Kult drzew Greków i Rzymian w Starożytności.pdf

(19823 KB) Pobierz
FOLIA L IT T E R A R IA P O L O N IC A
3
Idaliana Kaczor
KULT DRZEW
W TRADYCJI MITOLOGICZNEJ
I RELIGIJNEJ
STAROŻYTNYCH GREKÓW I RZYMIAN
uu
W Y DA W NICTW O U N IW ER SY TETU Ł Ó D Z K IE G O • Ł Ó D Ź 2001
RED A KCJA N AU KO W O-DY DA KTY CZN A „FO LIA L IT TE R A R IA PO LO N ICA ”
Krystyna Poklewska, Janina Kwaśniakowa
RECENZENT
Maria Pąkcińska-Niepolomska
REDAKTOR W YDAW NICTW A UL
Joanna Balcerak
RED A KTOR TEC H N ICZN Y
Teresa Guzek
K O REKTORZY
Danuta Bąk, Aurelia Wendland
O K ŁA D K Ę PROJEKTOW AŁA
Barbara Grzejszczak
ь , ъ
>3
w ta iz i
<
© Copyright by Ida]fena Kaczor, 2001
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
2001
Wydanie I. Nakład 120 + 45 egz. Ark. wyd. 8,6
Ark. druk. 9,25. Papier Id. III, 8 0 g, 7 0x 1 0 0
Przyjęto d o Wydawnictwa UŁ 25.01.2000 r.
Zam. 78/3216/2001. Cena zł 18,-
D rukam ia Uniwersytetu Łódzkiego
90-236 Łódź, ul. Pomorska 143
,SSN 1505-9057 ^
/0 .0 ?
WPROW ADZENIE
Quid cnim aliud esI natura quam deus ei divina ratio
toti mundo partibusque eius inserta?
(Seneca)
Czym jest kult? Definicje słownikowe kładą nacisk na praktyczny aspekt
tego terminu, określając kult jako ogół czynności religijnych, zespół obrzędów
danej religii1. K ult jest więc częścią religijnego rytuału. Ale ten umowny,
przyjęty przez wspólnotę ludzi, system symbolicznych znaków i gestów
wynika jedynie z dążenia człowieka do uporządkow ania swoich zachowań
wobec
sacrum.
Tak rozumiany kult jest jedynie następstwem kultu w znaczeniu
podstawowym. K ult jest przede wszystkim hołdem składanym komuś lub
czemuś, wyrazem uwielbienia kogoś lub czegoś.
W chwili, kiedy człowiek zdał sobie sprawę z tego, iż przeżywa
sacrum,
stanął przed dylematem wyboru, komu lub czemu należy oddawać cześć,
i uznał, że należna jest ona sile, która stworzyła kosmos, świat ludzi i ich
samych. K ult, a także oparta na szacunku do istoty boskiej religia zrodziły
się z konieczności zrozumienia otaczającej człowieka rzeczywistości, z pokory
podporządkowania się prawom, które rządzą światem, z potrzeby wyzwolenia
się od myśli, że nic nie stoi na straży harmonii kosmosu, z pragnienia
spotkania
sacrum
w swoim otoczeniu. Ponieważ jednak
sacrum
objawia się
człowiekowi w jego własnym świecie,
homo religiosus
szukał dookoła siebie
takich elementów kosmosu, za pośrednictwem których świętość wyraża się
w najbardziej widoczny i zrozumiały dla niego sposób. Z tego powodu
człowiek stworzył system symboliki religijnej, który gwarantował porozumienie
między nim a bóstwem.
Podstawowym założeniem tej pracy jest teza, że źródeł greckiej i rzymskiej
symboliki roślinnej należy szukać w epoce jedności plemiennej Indoeuropej-
czyków. Dlatego też świadomie postanowiłam posłużyć się m etodą badań
porównawczych, aby oddzielić to, co w religii Greków i Rzymian jest
wytworem ich własnych wyobrażeń od tego, co jest tożsame dla większości
ludów indoeuropejskich.
Pierwszy rozdział pracy poświęciłam analizie greckich i rzymskich nazw
drzew oraz ich związkom z fitonimami w językach innych lndoeuropejczyków.
'
M ały słownik religioznawczy,
red. Z. Poniatowski, s. 24].
Wnioski płynące z tych rozważań pozwolą stwierdzić, w jakim stopniu świat
roślin budził zainteresowanie plemion indoeuropejskich w epoce ich wspólnoty
kulturowej i w jakiej mierze drzewa o wspólnym, indoeuropejskim rodowodzie
etymologicznym wpłynęły na ukształtow anie wierzeń i idei religijnych
Indoeuropejczyków.
W rozdziale drugim podjęłam próbę odtworzenia obrazu Drzewa K os­
micznego w tradycji religijnej oraz mitologicznej G reków i Rzymian.
Istnienie takiego drzewa potwierdzają wierzenia dwóch, odległych terytorialnie,
ludów indoeuropejskich - Indów i Germanów. Na tej podstawie przypuszczam,
że wyobrażenie
Arbor M undi
znane było religiom pozostałych Indoeuropej­
czyków.
Rozdział trzeci dotyczyć będzie pierwotnych funkcji świętego gaju
u Greków i Rzymian. Chcę w nim udowodnić, że
nemus sacrum
pełniło
nie tylko rolę miejsca kultu religijnego, lecz także było ważnym centrum
administracyjnym społeczności indoeuropejskich.
W rozdziale czwartym postaram się odpowiedzieć na pytanie, które
gatunki drzew i z jakich powodów stały się atrybutam i głównych postaci
greckiego i rzymskiego panteonu oraz jaka część fitomorficznej symboliki
Greków i Rzymian m a swe korzenie w epoce wspólnoty kulturowej Indo­
europejczyków.
W badaniach tych opierać się będę na wiadomościach z zakresu greckiego
i łacińskiego słownictwa, tekstach autorów starożytnych, przedstawieniach
plastycznych oraz danych archeologicznych, ponieważ „każda kategoria
dokum entów ujaw nia pewną odm ianę
sacrum
oraz określoną postawę
człowieka wobec niego”2 i dlatego m a dla nas jednakow ą wartość poznawczą.
2 M. E l i a d e ,
Traktat o historii religii,
W arszawa 1966, s. 8.
Rozdział
1
GRECKIE I ŁACIŃSKIE N A ZW Y DRZEW
I ICH ZWIĄZEK Z FITONIM AM I
W IN NYCH JĘZYKACH INDOEUROPEJSKICH
Przed wieloma tysiącami lat Europa porośnięta była ogromnymi lasami.
Na jednym z jej obszarów - naddunajskich równinach - począwszy od
siódmego tysiąclecia p.n.e. rozwijały się kultury rolniczo-pasterskie, które
do dziś stanowią przedmiot odkryć archeologicznych. Twórcami jednej
z nich były plemiona, nazwane przez dziewiętnastowiecznych lingwistów
indoeuropejskimi.
Momentem przełomowym w badaniach kultury Indoeuropejczyków było
spostrzeżenie zaskakujących podobieństw między słowami występującymi
w tak różnych, wydawałoby się, językach, jak język staroindyjski, dialekty
greckie, języki italskie, celtyckie, germańskie, słowiańskie i bałtyckie. Języko­
znawcy założyli więc, że kilka tysięcy lat przed narodzeniem Chrystusa
musiała istnieć wspólnota ludzi zjednoczona społecznie, prawnie i religijnie,
która wytworzyła także własne słownictwo, dające jej członkom poczucie
więzi, zachęcające do akceptacji wartości moralnych i troski o nie, utrwalające
jej tradycje.
Należy przyjąć, że bogactwo indoeuropejskich terminów dotyczących
świata przyrody wynikało z wpływu, jaki wywierał on na rozwój kultury
materialnej i duchowej tej społeczności, a świadectwa językowe są najbardziej
obfitym i obiektywnym źródłem jej poznania. Istnienie w dialektach plemion
indoeuropejskich jednolitego etymologicznie, a bardzo często również seman­
tycznie, kontynuantu pranazwy drzewa umacnia tezę o wspólnym dziedzictwie
kulturowym Indoeuropejczyków nie tylko w zakresie leksyki, lecz także religii.
Przy rekonstrukcji pierwotnej postaci fitonimów praindoeuropejskich
posługuję się najbardziej popularną m etodą historyczno-porównawczą, która
polega na ustaleniu korespondencji pomiędzy najdawniej utrwalonym i
w piśmie formami, w ich rzeczywistym brzmieniu i znaczeniu, z odpowied­
nikami w innych językach.
Poniżej przedstawiam wykaz kilkudziesięciu najbardziej reprezentatyw­
nych praindoeuropejskich nazw drzew, ich fragmentów lub zbiorowisk,
odtw arzając formy wyjściowe w oparciu o wyniki rozw ażań uznanych
językoznawców.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin