Prawny zakaz stosowania kar fizycznych wobec dzieci – regulacje krajów europejskich i stan prawny obowiązujący w Polsce.pdf

(101 KB) Pobierz

IOLETTA

ONARSKA

- W

RZOSEK

• PRAWNY ZAKAZ STOSOWANIA KAR FIZYCZNYCH WOBEC DZIECI

– REGULACJE KRAJÓW EUROPEJSKICH I STAN PRAWNY OBOWIĄZUJĄCY W POLSCE

IOLETTA

ONARSKA

-W

RZOSEK

Katedra Prawa Karnego i Kryminologii

Wydział Prawa i Administracji UMK w Toruniu

Prawny zakaz stosowania kar fizycznych wobec dzieci

– regulacje krajów europejskich

i stan prawny obowiązujący w Polsce

Artykuł wskazuje na niesłabnącą skalę zjawiska krzywdzenia dzieci w rodzinie i coraz po-

wszechniej dostrzeganą potrzebę stanowczego przeciwdziałania temu poprzez wprowadzanie

odpowiednich regulacji prawnych do ustawodawstw wewnętrznych poszczególnych państw.

Wiele państw nale ących do Rady Europy wprowadziło ju prawne zakazy cielesnego karania

i innego poni ającego traktowania dzieci przez ich rodziców. Polska wcią nale y do tych kra-

jów, w których przyzwala się rodzicom na karcenie cielesne osób małoletnich. Stąd te dostrzega

się pilną potrzebę wprowadzenia do polskiego systemu prawa stanowczego zakazu u ywania

siły f zycznej wobec własnych dzieci. Tego typu zakaz powinien być ustanowiony w Kodeksie

rodzinnym i opiekuńczym, gdzie określa się prawa i obowiązki rodziców wynikające z władzy

rodzicielskiej nad dzieckiem i wyłączać kategorycznie spośród dozwolonych metod wychowywa-

nia dziecka stosowanie kar fizycznych.

kala ró nego typu przemocy, jakiej

doznają dzieci w rodzinach, jest tak

du a i na tyle groźna z punktu wi-

dzenia ich bezpieczeństwa i prawidłowego

rozwoju, i od kilkudziesięciu lat zwracają

uwagę na ten problem organizacje między-

narodowe zarówno o zasięgu globalnym,

np. ONZ, jak i regionalnym, np. Rada Euro-

py. Organizacje te, przygotowując konkret-

ne konwencje międzynarodowe do podpi-

su – w szczególności takie jak Konwencja

o Prawach Dziecka z 1989 r.

czy rekomen-

dacje o określonej treści

– starają się uświa-

domić w ładzom państw doń nale ących

Zobowiązuje ona państwa-strony do podejmowania wszelkich środków ustawodawczych, administracyjnych,

socjalnych i wychowawczych dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami gwałtu, zamachu, brutalności fi-

zycznej lub psychicznej, porzucenia lub zaniedbania, złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystania

w celach seksualnych – art. 19 ust. 1 Konwencji.

Takie jak np: Rekomendacja nr R(79) 17 Komitetu Ministrów RE dotycząca ochrony dzieci przed złym trakto-

waniem z 13 września 1979 r., Rekomendacja nr R(85) 4 Komitetu Ministrów RE w sprawie przemocy w rodzinie

z 26 marca 1985 r., Rekomendacja nr R(90) 2 Komitetu Ministrów RE w sprawie środków dotyczących przeciw-

działania przemocy w rodzinie z 15 stycznia 1990 r.

Dziecko krzywdzone • nr 3(28) 2009

IOLETTA

ONARSKA

- W

RZOSEK

• PRAWNY ZAKAZ STOSOWANIA KAR FIZYCZNYCH WOBEC DZIECI

– REGULACJE KRAJÓW EUROPEJSKICH I STAN PRAWNY OBOWIĄZUJĄCY W POLSCE

konieczność objęcia osób małoletnich nie-

zbędną ochroną przed wszelkimi formami

krzywdzenia ze strony osób dorosłych.

Nale y podkreślić, e we wskazanych ak-

tach prawnych wskazuje się na fakty krzyw-

dzenia przez kogokolwiek z dorosłych,

w tym przez własnych rodziców, gdy

małoletnie dzieci w relacji z dorosłymi są

wyjątkowo bezradne i często pozbawione

ochrony udzielanej ka demu innemu czło-

wiekowi. Sytuacja dziecka krzywdzonego

w rodzinie jest wyjątkowo trudna, gdy z ra-

cji przysługującego rodzicom prawa wycho-

wywania dziecka, w tym w drodze fizyczne-

go karcenia – na ogół nie ingeruje się nawet

w przypadkach nadmiernie surowego kar-

cenia, które przekracza dozwolone granice

i powoduje naruszenie czynności narządu

ciała dziecka lub rozstrój jego zdrowia. Za-

interesowanie karaniem fizycznym dzieci

przez ich rodziców zaczyna się dopiero wów-

czas, gdy dochodzi do powa nego uszkodze-

nia ciała dziecka, czy rozstroju jego zdrowia,

a więc gdy ju nie sposób nie zauwa yć, e ci,

którzy mieli być gwarantem bezpieczeństwa

dziecka, krzywdzą je i działają niezgodnie

z jego dobrem.

Z powodu konieczności wywiązania

się ze zobowiązań prawnomiędzynarodo-

wych i celem lepszego zabezpieczenia dóbr

i interesów osób małoletnich, a zwłaszcza

dla udzielenia im realnej ochrony na równi

z wszystkimi innymi osobami, coraz wię-

cej państw decyduje się na wprowadzenie

prawnych zakazów stosowania kar fizycz-

nych wobec dzieci, tak e przez ich rodzi-

ców, czy opiekunów pełniących faktycznie

funkcje rodzicielskie.

Pionierem w tym względzie była Szwecja,

która w 1979 r. wprowadziła do Kodeksu

rodzinnego i opiekuńczego prawny zakaz

fizycznego karania oraz poni ania dziecka

w jakikolwiek inny sposób. W 1983 r. podobny

zakaz uchwalono w Finlandii, który wszedł

w ycie w 1984 r. W 1983 r. z mocą obowiązu-

jącą od 1987 r. wprowadzono zakaz u ywania

przez rodziców przemocy fizycznej wobec

dzieci w Norwegii.

W 1989 r. Austria uznała za niezgodne

z prawem stosowanie przemocy wobec

wychowywanego dziecka oraz zadawanie

mu fizycznego lub psychicznego cierpienia.

W 1994 r. na Cyprze w ramach ustawodaw-

stwa o zapobieganiu przemocy w rodzinie

uznano za niezgodne z prawem stosowanie

przemocy wobec któregokolwiek z człon-

ków rodziny przez innego członka rodzi-

ny. W 1997 r. prawny zakaz stosowania kar

fizycznych wobec dzieci oraz poni ania ich

w jakikolwiek inny sposób wprowadziła

Dania.

W 1998 r. zakaz stosowania kar fizycz-

nych wobec dzieci pojawił się na Łotwie,

przy czym odnosi się on do wszystkich,

a nie wyłącznie i specjalnie do rodziców

dzieci. W 1999 r. zakaz stosowania kar fi-

zycznych i poni ania dzieci wprowadzono

do prawa rodzinnego Chorwacji. Podobny

zakaz wprowadzono w 2000 r. do Kodek-

su cywilnego Niemiec. W 2000 r. postano-

wieniami Ustawy o ochronie dzieci wpro-

wadzono zakaz fizycznego karania dzieci

w Bułgarii, odnoszący się tak e do ich ro-

dziców. W 2003 r. zakaz fizycznego karania

dzieci wprowadzono w Irlandii, a w 2004 r.

stosowania kar fizycznych oraz innych po-

ni ających kar wobec dziecka zakazał nowy

Kodeks rodzinny Ukrainy.

Ostatnio prawnie zakazano rodzicom

stosowania kar fizycznych wobec dzie-

ci tak e w Rumunii i na Węgrzech (Ne-

well 2003;

Status…

2006; Sajkowska 2006).

W 2006 r. do grupy państw zakazujących

kar fizycznych dołączyła Grecja, w 2007 r. –

Holandia, Portugalia i Hiszpania

. Jak do tej

pory prawne zakazy stosowania kar fizycz-

nych wobec własnych dzieci wprowadziło

18 państw nale ących do Rady Europy.

Cechą charakterystyczną wprowadzo-

nych zakazów jest to, e w większości przy-

teo r ia

http://www.endcorporalpunishment.org [dostęp 13.03.2008].

Dziecko krzywdzone • nr 3(28) 2009

IOLETTA

ONARSKA

- W

RZOSEK

• PRAWNY ZAKAZ STOSOWANIA KAR FIZYCZNYCH WOBEC DZIECI

– REGULACJE KRAJÓW EUROPEJSKICH I STAN PRAWNY OBOWIĄZUJĄCY W POLSCE

padków ustanowione one zostały w kodek-

sach czy ustawach normujących stosunki

wzajemne między rodzicami a dziećmi,

a w pozostałych nielicznych przypadkach

w ustawodawstwie dotyczącym przeciw-

działania przemocy w rodzinie. W adnym

ze wskazanych powy ej państw nie zde-

cydowano się na wprowadzenie prawno-

karnego zakazu stosowania kar fizycznych

wobec dzieci, którego adresatami byliby

rodzice mający prawo i obowiązek sprawo-

wania władzy rodzicielskiej nad małoletni-

mi dziećmi.

Wprowadzone do ustawodawstw po-

szczególnych państw zakazy stosowania

kar fizycznych wobec własnych dzieci

stanowią zatem typowy przykład

lex im-

perfecta,

czyli prawa niedoskonałego, nie-

zabezpieczonego sankcją na wypadek jego

nieprzestrzegania. Czy wybór takiego roz-

wiązania jest trafny i celowy, i czy mo e

dobrze słu yć ochronie dóbr osobistych

i bezpieczeństwu osób małoletnich?

Otó wydaje się, e jest to właściwe,

a jednocześnie jedyne sensowne rozwią-

zanie, które mo e i powinno przynieść

oczekiwane pozytywne rezultaty. Wskazać

przede wszystkim nale y, e wprowadze-

nie tego typu zakazów niepociągających za

sobą konkretnych prawnych konsekwen-

cji nie antagonizuje dodatkowo rodziców

i dzieci, natomiast wyraźnie ogranicza

dozwolone metody wychowawcze, które

mogą być wykorzystywane przy wykony-

waniu praw i obowiązków wynikających

z władzy rodzicielskiej nad małoletnimi

dziećmi, eliminując spośród nich kary fi-

zyczne. Tym samym fizyczne karcenie

dzieci dokonywane w związku z ich nie-

właściwym zachowaniem stosowane w celu

wychowawczym nawet wtedy, gdy nie jest

nadmierne, staje się nielegalne.

Delegalizacja fi zycznego karcenia dzie-

ci nawet wtedy, gdy nie jest obwarowana

konkretną sankcją, jest korzystna z kilku

powodów.

Po pierwsze, gwarantuje osobom ma-

łoletnim nietykalność cielesną, która na-

le y do podstawowych dóbr chronionych

ka dego człowieka (Newell 2003). Znosi

to przynajmniej formalnie dotychczasową

dyskryminację osób małoletnich w zakresie

ochrony praw człowieka gwarantowanej

wszystkim innym osobom.

Po drugie, sformułowanie zakazu fizycz-

nego karcenia dzieci eliminuje zadawanie

dolegliwości ciału i psychice dziecka przez

część rodziców, przejawiających co do za-

sady postawy legalistyczne wobec obowią-

zującego prawa.

Po trzecie, delegalizacja fizycznego kar-

cenia stanowi

de facto

a firmację modelu

wychowywania młodego pokolenia bez

u ywania przemocy i siły, co wychowuje

całe społeczeństwo (Durrant 2003) – czyli

zarówno dorosłych, jak i dzieci – w duchu

poszanowania nietykalności cielesnej ka -

dego człowieka, upowszechniając pewne

wartości i korzystne wzorce w zakresie

układania stosunków wzajemnych zarów-

no w rodzinie, jak i poza jej kręgiem.

Po czwarte, wprowadzenie zakazu stoso-

wania kar fizycznych ułatwia ustalenie krę-

gu dzieci karconych w ten sposób i szybsze

wyłuskanie spośród nich tych, które są kar-

cone zbyt często i nadmiernie (tam e).

Po piąte, tworzy się mo liwość wcze-

śniejszego podjęcia interwencji we władzę

rodzicielską i przeciwdziałania dalszemu

krzywdzeniu dziecka (tam e).

W państwach, które zdecydowały się na

wprowadzenie prawnego zakazu stosowa-

nia kar fizycznych w relacjach rodzice-ma-

łoletnie dzieci, w du ej mierze takie właśnie

cele, jak te, które wskazane zostały powy-

ej, przyświecały ustawowym regulacjom.

Wskazuje się, e intencją nie było karanie

rodziców za naruszanie wprowadzonego

zakazu, lecz uruchomienie pomocy zarów-

no krzywdzonym dzieciom, jak i ich rodzi-

com w eliminowaniu nieakceptowanych

i szkodliwych metod wychowawczych.

Wraz z wprowadzeniem do obowią-

zujących porządków prawnych zakazów

stosowania kar fizycznych wobec dzieci

rozpoczynano zakrojone na szeroką skalę

teo r ia

Dziecko krzywdzone • nr 3(28) 2009

IOLETTA

ONARSKA

- W

RZOSEK

• PRAWNY ZAKAZ STOSOWANIA KAR FIZYCZNYCH WOBEC DZIECI

– REGULACJE KRAJÓW EUROPEJSKICH I STAN PRAWNY OBOWIĄZUJĄCY W POLSCE

kampanie informacyjno-edukacyjne. Nie-

które z nich były tak przygotowane, aby

określone treści rzeczywiście docierały do

ka dej rodziny i ka dego dziecka, i to wie-

lokrotnie, a przy tym w dłu szym czasie.

Chodziło o to, aby uświadomić ka demu

i to w pełni - zarówno dzieciom, jak i ich ro-

dzicom – ich prawa i obowiązki oraz zakaz

u ywania metod siłowych, bez względu na

rodzaj przewinienia dziecka i stopień rygo-

ryzmu rodzica oraz jego zdenerwowania.

Równocześnie edukowano społeczeń-

stwo jak konstruktywnie, bez uciekania się

do przemocy rozwiązywać wszelkie poja-

wiające się problemy i konflikty oraz przy-

pominano rodzicom, e z własnymi dzieć-

mi trzeba przede wszystkim rozmawiać.

W państwach, w których prowadzono takie

totalne i długofalowe kampanie, uzyskano

znaczące efekty w zakresie przebudowy

świadomości społeczeństwa co do szko-

dliwości stosowania kar cielesnych wobec

dzieci oraz znaczący spadek akceptacji

tego typu kar jako niezbędnych i celowych

metod wychowawczych w procesie uspo-

łeczniania osób małoletnich. Na przykład

w Szwecji poparcie dla kar cielesnych spa-

dło z 53% do 11% (Durrant 2003).

Ponadto odnotowano rzeczywisty spa-

dek przypadków stosowania kar cielesnych

przez rodziców wobec własnych dzieci,

a nadto stwierdzono korzystanie z coraz ła-

godniejszych kar (tam e, s. 99).

W państwach, gdzie nie poświęcono

odpowiednio du o uwagi rozpropago-

waniu zmiany obowiązującego prawa

w przedmiocie dozwolonych metod wy-

chowawczych, jakie mogą stosować ro-

dzice wobec swych małoletnich dzieci

(a tak stało się np. w Niemczech), efekty

wprowadzonego zakazu stosowania kar

cielesnych są du o mniejsze, choć wyraź-

nie zaznacza się spadek stosowania prze-

mocy w relacjach rodzice-dzieci, więcej

się na ten temat rozmawia oraz odnoto-

wuje się wzrost wra liwości społecznej na

stosowanie aktów przemocy wobec dzieci

(Bussmann 1996).

W literaturze przedmiotu spotkać mo na

pogląd, e wprowadzanie do systemu pra-

wa zakazów bez sankcji za ich naruszenie

jest błędem, gdy prowadzi to nieuchronnie

do dewaluacji prawa, jego nie szanowania,

a w konsekwencji do demoralizacji społe-

czeństwa, które na co dzień spotyka się

z przypadkami jego nagminnego narusza-

nia i brakiem reakcji na te naruszenia ze

strony organów państwa (Czy 2003).

Otó wydaje się, e w przypadku wpro-

wadzenia zakazu stosowania kar fizycz-

nych przez rodziców wobec swych dzieci

jest to zupełnie nieuzasadniona obawa.

Ustanowienie tego typu zakazu przynieść

mo e wyłącznie pozytywne rezultaty i dla-

tego jest jak najbardziej po ądane.

Podstawową korzyścią jest zrównanie

ochrony poszczególnych dóbr dziecka

z ochroną analogicznych dóbr gwarantowa-

ną osobom dorosłym i zerwanie z nieuzasad-

nionym wyłączeniem tej ochrony w relacjach

rodzice-dzieci pod pozorem konieczności

u ywania kar cielesnych celem nale ytego

wychowania młodego pokolenia.

Po pierwsze, dopuszczalność fizycznego

karania dzieci wyraźnie upośledza ochronę

osób małoletnich, pozwalając w majestacie

prawa godzić w szereg ich dóbr ze szkodą

dla tzw. ogólnego dobra osób małoletnich

– z czym najwy szy czas skończyć.

Po drugie, formalny zakaz karcenia fi-

zycznego upowszechnia model wychowa-

nia bez przemocy, co ma podstawowe zna-

czenie nie tylko w relacjach rodzice-dzieci,

ale przenosi się tak e na sposób układania

stosunków wzajemnych z rówieśnikami

i innymi osobami. Z badań nad rezultata-

mi stosowania kar cielesnych wobec dzieci

i stosowania przemocy w rodzinie jedno-

znacznie wynika, e przemocy się uczy tak

jak innych wzorców zachowań i przenosi

się je na relacje z innymi osobami, i we wła-

sne dorosłe ycie, układając w analogiczny

sposób stosunki wzajemne z yciowymi

partnerami i własnymi dziećmi.

Zakaz stosowania przemocy ma zatem

bardzo wa ne znaczenie dla wychowywa-

teo r ia

Dziecko krzywdzone • nr 3(28) 2009

IOLETTA

ONARSKA

- W

RZOSEK

• PRAWNY ZAKAZ STOSOWANIA KAR FIZYCZNYCH WOBEC DZIECI

– REGULACJE KRAJÓW EUROPEJSKICH I STAN PRAWNY OBOWIĄZUJĄCY W POLSCE

nia kolejnych pokoleń w duchu poszano-

wania nietykalności cielesnej ka dego czło-

wieka, bez względu na jego wiek i pozycję

w rodzinie. Dla upowszechniania określo-

nych wzorców zachowań bardzo wa ne

jest nie czynienie od nich adnych wyjąt-

ków, aby nie dawać pretekstu do zachowań

odbiegających od po ądanych wzorców.

Po trzecie, nie mo na uto samiać faktu

wprowadzenia zakazu stosowania kara-

nia fi zycznego małoletnich bez opatrzenia

go konkretną sankcją z brakiem mo liwo-

ści zastosowania ujemnych konsekwencji

w razie naruszania ustanowionego zakazu.

Pamiętać bowiem nale y o prawie sądu

rodzinnego, działającego jako władza opie-

kuńcza (które to uprawnienie w szeregu

przypadkach przeradza się w obowiązek),

do ingerowania we władzę rodzicielską ile-

kroć dobro małoletniego dziecka jest zagro-

one. Zgodnie z postanowieniami przepisu

art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńcze-

go, je eli dobro dziecka jest zagro one, sąd

opiekuńczy wydaje odpowiednie zarzą-

dzenia ograniczające w istocie wykonywa-

nie władzy rodzicielskiej nad konkretnym

dzieckiem. W szczególności sąd opiekuń-

czy mo e:

– zobowiązać rodziców (a tak e małolet-

niego) do określonego postępowania z jed-

noczesnym wskazaniem sposobu kontroli

realizacji wydanych zarządzeń;

– poddać wykonywanie władzy rodzi-

cielskiej stałemu nadzorowi rodzinnego

kuratora sądowego;

– skierować małoletniego do organizacji

lub instytucji powołanej do przygotowania

zawodowego albo do innej placówki spra-

wującej częściową pieczę nad dziećmi,

– zarządzić umieszczenie małoletniego

dziecka w rodzinie zastępczej albo w pla-

cówce opiekuńczo-wychowawczej, a więc

wyjąć dziecko spod sfery bezpośredniego

oddziaływania rodziców.

W razie jednoznacznego nadu ywa-

nia władzy rodzicielskiej lub ra ącego za-

niedbywania swych obowiązków wobec

małoletniego dziecka, sąd opiekuńczy ma

kompetencję do pozbawienia rodziców

(lub jednego z nich) władzy rodzicielskiej

(art. 111 § 1 k.r.o.).

W świetle obowiązującego w Polsce pra-

wa nie jest więc tak, e rodzice nie mogą

ponieść ujemnych konsekwencji z powo-

du swojego nagannego zachowania wobec

dzieci, zwłaszcza gdy krzywdzą je, zagra-

ając ich dobru, czy wtedy gdy będą prze-

łamywać prawne zakazy stosowania niepe-

dagogicznych i zdelegalizowanych metod

wychowawczych.

Ustanowienie kategorycznych, praw-

nych zakazów określonego zachowania ma

ten walor, e jednoznacznie i bez mo liwo-

ści, czy potrzeby indywidualnego ocenia-

nia dzieli metody postępowania z dziećmi

poddanymi władzy rodzicielskiej na do-

zwolone i zakazane, co uniemo liwia inne

oceny tego typu zachowania i uznawania

go raz jako zabronione, a innym razem jako

dozwolone, gdy było zasłu one i niedo-

statecznie drastyczne.

Wyłączenie mo liwości dokonywania

rozbie nych ocen fizycznego karcenia dzie-

ci z punktu widzenia jego legalności lub

nielegalności pozwala na łatwe wychwy-

cenie wszystkich dzieci karconych w spo-

sób niedozwolony (np. przy pomocy ankiet

przeprowadzanych wśród uczniów w szko-

łach co pół roku) i na przyjrzenie się bli ej

stosunkom panującym w danej rodzinie

między rodzicami i dziećmi, a następnie na

ocenę, czy rodzicielskie karcenie cielesne

nie przybiera wyraźnie szkodliwych form

i siły, których nie mo na dalej tolerować,

gdy godzi to powa nie w dobro małolet-

niego dziecka.

Ustanowienie prawnego zakazu karania

fizycznego osób małoletnich bez konkret-

nej, automatycznie uruchamianej sankcji

uznać nale y za zdecydowanie racjonalne

rozwiązanie, gdy nie tworzy się napiętych

stosunków między rodzicami i dziećmi, nie

antagonizuje tych, których stosunki powin-

ny się układać jak najlepiej i którzy co do

zasady są sobie bardzo bliscy, zwłaszcza

e większość rodziców działa w dobrej in-

teo r ia

Dziecko krzywdzone • nr 3(28) 2009

Plik z chomika:

Klaryssas

Inne pliki z tego folderu:

Bicie dzieci. Postawy i doświadczenia dorosłych Polaków.pdf (153 KB)
Drugi etap kampanii społecznej Dzieciństwo bez przemocy.pdf (206 KB)
Kampania Dzieciństwo bez przemocy w Europie Środkowo-Wschodniej.pdf (351 KB)
Kampania Dzieciństwo bez przemocy.pdf (52 KB)
Kampanie społeczne przeciwko karaniu fizycznemu dzieci.pdf (650 KB)

Prawny zakaz stosowania kar fizycznych wobec dzieci – regulacje krajów europejskich i stan prawny obowiązujący w Polsce.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: