Rewiktymizacja w życiu polskich kobiet z doświadczeniem wykorzystania seksualnego w dzieciństwie.pdf

(301 KB) Pobierz

Rewiktymizacja w życiu polskich kobiet

z doświadczeniem wykorzystania

seksualnego w dzieciństwie*

Agnieszka Izdebska

Instytut Psychologii Uniwersytetu

im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

W artykule przedstawiono badania poświęcone problemowi istnienia oraz charak-

teru związku między doświadczeniem wykorzystania seksualnego w dzieciństwie

a doświadczeniem przemocy seksualnej w dorosłości. Badania przeprowadzono

w grupie 1363 dorosłych Polek. Do pomiaru doświadczeń wiktymizacji seksualnej

zastosowano

Kwestionariusz doświadczeń dziecka wykorzystanego seksualnie

(KDDWS) oraz Kwestionariusz

niechcianych doświadczeń seksualnych w doro-

słości (KNDSD).

Wyniki przeprowadzonych badań potwierdziły, że wystąpienie wykorzystania

seksualnego w dzieciństwie wiąże się z większą szansą wystąpienia przemocy sek-

sualnej w dorosłości oraz że większe natężenie surowości wykorzystania seksual-

nego w dzieciństwie wiąże się z większym natężeniem surowości rewiktymizacji.

Zrealizowane badania nie wykazały natomiast, by większe natężenie surowości

wykorzystania seksualnego w dzieciństwie zwiększało szansę wystąpienia rewik-

tymizacji w dorosłości.

łowa kluczowe

wykorzystanie seksualne dziecka

przemoc seksualna

rewiktymizacja

* Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie

decyzji numer DEC- 3535/B/H03/2011/40.

Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 15 Nr 2 (2016)

REWIKTYMIZACJA W ŻYCIU POLSKICH KOBIET Z DOŚWIADCZENIEM WYKORZY…

Wstęp

ykorzystanie seksualne dziecka jest zagadnieniem szeroko opisywanym

i analizowanym w różnych obszarach życia społecznego: w nauce, wy-

miarze sprawiedliwości i mediach. Między innymi prowadzone są ba-

dania dotyczące możliwych następstw tej formy przemocy. Ich wyniki wskazują na

ogromną złożoność tego zagadnienia, niemniej możliwe jest wyodrębnienie kon-

sekwencji pojawiających się stosunkowo często. Do takich należy rewiktymizacja

(Arata, 2002; Classen, Palesh, Aggarwal, 2005; Lau, Kristensen, 2010; Messman,

Long, 1996; Muehlenhard, Highby, Lee, Bryan, Dodrill, 1998; Peleikis, Mykletun,

Dahl, 2004; Roodman, Clum, 2001). Zgodnie z wynikami metaanalizy następstw

wykorzystania seksualnego w dzieciństwie przeprowadzonej przez Neumann

i Houskamp (1996), rewiktymizacja – rozumiana jako kolejne doświadczenia przemo-

cy seksualnej – uzyskała najwyższą średnią wielkość efektu (0,67) spośród wszyst-

kich badanych zmiennych.

Samo pojęcie rewiktymizacji jest odmiennie definiowane w różnych badaniach.

Różnorodność tę można opisać w postaci spektrum rozpoczynającego się definicjami

o najszerszym zakresie, a kończącego się bardzo wąskim ujęciem zjawiska.

W najszerszym ujęciu każda z konsekwencji wykorzystania seksualnego może być

traktowana jako forma rewiktymizacji, co rozumie się jako powtarzanie elementów

doznanego urazu (informacja ustna, Beisert, 2011). Aby mówić o wystąpieniu rewik-

tymizacji, konieczne byłoby odnotowanie doświadczenia wykorzystania seksualnego

w dzieciństwie oraz jakiejkolwiek jego konsekwencji. Zawężenie definicji rewikty-

mizacji prowadzi do ograniczenia zakresu rodzajów konsekwencji do polegających

na doświadczeniu różnego typu urazów czy krzywd. Niektórzy badacze włączają

w to również takie zdarzenia, jak bycie poszkodowanym w wypadku komunikacyj-

nym, zachowania w stosunku do innych osób prowokującego agresję w swoją stronę

czy zachowania autoadestruktywne (por. Briere, Runtz, 1986; Brerie, Zaidi, 1989;

Messman, Long, 1996).

W ujęciu najwęższym – zarazem najpopularniejszym – badacze ograniczają się

do analizy zjawiska wyłącznie ze sfery seksualnej. Zgodnie z należącymi do tej grupy

definicjami, aby mówić o rewiktymizacji konieczne jest wystąpienie co najmniej jed-

nego doświadczenia nadużycia seksualnego w dzieciństwie oraz co najmniej jednego

doświadczenia nadużycia seksualnego w dorosłości (por. Wyatt, Gutherie, Notgrass,

1992). Ujęcie powyższe służy za podstawę badań prezentowanych w niniejszym

artykule. Precyzuje, jaki typ doświadczeń należy brać pod uwagę, oraz wskazuje

okresy życia, w których miałyby one wystąpić. Stosunkowa popularność tego ujęcia

www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl

Agnieszka Izdebska

w dotychczasowych badaniach umożliwia ponadto porównanie z nimi wyników wła-

snych analiz.

W porównaniu z wykorzystaniem seksualnym w dzieciństwie danych na temat

skali zjawiska rewiktymizacji jest zdecydowanie mniej. Głównym powodem jest

ograniczenie typów oraz liczby źródeł, z których one pochodzą. Ani statystyki poli-

cyjne, ani sądowe nie umożliwiają pozyskania takich danych. Zgłoszenia przemocy

seksualnej przez osoby wykorzystane w dzieciństwie nie są przez organy ścigania

odnotowywane osobno od zgłoszeń osób bez tego typu wcześniejszych doświad-

czeń. Ocena skali rewiktymizacji jest tym samym możliwa praktycznie wyłącznie na

podstawie wyników projektów badawczych.

Jako jedna z pierwszych takiej oceny – w ramach badań naukowych – dokonała

Russell (1986). Zgodnie z wynikami jej badań kobiety, będące ofiarami kazirodztwa,

zdecydowanie częściej, niż kobiety, które nie były w dzieciństwie wykorzystywane

(65%

36%), doznawały gwałtu lub prób gwałtu w wieku powyżej 14 lat i okazały się

być prawie trzykrotnie częściej gwałcone w związkach małżeńskich. Badania Russell

zapoczątkowały kolejne analizy poświęcone zjawisku rewiktymizacji. Dotyczyły one

zarówno jego skali, jak i zakresu sytuacji, w których może się ono ujawniać. Wyniki

wskazują m.in., że rewiktymizacja odnotowywana jest zarówno w kontekście sytuacji

interpersonalnych z osobami nieznajomymi, w obrębie tworzonych relacji partner-

skich, jak i w okolicznościach poddawania się leczeniu, w tym w ramach uczestnictwa

w psychoterapii (Armsworth, 1990; Fromuth, Burkhart, 1992; Kluft, 1989; Nielsen,

1989; Russell, 1986; Swahnberg, Wijma, Wingren, Hilden, 2004).

Niezależnie od indywidualnych projektów badawczych określających skalę i za-

kres rewiktymizacji, przeprowadzono także kilka przeglądów badań oraz metaana-

liz związanych z tym tematem (Arata, 2002; Classen i in., 2005, Messman, Long,

1996; Muehlenhard i in., 1998; Roodman, Clum, 2001). Uzyskane dzięki nim wyniki

potwierdzają istnienie rewiktymizacji (wskazują na to uzyskiwane w metaanalizach

ogólne wielkości efektu związku przemocy seksualnej w dzieciństwie i dorosło-

ści) oraz obrazują zależność diagnozowanej skali tego zjawiska od wielu czynni-

ków. Należą do nich np.: zakres przyjętych w badaniach definicji (największe efekty

wielkości stwierdzono w badaniach przyjmujących węższe definicje zjawiska), typ

badanej populacji (istotny okazał się m.in. wiek osób biorących udział w badaniu –

im były starsze, tym uzyskiwano wyższe wskaźniki rewiktymizacji), a także cechy

wykorzystania seksualnego doświadczonego w dzieciństwie, traktowane często

jako wskaźniki jego surowości (Classen i in., 2005, Gidycz, Hanson, Layman, 1995).

Przegląd badań podejmujących znaczenie tych zmiennych oraz ich wyniki przedsta-

wiono w tabeli 1.

Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 15 Nr 2 (2016)

REWIKTYMIZACJA W ŻYCIU POLSKICH KOBIET Z DOŚWIADCZENIEM WYKORZY…

Tabela 1.

Cechy doświadczenia przemocy seksualnej w dzieciństwie modyfikujące

skalę rewiktymizacji

Badane czynniki

Typ kontaktu seksualnego

Wyniki badań

Im większa inwazyjność, tym

większa skala rewiktymizacji.

Źródło

Arata (2000); Fergusson,

Horwood, Lynskey (1997);

Fleming, Mullen, Sibthrope,

Bammer (1999); Gidycz i in.

(1995); Humphrey, White (2000);

Koverola, Proulx, Battle, Hanna

(1996); Mayall, Gold (1995);

Nelson i in. (2002).

Kessler, Bieschke (1999).

Relacja ze sprawcą

Wykorzystanie kazirodcze

najbardziej zwiększa ryzyko

rewiktymizacji.

Wykorzystanie przez rówieśników

nie wiązało się z większą skalą

rewiktymizacji.

Maker, Kemmelmeier, Peterson

(2001).

Arata (2000).

Collins (1998); Koverola i in.

(1996); West, Williams, Siegel

(2000).

Czas wykorzystania

Użycie siły podczas zdarzenia

Im dłużej trwało wykorzystanie,

tym większa skala rewiktymizacji.

Użycie siły przez sprawcę wiązało

się z większą skalą rewiktymizacji.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Classen i in. (2005).

Pytanie badawcze oraz analizowane zmienne

Analiza przedstawionych badań i ich wyników stała się podstawą podjęcia własnej ana-

lizy zjawiska rewiktymizacji seksualnej. Sformułowano pytanie badawcze dotyczące

istnienia oraz charakteru związku między doświadczeniem wykorzystania seksualne-

go w dzieciństwie a doświadczeniem przemocy seksualnej w dorosłości w populacji

polskich kobiet. Doświadczenie wykorzystania seksualnego w dzieciństwie zdefinio-

wano jako bycie angażowanym do okresu dojrzewania przez osobę dorosłą (powyżej

18 r.ż.) w jakąkolwiek aktywność seksualną, tj. włączając w to formy bezdotykowe.

Doświadczenie przemocy seksualnej w dorosłości – jako bycie angażowanym w do-

rosłości (powyżej 18 r.ż.) wbrew woli w jakąkolwiek aktywność seksualną, tj. włącza-

jąc w to formy bezdotykowe. W sytuacji, gdy osoby badane zgłaszały doświadczenie

wykorzystania seksualnego w dzieciństwie lub przemocy seksualnej w dorosłości,

www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl

Agnieszka Izdebska

oceniano także surowość tych doświadczeń. Zmienna ta została wyróżniona na pod-

stawie założenia, że nadużycia seksualne mają niejednorodny charakter i dotyczy ona

poziomu ich traumatogenności (tj. obejmuje ich cechy, co do których stwierdzono

dodatni związek z siłą negatywnych konsekwencji: liczby epizodów, sprawców, in-

wazyjność rozumianą jako „poziomu angażowania osoby [ciała] ofiary przez sprawcę

w trakcie aktywności seksualnej” (Beisert, 2012, s. 328), a także bliskość relacji ze

sprawcą).

Przeprowadzone badania są pierwszymi obejmującymi stosunkowo dużą po-

pulację polskich kobiet, w których równocześnie ocena skali zjawiska uzupełniono

o analizę jego cech.

Osoby badane i metoda badań własnych

Wyniki i analizy zaprezentowane w niniejszym artykule stanowią część projektu

badawczego realizowanego w ramach grantu nr 3535/B/H03/2011/40 pt. „Poziom

organizacji osobowości a rewiktymizacja dorosłych ofiar wykorzystania seksualnego

w dzieciństwie” przyznanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Całość wyników zawarto w dysertacji doktorskiej przygotowanej w Instytucie

Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu pod kierunkiem

prof. dr hab. Marii Beisert (Izdebska, 2016).

Badanie realizowano od marca 2013 do marca 2014 r. Miało charakter anoni-

mowy i objęło ochotników, z którymi badaczy nie łączył związek zależności. Osoby

badane rekrutowano dwiema drogami:

1. W ramach bezpośredniego kontaktu wśród wyrażających na to zgodę studen-

tek V roku studiów stacjonarnych, niestacjonarnych i podyplomowych UAM

oraz Wydziału Zamiejscowego Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej (SWPS)

w Poznaniu. Badania miały charakter grupowy.

2. Za pośrednictwem internetu. Skonstruowane zostały komputerowe wersje za-

stosowanych w ramach kontaktu bezpośredniego metod badawczych. Informacja

o badaniu przekazywana była za pośrednictwem ulotek i plakatów oraz założo-

nej w tym celu strony projektu w portalu społecznościowym Facebook. W roz-

powszechnieniu informacji na temat badań autorkę wsparły także m.in. Fundacja

Feminoteka oraz czasopismo

Charaktery.

Do udziału w badaniu zaproszono kobiety, które ukończyły 23 r.ż. Wyznaczenie

takiej dolnej granicy wiekowej wiązało się z założeniem, że do wystąpienia

Rewiktymizacja w życiu polskich kobiet z doświadczeniem wykorzystania seksualnego w dzieciństwie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: