Korelaty zachowań seksualnych małych dzieci.pdf

(257 KB) Pobierz

ILLIAM

N. F

RIEDRICH

Korelaty zachowań seksualnych małych dzieci

Zachowania seksualne u dzieci w wieku od dwóch do dwunastu lat wiążą się z wieloma zmiennymi,

takimi jak właściwości

środowiska,

cechy dziecka czy charakterystyka osoby zgłaszającej jego zachowa-

nia. W niniejszym artykule przedstawiono przegląd badań korelacyjnych poświęconych zależnościom,

jakie występują między zachowaniami seksualnymi a zmiennymi związanymi z wykorzystywaniem

seksualnym, przemocą w rodzinie, przemocą

ﬁ

zyczną, typem seksualności charakterystycznym dla

danej rodziny, wiekiem i płcią dziecka, jego problemami z zachowaniem oraz cechami obserwatora

(osoby zgłaszającej). Zachowania seksualne są bezpośrednio związane ze zmiennymi

środowiskowymi,

które zakłócają regulację zachowań u dzieci. Wiążą się też z innymi problemami behawioralnymi oraz

różnią się w zależności od wieku i płci dziecka. Można również wskazać wiele zmiennych związanych

z cechami obserwatora — takich jak poziom wykształcenia, doświadczone w przeszłości wykorzysty-

wanie seksualne czy też otwartość w sprawach związanych z seksualnością — które wiążą się z liczbą

i częstością zgłaszanych zachowań seksualnych dzieci. Na zakończenie artykułu autor zwraca uwagę

na różnicę między korelacją a związkiem przyczynowo–skutkowym.

1. Wstęp

rzed „odkryciem” wykorzystywania

seksualnego dzieci na początku lat

80. XX wieku, w literaturze klinicznej

i badawczej rzadko wspominano o zacho-

waniach seksualnych dzieci. Od tamtej pory

jawne zachowania seksualne dzieci interpre-

tuje się często jako wskaźnik wykorzystywa-

nia seksualnego. Badania dowodzą jednak,

że

zachowania seksualne nie są jedynie prze-

jawem wykorzystywania seksualnego. Wiele

zachowań seksualnych występuje powszech-

nie u małych dzieci. Ponadto zachowania

seksualne wydają się także związane z czyn-

nikami innymi niż wykorzystywanie seksual-

ne (Friedrich, Fisher, Dittner i in. 2001).

Wydaje się,

że

zachowania seksualne

dzieci pod wieloma względami przypomi-

nają ich zachowania agresywne. Jedne i dru-

gie są zachowaniami jawnymi, które wywo-

dzą się z określonych praktyk rodzinnych.

Zachowania agresywne wiążą się z surową

dyscypliną, chociaż mogą także ulegać od-

działywaniu wielu innych czynników, ta-

kich jak kontakt z agresją w grupie rówieśni-

czej czy też zakłócenia w sprawowaniu opie-

ki nad dzieckiem (Patterson 1982).

Spostrzeżenie,

że

czynniki związane

z zachowaniami seksualnymi i zachowania-

mi agresywnymi częściowo się pokrywają,

wydaje się podnoszące na duchu, sugeruje

bowiem, iż zachowania seksualne są zjawi-

skiem przebiegającym według określonych

reguł, a zatem można je wyjaśniać podob-

nie, jak tłumaczy się zachowania agresyw-

ne. Zachowania seksualne dzieci nie muszą

więc sprawiać wrażenia tajemniczych ani

niezwykłych. Ponadto agresji u dzieci po-

święcono

znacznie więcej badań empirycz-

nych niż zachowaniom seksualnym, a wnio-

ski sformułowane na ich podstawie można

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

ILLIAM

N. F

RIEDRICH

• KORELATY ZACHOWAŃ SEKSUALNYCH MAŁYCH DZIECI

wykorzystywać do wyjaśniania zachowań

seksualnych.

Dwa przykłady typowych zachowań,

które często bywają błędnie interpretowane,

ilustrują podobieństwo między zachowania-

mi agresywnymi a seksualnymi.

Przykład 1.

Pięciolatek ogląda w domu

telewizję. W trakcie interesującego progra-

mu z całej siły uderza starszą siostrę w ramię.

Dzieci wróciły do domu tuż przed rozpoczę-

ciem programu, po tym jak spędziły cały

dzień z mieszkającym osobno ojcem. Mat-

ka zastanawia się, co mogło wywołać u sy-

na agresję. Zadaje sobie pytanie, czy pod-

czas spotkania z dziećmi ojciec nie był wo-

bec nich zbyt surowy.

Przykład 2.

Pięciolatek ogląda w domu te-

lewizję. W trakcie interesującego programu

wsuwa dłoń pod bieliznę i dotyka swoich ge-

nitaliów. On i jego starsza siostra wrócili do

domu tuż przed rozpoczęciem programu, po

tym jak spędzili cały dzień z mieszkającym

osobno ojcem. Matka zastanawia się, co mo-

gło się wydarzyć podczas odwiedzin u ojca,

i czy zrobił on coś, co skłoniło jej syna do za-

chowania o charakterze seksualnym.

Oba przykłady dotyczą stosunkowo po-

wszechnych zachowań – bójek między ro-

dzeństwem oraz dotykania genitaliów przez

chłopca w wieku przedszkolnym. Aż u 60,4%

chłopców w wieku od dwóch do pięciu lat

przynajmniej raz w ciągu ostatnich sześciu

miesięcy zaobserwowano „dotykanie intym-

nych części swojego ciała” (Friedrich 1997).

Tak znaczny odsetek przemawia za

łagod-

ną, a nie patologiczną interpretacją dotyka-

nia genitaliów przez kilkuletniego chłopca,

zwłaszcza wtedy, gdy nie ma związku czaso-

wego między tym zachowaniem a odwiedzi-

nami u ojca (Friedrich 2002).

Jak jednak należy interpretować takie

zachowania wtedy, gdy ich częstość wzrasta

tuż po spotkaniu z ojcem, a następnie stop-

niowo maleje? I w takim wypadku można

wyjaśniać zachowania dziecka, nie odwołu-

jąc się do patologii. Być może ojciec nie przy-

czynia się do nich bezpośrednio. Na przy-

kład, jeśli relacja między rodzicami jest peł-

na napięcia, to w takich sytuacjach u dzieci

dochodzi często do spadku zdolności do sa-

mokontroli, wskutek czego wzrasta zmien-

ność ich zachowań. Większa zmienność

z kolei prowadzi do wzrostu prawdopodo-

bieństwa występowania zachowań, będą-

cych przejawem deﬁcytów samokontroli,

takich jak płacz, zachowania lękowe, po-

puszczanie stolca i moczu, agresja, nadpo-

budliwość czy też zachowania i wypowie-

dzi o charakterze seksualnym.

Chodzi nie tylko o to,

że

te dwa przykła-

dowe zachowania są stosunkowo powszech-

ne i mogą być interpretowane bez odwoły-

wania się do patologii, ale również o to,

że

znaczenie przypisywane danemu zachowa-

niu w pewnej mierze zależy od właściwo-

ści

obserwatora, w tym wypadku — matki.

Co sprawia,

że

jedna matka przypisuje od-

powiedzialność za takie zachowanie ojcu,

a inna upatruje jego przyczyn w zmęczeniu

dziecka pod koniec długiego dnia? Inkli-

nacje i uprzedzenia rodziców oraz dokony-

wane przez nich atrybucje wywierają istot-

ny wpływ na to, jakie zachowania są przez

nich zauważane oraz jak zostają one zinter-

pretowane (Friedrich 2002). Psycholog ana-

lizujący złożone przypadki powinien starać

się zrozumieć wszystkie przyczyny zgłasza-

nych przez rodzica zachowań dziecka, mię-

dzy innymi przeżycia traumatyczne, ogól-

ne okoliczności

życiowe,

stopień rozwoju

dziecka oraz atrybucje dokonywane przez

rodziców.

Niniejszy artykuł ma na celu objaśnie-

nie wyników badań nad korelatami zacho-

wań seksualnych dzieci. Wśród badanych

zmiennych znalazły się stres, przeżycia

traumatyczne, typ seksualności występują-

cy w danej rodzinie oraz inklinacje i uprze-

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

ILLIAM

N. F

RIEDRICH

• KORELATY ZACHOWAŃ SEKSUALNYCH MAŁYCH DZIECI

dzenia rodziców. Artykuł rozpoczyna się od

wyjaśnienia pojęcia korelacji. Na zakończe-

nie omówimy pojęcie częstości podstawowej

(base

rate),

które pomoże nam zrozumieć, jak

należy interpretować występowanie rzad-

kich zachowań. W większości przedstawio-

nych badań posłużono się Inwentarzem

Dziecięcych Zachowań Seksualnych (Child

Sexual Behavior Inventory

— CSBI; Friedrich

1997). W najnowszej wersji jest to liczący 38

pozycji kwestionariusz, dotyczący różnych

zachowań seksualnych, jakie mogą wystę-

pować u dzieci w wieku od dwóch do dwu-

nastu lat. Na ogół wypełnia go rodzic lub

opiekun dziecka, którego prosi się o zazna-

czenie zachowań zaobserwowanych u dzie-

cka w ciągu sześciu miesięcy poprzedzają-

cych badanie.

Dlaczego dziecko przejawia zachowania,

postrzegane przez dorosłych jako seksualne?

To bardzo trudne pytanie, ponieważ prze-

prowadzenie badania, które dawałoby pe-

łen

wgląd w związki przyczynowo–skutko-

we jest niemożliwe ze względów etycznych.

Żadna

komisja nie zezwoliłaby na przepro-

wadzenie badania, w którym poddawano by

dziecko oddziaływaniu bodźca seksualnego,

aby następnie zmierzyć jego reakcję. Musimy

zatem ograniczyć się do badań o charakterze

korelacyjnym, co znalazło odzwierciedlenie

w tytule niniejszego artykułu.

Korelacja to związek między dwiema

zmiennymi. Współczynnik korelacji jest

wskaźnikiem kierunku i siły tego związ-

ku, przy czym obie zmienne przyjmują róż-

ne wartości u poszczególnych osób — do tej

zmienności odnosi się termin „kowariancja”

(współzmienność; Kerlinger, Pedhazur 1973).

Na przykład obecność materiałów pornogra-

ﬁ

cznych w domu jest bezpośrednio skorelo-

wana z zachowaniami seksualnymi dzieci

(Friedrich 2002). Oznacza to,

że

dzieci rodzi-

ców, którzy przyznają, iż w ich domu ogląda

się materiały pornograﬁczne, ujawniają wię-

cej zachowań seksualnych niż ich rówieśni-

żyjących

w rodzinach, w których porno-

graﬁa jest nieobecna. Można zatem mówić

o współzmienności tych dwóch zmiennych.

Nie można jednak stwierdzić,

że

obec-

ność pornograﬁi jest przyczyną zachowań

seksualnych dziecka. To tylko jedna z możli-

wości, ale pornograﬁa może być także wskaź-

nikiem większego zainteresowania rodzi-

ca (rodziców) zachowaniami seksualnymi

i związaną z nim skłonnością do zauważania

takich zachowań u dziecka. Obecność por-

nograﬁi może być również przejawem więk-

szej otwartości rodzica w sprawach związa-

nych z seksualnością. W takiej sytuacji sama

pornograﬁa może mieć niewiele wspólne-

go z bezpośrednimi przyczynami obserwo-

wanych zachowań, zwłaszcza w wypadku

bardzo małego dziecka. Otwartość rodzi-

ca w sprawach związanych z seksualnością

może korelować z większą swobodą dziecka

dotyczącą własnej nagości — takie dziecko

może być bardziej skłonne do „pokazywania

intymnych części swojego ciała innym dzie-

ciom”.

Współczynnik korelacji może przyj-

mować różne wartości. Jego istotność sta-

tystyczna zależy częściowo od wielkości

izróżnicowania próby. Mniejsze korela-

cje są istotne statystycznie, jeśli uzyskano

je w dużych próbach, a wielkość korelacji

wiąże się ze zmiennością (różnorodnoś-

cią) próby. W wypadku zachowań seksual-

nych dzieci na ogół otrzymuje się wartości

mieszczące się w przedziale od niskich do

umiarkowanych (0,15 do 0,40). Takie wyni-

ki wskazują na istnienie związku, który nie

jest ani uniwersalny, ani jednorodny. Bada-

nia, w których wykorzystuje się Inwentarz

Dziecięcych Zachowań Seksualnych (CSBI)

— i które zostały omówione w niniejszym

artykule — przeprowadza się zwykle na

dużych próbach, liczących nawet do kilku

tysięcy dzieci (Friedrich i in.1991; Friedrich

i in. 1992; Friedrich i in. 1998; Friedrich i in.

2001).

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

ILLIAM

N. F

RIEDRICH

• KORELATY ZACHOWAŃ SEKSUALNYCH MAŁYCH DZIECI

2. Badane zmienne

2.1. Wykorzystywanie seksualne

Jak wynika z jednego z obszernych prze-

glądów badań sprzed ponad dziesięciu lat

(Kendall–Tackett, Williams, Finkelhor 1993),

problematyczne zachowania seksualne są

jednym z najczęściej obserwowanych bezpo-

średnich

następstw wykorzystywania sek-

sualnego. Większość badań ujętych w tym

przeglądzie wskazuje,

że

dotyczy to zarów-

no dzieci, jak i nastolatków.

Wyniki badań opublikowanych po uka-

zaniu się tego przeglądu wskazują na ogół,

że

nasilone zachowania seksualne są naj-

częstszym następstwem wykorzystywania

seksualnego. W jednym z nich zbadano 499

dzieci wykorzystywanych seksualnie, aby

ustalić związek między wiekiem, w jakim

dziecko doświadczyło krzywdzenia, a licz-

bą problematycznych zachowań (McClellan

i in. 1996). Autorzy wykazali,

że

doświadczo-

ne wykorzystywanie wiązało się z najwięk-

szym stopniem seksualizacji zachowań.

W innych badaniach małe dzieci wyko-

rzystywane seksualnie wyraźnie różniły się

od swoich rówieśników, którzy nie mieli ta-

kich doświadczeń, pod względem proble-

mów z zachowaniami seksualnymi (Cosen-

tino, Meyer–Bahlburg, Alpert, Weinberg,

Gaines 1995; Friedrich i in. 2001; Cinq–Mar,

Wright, Cyr, McDuff 2003). Jednak w więk-

szości wypadków grupy porównawcze nie

były optymalnie dobrane i często składa-

ły

się z dzieci, które doświadczały w

życiu

znacznie mniej trudności niż dzieci wyko-

rzystywane seksualnie, toteż zaobserwowa-

ne różnice można było przypisać zmiennym

innym niż doświadczone wykorzystywanie.

Wykorzystywanie seksualne nie wystę-

puje w próżni, a czynniki związane z sytu-

acją rodzinną dziecka zarówno zwiększają

ryzyko wykorzystywania, jak i wzmacniają

jego negatywny wpływ. Wydaje się,

że

pe-

wien procent wariancji dotyczącej proble-

mów z zachowaniami seksualnymi wiąże

się z seksualnym charakterem aktów krzyw-

dzenia, jednak inna jej część — jak dotąd

nieznana — jest funkcją patologii rodziny

oraz zmiennych indywidualnych (Friedrich

2002).

Trudno jest oddzielić wpływ wykorzy-

stywania seksualnego od oddziaływania

czynników rodzinnych, w tym innych form

krzywdzenia dzieci. Na przykład w grupie

uczestników programu badawczego Mother-

Infant Project (Projekt „Matka–Niemow-

lę”) — trwającego 27 lat badania podłużne-

go, które przeprowadzono na Uniwersytecie

Minnesoty —

żadne

z dzieci wykorzystywa-

nych seksualnie nie było oﬁarą wyłącznie

tej formy krzywdzenia (Erickson, Egeland

1987). Mimo bardzo młodego wieku, wszyst-

kie badane dzieci doświadczyły przynaj-

mniej jednej, a zwykle dwóch innych form

krzywdzenia, na przykład przemocy

ﬁ

zycz-

nej czy też przemocy i zaniedbywania emo-

cjonalnego.

Wyniki kolejnych badań wskazują jed-

nak,

że

wykorzystywanie seksualne wy-

wiera specyﬁczny, seksualizujący wpływ na

zachowania dzieci. Na przykład wykorzy-

stywanie seksualne — lecz nie przemoc

ﬁ

zyczna — okazało się związane z wcześniej-

szą inicjacją seksualną oraz młodszym wie-

kiem zajścia w pierwszą ciążę w grupie 1 026

afroamerykańskich pierworódek (Fiscella,

Kitzman, Cole, Sidora, Olds 1998). To samo

dotyczy zaburzonych zachowań seksual-

nych u dzieci, mierzonych metodą samoopi-

sową — za pomocą Listy Zaburzeń Poura-

zowych (wersja dla dzieci;

Trauma Symptom

Checklist Children;

Friedrich, Jaworski, Hux-

sahl, Bengston 1997) — a także zachowań

seksualnych u bardzo małych dzieci, zazna-

czanych przez ich rodziców na Liście Zabu-

rzeń Pourazowych w wersji dla małych dzie-

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

ILLIAM

N. F

RIEDRICH

• KORELATY ZACHOWAŃ SEKSUALNYCH MAŁYCH DZIECI

ci (Trauma

Symptom Checklist Young Child;

Brie-

re i in. 2001).

Wykorzystywanie seksualne jest w istot-

ny sposób skorelowane z zachowaniami sek-

sualnymi dzieci, niezależnie od wieku i płci

grup badanych przy użyciu CSBI (Friedrich

1997; Friedrich i in. 2001). Siła tego związ-

ku jest jednak różna w poszczególnych gru-

pach wiekowych, a ponadto zależy od cech

grupy kontrolnej (porównawczej). Na przy-

kład za pomocą analizy dyskryminacyjnej

— jednej z technik korelacyjnych — rozpo-

znaje się poprawnie od 71,4% do 86,6% dzie-

ci wykorzystywanych seksualnie, jeśli grupę

porównawczą stanowią dzieci, które nie do-

świadczyły

wykorzystywania i — w więk-

szości wypadków — nie cierpią na

żadne

zaburzenia psychiatryczne oraz są narażo-

ne na działanie niewielu stresorów

życio-

wych (Friedrich 1997). Ten odsetek maleje,

gdy grupę porównawczą stanowią dzieci bę-

dące pacjentami poradni psychiatrycznych.

Na przykład na podstawie ogółu zacho-

wań seksualnych około połowę chłopców

z grup wiekowych 6–9 lat oraz 10–12 lat, za-

rejestrowanych w poradniach psychiatrycz-

nych, klasyﬁkuje się jako dzieci wykorzysty-

wane seksualnie (Friedrich i in. 2001). Przy-

czyną znacznej części błędnych klasyﬁkacji

jest wulgarny język, jakim często posługują

się ci chłopcy, oraz ich wzmożone zaintere-

sowanie seksualnością.

Zarówno bezpośredni, jak i długotrwa-

ły

związek

łączący

wykorzystywanie sek-

sualne z zachowaniami o charakterze sek-

sualnym najlepiej jest wyjaśniać na gruncie

psychopatologii rozwojowej. Wszelka pato-

logia dotyczy rozwoju dziecka oraz transak-

cji, które zachodzą na przestrzeni czasu, pro-

wadząc do prawidłowych bądź zaburzonych

skutków. Na przykład seksualność pojawia

się u wszystkich dzieci, a następnie rozwi-

ja się według pewnego scenariusza, zgodnie

z którym z czasem nabiera ona coraz bardziej

indywidualnego charakteru i staje się nieod-

łączną

częścią

życia

dziecka. Przebieg proce-

su kształtowania się młodzieńczej i dojrzałej

seksualności jest wspólny dla znacznej licz-

by dzieci, które nie są narażone na działanie

silnych stresorów.

Wykorzystywanie seksualne może rów-

nież wpływać na sposób, w jaki dziecko spo-

strzega

świat,

sprawiając,

że

bodźce o cha-

rakterze nieseksualnym tracą znaczenie,

a bodźce nacechowane seksualnie stają się

dla niego ważniejsze niż dotychczas (Frie-

drich, Einbender, McCarty 1999; Friedrich,

Share 1997). Dziecko częściej niż przed do-

świadczeniem

krzywdzenia zauważa sek-

sualne treści w telewizji czy w

ﬁ

lmach wi-

deo i wypowiada się na ich temat, co skłania

rodziców do reakcji o charakterze represyj-

nym. Te z kolei tylko wzmacniają zachowa-

nia dziecka, które jest na ogół bardziej impul-

sywne niż dzieci wolne od doświadczenia

krzywdzenia i przejawia większą skłonność

do zachowań agresywnych.

Ponadto wykorzystywanie seksualne

występuje często w rodzinach, w których

rodzice sami doświadczyli tej formy krzyw-

dzenia (Friedrich 2002). W takich rodzinach

częściej niż w innych obserwuje się słabo

określone granice bądź seksualizację inter-

akcji. Taki stan rzeczy normalizuje ujaw-

niane przez dziecko zachowania seksualne,

a rodzic nie ustanawia

żadnych

ograniczeń

bądź czyni to nieskutecznie. Wykorzysty-

wanie seksualne wiąże się też z utratą kon-

troli, a próby jej odzyskania mogą polegać

na podejmowaniu demonstracyjnych zacho-

wań seksualnych, a nawet zachowań agre-

sywnych. Z zagadnieniem kontroli wiąże

się również fakt,

że

wykorzystywanie sek-

sualne wywołuje u dziecka poczucie dez-

orientacji w sprawach dotyczących seksual-

ności, a przejęcie kontroli nad sytuacją nie-

jasną jest jednym z najpowszechniejszych

ludzkich motywów działania.

Zgodnie z regułami społecznego uczenia

się, ponieważ wzorca aktywności seksualnej

dostarczyła dziecku osoba dla niego waż-

na, dziecko uznaje ów model za obowiązu-

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

Plik z chomika:

Klaryssas

Korelaty zachowań seksualnych małych dzieci.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: