polityczne ziemi
sławieńskiej, słupskiej
i
białogardzkiej
(X/I-XIV w.),
Słupsk
1973;
tenże,
Pomorze w dziejach Pol-
ski ze szczególnym
uwzględnieniem
roli Pomorza
Gdańskiego
w
państwie
pierwszych Piastów,
Pomorze
Gdańskie,
nr 19, 1991.
Zob.
literaturę
z przyp. 1.
B.
Śliwiński,
Rola polityczna
możnowładztwa
na Pomorzu
Gdańskim
w cza-
sach
Mściwoja
Il,
Gdańsk
1987;
tenże,
Fragment dziejów politycznych ziemi
182
wyjaśnić biorąc
za
podstawę różne
jej przyczyny oraz warunki im towa-
rzyszące. Zabrakło
jak do tej pory analizy sytuacji politycznej w
pobliżu
dziedzin margrabiów, w chwili kiedy gotowali
się
oni do
zajęcia
Pomo-
rza Wschodniego. Wydaje
się, że
zwrócenie uwagi na ten aspekt
może
przybliżyć odpowiedź
na pytanie, dlaczego
Askańczycy
do ataku wy-
brali 1306 r. Po badaniach Edwarda Rymara nad dokumentami bukow-
skimi, a
także
analizie sposobu zapisu dat rocznych w roczniku
kołbac­
kim, nie ma bowiem podstaw, by
tę datę roczną kwestionować
5
• Dzięki
analizie sytuacji, która
panowała
na
północy
Niemiec i Pomorzu Za-
chodnim
być może
uda
się wskazać
przyczyny, dla których najazdu na
ziemię sławieńską dokonało
w 1306 r. rycerstwa marchijskie prowadzo-
ne przez panów von Wedel
6•
Rozpocząć
trzeba od przypomnienia relacji
między
margrabiami
brandenburskimi,
książętami
meklemburskimi
(określanymi
niekiedy
w literaturze mianem Niklotowiców),
książętami
Rugii,
książętami
za-
chodniopomorskimi (popularnie zwanymi Gryfitami) i królami
duński­
mi. Na
przełomie
lat
pięćdziesiątych
i
sześćdziesiątych
XIII w. w Me-
klemburgii
trwał
najprawdopodobniej spór
między Przybysławem
(I)
von Parchim a hrabiami
szweryńskimi:
Guncelinem III i jego synem
Helmoldem III oraz biskupem
szweryńskim
Rudolfem
I.
W tym
też
mniej
więcej
okresie
doszło
zapewne do konfliktu
między Przybysławem
(I) i jego krewniakami:
książętami
Janem I von Mecklenburg o
ziemię
stemberską
oraz
Mikołajem
II von Werle o Goldberg i Plau. Spory te
doprowadziły
do
wypędzenia Przybysława
(I) z Meklemburgii.
Dość
szybko wmieszali
się
w nie margrabiowie brandenburscy,
wchodząc
przy okazji w konflikt z
Mikołajem
II von Werle o pogranicze ziemi
tu-
rzyńskiej.
Przedstawiciele
młodszej
linii
Askańczyków,
tj. margrabiowie
sławieńskiej
5
w
latach 1301-1303,
ZH,
t.
56, 1991, z. 1; K.
Jasiński,
Wojna
domowa na Pomorzu
Gdańskim
w latach 126911270-1272. (Ze szczególnym
uwzględnieniem
rycerstwa i
możnowładztwa),
w:
SPś,
t.
3, 1985; E. Rymar,
Walka o Pomorze
Gdańskie
w latach 1269-1272,
RG,
t.
47, 1987, z. 1;
tenże
Udział
rodu Wed/ów w ekspansji margrabiów brandenburskich na Pomorze
Środkowe
i Wschodnie w latach 1269-1313,
w:
Pomorze
Słowiańskie
i
jego
sąsiedzi
X-XV
w.,
pod red. J.
Hauzińskiego, Gdańsk
1995.
E. Rymar,
Zmiana datacji pierwszego dokumentu margrabiów brandenbur-
skich dla cystersów z Bukowa w 1306 r„
SŹ,
t.
32-33, 1990;
tenże,
Najazd
brandenburski na
Kamień
Pomorski (1306 r.),
Przegląd
Zachodniopomorski,
t.
9 (38), 1994,
z.
1.
W rozlicznych pracach
uczynił
to E. Rymar.
183
6
Otto V i Albrecht III,
wystąpili
z pretensjami do Nowego Parchimia
i ziem
leżących
na
południe
od
Łaby.
W 1261 r.
Przybysław,
pod wa-
runkiem otrzymania nowego terytorium,
zrzekł się
na rzecz margrabiów
praw do ziemi parchimskiej.
Około
1264 r.
doszło
o do zawarcia krótko-
trwałego
sojuszu
pomiędzy
hrabiami ze Szwerynu i
wdową
po
księciu
sasko-wittenburskim Albrechcie I oraz jej synami Janem I i Albrechtem
Il. Ustalono,
że
Helmold III, syn hrabiego
szweryńskiego
Guncelina III,
ożeni się
z
córką
Albrechta I,
Matyldą.
Parchim natomiast
miał
za okre-
śloną sumę przejść
w posiadanie Jana I i Albrechta IL Na
nietrwałości
sojusz
zaciążył
jednak
fakt,
że
Matylda
zmarła już około
1266 r.
Powyż­
sze przymierze
między
Szwerynem i
Saksonią traktować
jednak
należy
jako
próbę
stworzenia bloku, który
przeciwstawiłby się dążeniom
mar-
grabiów brandenburskich. Ci bowiem jeszcze
około
1264 r.
zdołali
opa-
nować
Parchim
7 •
Choć
wkrótce pod naciskiem hrabiów
szweryńskich,
sprzymierzonych z
książętami
meklemburskimi z linii von Werle, byli
zmuszeni z niego
ustąpić,
to
udało
im
się zachować przyczółki
w
byłym
księstwie Przybysława
(I).
Według
czternastowiecznego kronikarza Er-
nesta Kirchberga, wspomniany
wyżej książę,
nie
mając widać
szans na
odzyskanie swej ojcowizny,
sprzedał ją
innym
książętom
meklembur-
skim. Parchim, Plau i Goldberg
nabyć
mieli synowie
Mikołaja
von
Werle: Jan I i Henryk
I.
Sternberg natomiast
znalazł się
w posiadaniu
Henryka I Pielgrzyma z linii von Mecklenburg
8 •
Transakcje te pogor-
7
8
Zob. M.
Smoliński,
Polityka zachodnia
księcia gdańsko-pomorskiego ŚWię­
topełka, Gdańsk
2000; zob.
też.
F. Wigger,
Ueber die Stammtafel der a/ten
Gra/en von Schwerin,
Jahrbtlcher des Vereins mecklenburgische Geschichte
und Alterthumskunde, (dalej cyt. NMGA), Bd. 34, 1869, s. 83-84. Ze
względu
na fakt,
że
postacie
książąt
saskich
przewijają się
w
poniższym
tek-
ście, należy
jeszcze
przypomnieć, że
synowie Albrechta saskiego dali po-
czątek
dwóm liniom
książąt
saskich. Jan I: sasko-ltlneburskiej, Albrecht II:
sasko-wittenburskiej
W. G. Beyer,
Urkundliche Geschichte des Fiirsten Pribis/aw L von Parchim-
Richenberg und seiner Nachkomen,
JVMGA, Bd. 11, 1846,
s.
68-79; F. Wi-
gger,
Ueber die Stammtafel,
s. 269 i n.; P. v. Niessen,
Die staatsrechtlichen
Verhiiltnisse Pommerns in den Jahren 1180-bis 1214,
Baltische Studien, Bd.
17, 1913, s. 203;
tenże,
Geschichte der Neumark im Zeitalter ihrer Entste-
hung und Besiedlung,
Landsberg a. W. 1905, s. 238; J. Schultze,
op. cit„
s. 180-181; J. Spors,
Dzieje,
s. 123 i n.; E. Rymar,
Rodowód
I, s. 318;
D. Wybranowski,
Upadek polityczny
księcia Przybysława
II.
pana na Do-
brej,
Białogardzie
i Olesznie, a sprawa likwidacji enklaw
wpływów
bran-
denburskich na Pomorzu Zachodnim do 1291-1292 roku,
Przegląd
Zachod-
niopomorski,
t.
14 (43), 1999, z. 2, s. 9.
184
jeszcze bardziej stosunki
między
wspomnianymi
książętami
a margrabiami brandenburskimi. Pod koniec 1268 r. (5 lub 6 XII) mar-
grabia Albrecht III,
wykorzystując
wspomniany
już
fakt uzyskania przez
synów Albrechta I saska-wittenberskiego kilka lat
wcześniej
Parchima
od hrabiów
szweryńskich, kupił
od nich prawa do tego miasta i przyna-
leżnej
do niego ziemi
9 •
Doprowadziło
to do zaostrzenia konfliktu z ko-
alicją meklembursko-szweryńską.
W marcu 1269 r. margrabiowie Al-
brecht III i Otton V
Długi
zawarli
układ
ze swym krewniakiem,
księciem
brunszwicko-lUneburskim Janem, który skierowany
był
przeciwko
ksią­
żętom
meklemburskim z linii Werle i hrabiom ze Szwerynu 10. Z
później­
szego
układu
pokojowego
wnioskować można, że
przeciwko margra-
biom
wystąpił
wówczas
też
i
książę
zachodniopomorski Barnim
I
11 .
W toku prowadzonych walk, podczas których
przybysławowe
dzie-
dzictwo kilkakrotnie dzielone
było między rywalizujące
strony, margra-
biowie 9 IV 1269 r.
zdołali zhołdować
Guncelina III z Nowego Parchi-
mia
12 •
Rozstrzygnięcie
sporu
między
stronami konfliktu oddane
zostało
pod
osąd
arcybiskupa magdeburskiego Konrada II, margrabiego mi-
śnieńskiego
Henryka i
księcia
anhalckiego Zygfryda, którzy 9 VI 1269 r.
wydali wyrok
sankcjonujący właściwie
zdobycze terytorialne
każdej
ze
stron w chwili
ogłoszenia
tego orzeczenia
13 •
W ten sposób margrabiowie,
przynajmniej
częściowo, zdołali zrealizować
zamierzenia, z którymi
przystępowali
do wojny o
meklemburską schedę
po
Przybysławie
(I).
W tym samym roku, a w osiem dni przed
układem
Albrechta
III
z Guncelinem III w sprawie Parchimia, 1 IV margrabiowie linii starszej
(Jan II, Otton IV ze
Strzałą
i Konrad I), zawarli
układ
z
Mściwojem
II
w Choszcznie. Na jego mocy
Mściwoj został
lennikiem
Askańczyków
ze
wszystkich posiadanych przez siebie ziem, za
wyjątkiem
ziemi
biało­
gardzkiej, która
miała przypaść
margrabiom.
Askańczycy zobowiązali
się płacić
z tej ziemi
roczną daninę księciu
wschodniopomorskiemu, jego
żonie
i potomkom, a ponadto
znaleźć męża
córce
Mściwoja,
Katarzy-
nie14. Z
późniejszych wydarzeń
wiadomo,
że został
nim syn
Przybysława
szyły
9
10
11
12
13
14
MUB II, nr 1151.
Tamże,
nr 1153.
Tamże,
nr 1169.
Zob. Regesten III, nr 970;
J.
Schultze,
op. cit.,
s. 181.
MUB Il, nr 1169.
P,
nr
238;
B.
Włodarski, ŚWiętopełk
i
Mściwoj
II (Z dziejów Pomorza
Gdań­
skiego w XIII wieku),
ZH,
t.
33, 1963, z. 3, s. 82; J. Schultze,
op. cit.,
s. 178;
185

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin