Wiktymizacja wychowanków domów dziecka - raport z badań.pdf

(541 KB) Pobierz

onika

ajkowSka

•

wiktymizacja wychowanków domów dziecka – rapot z badań

onika

ajkowSka

Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW

Fundacja Dzieci Niczyje

Wiktymizacja wychowanków domów dziecka

– raport z badań

Problem wiktymizacji dzieci wychowujących się w domach dziecka, w tym wykorzystywania

seksualnego, nie był nigdy w Polsce przedmiotem diagnozy empirycznej. Przeprowadzenie ba-

dań, wyniki których prezentuje ten raport, pozwoliło na scharakteryzowanie skali traumatycz-

nych doświadczeń wychowanków oraz zakresu pomocy, jaką otrzymali w takich przypadkach.

Umożliwiło również ocenę wiedzy personelu domów dziecka na temat doświadczeń wiktymiza-

cji ich podopiecznych.

Wstęp

aport prezentuje wyniki badań

przeprowadzonych w 2005 r.* w ra-

mach programu „Przywrócić dzie-

ciństwo” Fundacji Przyjaciółka, Fundacji

Oriflame Dzieciom oraz World Childhood

Foundation. Badania realizowano w 39 do-

mach dziecka stanowiących ogólnopolską,

celowo-warstwową próbę takich placówek.

Głównymi celami badania było poznanie

doświadczeń dzieci wychowujących się

w domach dziecka w zakresie różnych

form przemocy i wykorzystywania seksu-

alnego oraz ocena wiedzy personelu do-

mów dziecka na temat doświadczeń wikty-

mizacji swoich podopiecznych oraz ocena

ich kompetencji w zakresie diagnozowania

symptomów wykorzystywania seksualne-

go i podejmowania interwencji w takich

przypadkach.

Badania wychowanków zostały przepro-

wadzone za pomocą techniki CAPI (Compu-

ter Aided Personal Interview).

Jest to technika

stosowana w badaniach ilościowych, po-

legająca na przeprowadzaniu wywiadów

z respondentami przy użyciu przenośnych

komputerów (notebook-ów), zamiast tra-

dycyjnych kwestionariuszy. Badania per-

sonelu placówek prowadzone były metodą

ankiety wypełnianej indywidualnie przez

respondenta (self-administered

questionaire).

Doświadczenia wykorzystywania seksu-

alnego wychowanków postanowiono diag-

nozować w kontekście innych form wikty-

mizacji. Umożliwiło to zmniejszenie eks-

* W artykule zaprezentowane zostały główne ustalenia badawcze. Pełen tekst raportu dostępny jest na portalu

www.dzieckokrzywdzone.pl.

onika

ajkowSka

•

wiktymizacja wychowanków domów dziecka – rapot z badań

pozycji pytań o kontakty seksualne, a tym

samym osłabienie ich drażliwości. Oprócz

względów metodologicznych, na decyzję

tę wpłynęły względy merytoryczne – uzy-

skanie informacji na temat szerokiego

spektrum potencjalnie traumatycznych do-

świadczeń różnych form przemocy, zagro-

żenia i straty umożliwia ocenę tego wymia-

ru życiowej sytuacji wychowanków.

Inspiracją dla konstrukcji narzędzia ba-

dawczego użytego w celu gromadzenia

informacji na temat doświadczeń wikty-

mizacji wychowanków był Kwestionariusz

Wiktymizacji Młodzieży (The

Juvenile Vic-

timization Questionnaire

– JVQ) autorstwa

Sherry L. Hamby i Davida Finkelhora

(Hamby, Finkelhor 2001). Kwestionariusz

ten został zaprojektowany w celu zbiera-

nia informacji o jak najszerszym zakresie

doświadczeń wiktymizacyjnych młodych

ludzi. Uwzględniono w nim wszystkie

główne formy przestępstw i krzywdzenia,

których mogą oni doświadczyć. Są to do-

świadczenia specyficzne dla okresu dzie-

ciństwa, takie jak zaniedbywanie czy też

kontakty seksualne z osobą dorosłą, które

na tym etapie życia zawsze uznawane są

za przestępstwo. Są to również takie formy

wiktymizacji, które mogą przydarzyć się

zarówno dziecku, jak i osobie dorosłej – jak

kradzież czy napad. Kwestionariusz wy-

różnia formy wiktymizacji w środowisku

rówieśniczym, ze strony rodziców i człon-

ków rodziny oraz innych dorosłych.

Kwestionariusz Wiktymizacji Młodzieży

diagnozuje 35 form krzywdzenia w ramach

sześciu generalnych kategorii: przestępstw

konwencjonalnych, krzywdzenia dziecka

w rodzinie, przemocy rówieśniczej, wyko-

rzystywania seksualnego, wiktymizacji po-

średniej – bycia świadkiem różnych form

przemocy oraz uczestniczenia w katastro-

fach i innych nadzwyczajnych, niebezpiecz-

nych sytuacjach. Przedmiotem diagnozy są

doświadczenia dziecka w ciągu roku po-

przedzającego badanie.

W trakcie opracowywania pierwszej czę-

ści kwestionariusza zastosowanego w ba-

daniach wychowanków domów dziecka

odwołano się do opisanego wyżej Kwe-

stionariusza Wiktymizacji Młodzieży, wy-

korzystując zastosowaną w nim koncepcję

wiktymizacji oraz jej wyróżnione moduły.

Wprowadzono jednak szereg zmian i uzu-

pełnień wynikających z:

1) uwzględnienia specyfiki realiów ame-

rykańskich, których dotyczą pytania JVQ,

2) uwzględnienia specyfiki sytuacji życio-

wej wychowanków domów dziecka – res-

pondentów w polskich badaniach,

3) dążenia do minimalizacji drażliwości

narzędzia badawczego, oraz co najważniej-

sze,

4) dostosowania kwestionariusza do py-

tań badawczych, które były przedmiotem

zainteresowania badaczy.

W rezultacie adaptacji kwestionariusza

JVQ w prowadzonych badaniach poddano

diagnozie następujące formy wiktymizacji:

A. PRZESTĘPSTWA KONWENCJO-

NALNE

A1. Kradzież własności osobistej

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło

Ci się, że ktoś ukradł Ci jakąś rzecz, której

nigdy nie odzyskałeś/aś? Chodzi tu np.

o przedmioty takie jak: plecak, pieniądze,

zegarek, ubranie, rower.

A2. Rozbój

Czy w ciągu ostatniego roku ktoś użył

siły, żeby zabrać Ci coś, co miałaś/eś przy

sobie albo na sobie?

A3. Wandalizm

Czy w ciągu ostatniego roku ktoś celowo

zepsuł albo zniszczył coś, co należało do

Ciebie?

A4. Napaść przy użyciu niebezpieczne-

go przedmiotu

Czy w ciągu ostatniego roku ktoś ude-

rzył Cię lub celowo zaatakował przy uży-

ciu jakiegoś niebezpiecznego przedmiotu

(kija, pistoletu, noża)?

B: PRZEMOC DOMOWA

B1. Przemoc fizyczna, której sprawcami

byli opiekunowie

Czy w ciągu ostatniego roku ktoś do-

rosły (członek, rodziny, opiekun) uderzył

onika

ajkowSka

•

wiktymizacja wychowanków domów dziecka – rapot z badań

Cię, zbił, szarpał albo używał wobec Ciebie

innych rodzajów przemocy fizycznej?

B2. Przemoc psychiczna/emocjonalna

Czy zdarzało się, w ciągu ostatniego

roku, że czułeś się naprawdę źle, bo dorośli

(członkowie rodziny, opiekunowie) wymy-

ślali Ci, mówili o Tobie złe rzeczy?

C: KRZYWDZENIE PRZEZ RÓWIEŚ-

NIKÓW I RODZEŃSTWO

C1. Przemoc fizyczna ze strony rówieś-

nika

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło

się, że uderzył Cię lub pobił ktoś mniej wię-

cej w Twoim wieku?

C2. Napaść zbiorowa

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło

się, że zostałaś/eś pobita/y, zaczepiona/y

lub napadnięta/y przez grupę dzieciaków

albo młodzieży?

C3. Przemoc podczas randki

Czy w ciągu ostatniego roku Twoja

dziewczyna/chłopak albo ktokolwiek, z kim

wybrałeś się na randkę, spoliczkował Cię

albo uderzył?

C4. Znęcanie się

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzy-

ło się, że jakieś osoby/osoba mniej więcej

w Twoim wieku, znęcały/a się nad Tobą?

D: WYKORZYSTYWANIE SEKSUAL-

NE/OSTATNI ROK

D1. Dotykanie intymnych części ciała

Czy w ciągu ostatniego roku ktoś, wbrew

Twojej woli, dotykał intymnych części

Twojego ciała i/lub zmuszał Cię do takiego

dotyku?

D2. Gwałt: usiłowany lub dokonany

Czy w ciągu ostatniego roku ktoś zmuszał

Ciebie do uprawiania seksu, czyli do stosun-

ku seksualnego w jakiejkolwiek postaci?

D3. Ekshibicjonizm

Czy w ciągu ostatniego roku ktoś zmu-

szał Cię do oglądania intymnych części jego

ciała – przy użyciu siły lub z zaskoczenia?

D4. Słowne molestowanie seksualne

Czy w ciągu ostatniego roku ktoś zranił

Twoje uczucia, mówiąc lub pisząc rzeczy

związane z seksem, a dotyczące Ciebie albo

Twojego ciała?

D5. Werbowanie do celów seksualnych

w Internecie

Czy zdarzyło Ci się w ciągu ostatnie-

go roku zawrzeć w Internecie znajomość,

w wyniku której próbowano wykorzystać

Cię do celów seksualnych?

E. WYKORZYSTYWANIE SEKSUAL-

NE DO 15. ROKU ŻYCIA

E1. Dotykanie intymnych części ciała

Czy Tobie zdarzyło się, że, zanim skoń-

czyłaś/eś 15 lat, ktoś dorosły dotykał in-

tymnych części Twojego ciała i/albo zmu-

szał Cię do dotykania intymnych części

swojego ciała?

E2. Współżycie seksualne

Czy Tobie zdarzyło się, że zanim skoń-

czyłaś/eś 15 lat, ktoś dorosły odbył z Tobą

stosunek seksualny?

E3. Wykorzystywanie do produkcji

pornografii

Czy Tobie zdarzyło się, że zanim ukoń-

czyłaś/eś 15 lat, ktoś robił Ci zdjęcia albo

nagrywał Cię kamerą wideo, kiedy byłaś/eś

naga/i?

F. BYCIE ŚWIADKIEM, WIKTYMIZA-

CJA POŚREDNIA

F1. Świadek przemocy domowej

Czy w ciągu ostatniego roku widziałeś,

jak jedno z Twoich rodziców zostało ude-

rzone lub pobite przez drugiego rodzica,

bądź przez swojego przyjaciela (partnera)

lub przyjaciółkę (partnerkę)?

F2. Świadek przemocy rodzica/opieku-

na wobec rówieśników/rodzeństwa

Czy w ciągu ostatniego roku byłaś/eś

świadkiem tego, że ktoś dorosły (członek

rodziny, opiekun) uderzył, zbił, szarpał

albo używał innych rodzajów przemocy

fizycznej wobec Twej koleżanki, kolegi lub

rodzeństwa?

F3. Świadek rówieśniczej przemocy fi-

zycznej

Czy w ciągu ostatniego roku byłeś świad-

kiem tego, że ktoś z Twoich znajomych

został uderzony lub pobity przez swojego

rówieśnika?

F4. Świadek rówieśniczej przemocy

psychicznej

onika

ajkowSka

•

wiktymizacja wychowanków domów dziecka – rapot z badań

Czy w ciągu ostatniego roku byłeś świad-

kiem tego, że osoby mniej więcej w Twoim

wieku znęcały się nad kimś?

F5. Świadek przemocy seksualnej,

gwałtu

Czy kiedykolwiek byłaś/eś świadkiem

tego, że ktoś był zmuszany do uprawiania

seksu, czyli do stosunku seksualnego w ja-

kiejkolwiek postaci?

Porządek pytań o poszczególne do-

świadczenia wiktymizacji nie był, co oczy-

wiste przypadkowy. W pierwszej części

kwestionariusza pytano o przestępstwa

konwencjonalne, ze względu na relatyw-

nie najmniejszą drażliwość tej grupy pytań.

Pytania o doświadczenia wykorzystywa-

nia seksualnego kończyły blok pytań o do-

świadczenia wiktymizacji.

Formy wiktymizacji – doświadczenia własne wychowanków

W badaniach wzięło udział 495 wycho-

wanków w wieku 15–18 lat przebywających

w domach dziecka (ogólnopolska, losowo-

warstwowa próba placówek). Liczba wycho-

wanków, którzy wzięli udział w badaniach

w poszczególnych placówkach, była różna

– od 29 do 4 osób. Średnia liczba responden-

tów w placówce wyniosła 12,7. W badanej

próbie znalazło się 241 dziewcząt (48,8%)

i 254 chłopców (51,2%).

Respondentom zadano pytania o ich włas-

ne doświadczenia. W przypadku większości

form wiktymizacji ci, którzy ich doświad-

czyli, udzielali również informacji umożli-

wiających charakterystykę sprawców oraz

dotyczących ujawnienia versus zatajenia

własnych doświadczeń.

Aby ocenić specyfikę sytuacji wycho-

wanków domów dziecka w porównaniu

z sytuacją dzieci i młodzieży wychowują-

cych się w domach rodzinnych, konieczne

byłoby odwołanie się do danych charak-

teryzujących całą populację młodzieży

w podobnym wieku, w zakresie analo-

gicznych form wiktymizacji. Danymi

takimi, niestety, nie dysponujemy, stąd

ograniczone możliwości formułowania

wniosków na temat specyfiki badanej gru-

py. Dostępne polskie ustalenia badawcze

odnoszą się głównie do przemocy rówieś-

niczej – ta najczęściej była przedmiotem

zainteresowania polskich badaczy. Nie-

liczne programy badawcze diagnozujące

szersze spektrum traumatycznych do-

świadczeń dzieciństwa różnią się zasto-

sowaną metodologią i charakterystyką

próby badawczej. Nie zawsze dotyczą

doświadczeń ostatniego roku przed ba-

daniem, a częściej wszystkich zapamięta-

nych przez respondenta zdarzeń.

Analizując poniżej wyniki opisujące

wyróżnione rodzaje wiktymizacji wycho-

wanków, będziemy jednak tam, gdzie to

możliwe przywoływać istniejące dane

badawcze, które pozwolą w pewnym za-

kresie na interpretację prezentowanych

informacji o wychowankach. Będą to

przede wszystkim dane z badań Krysty-

ny Ostrowskiej i Janusza Surzykiewicza,

którzy w latach 1997 i 2003 przeprowa-

dzili badania na temat zachowań agre-

sywnych uczniów w szkole i poza szko-

łą na próbie uczniów wszystkich typów

szkół w Polsce (Ostrowska, Surzykiewicz

2005) oraz z badań Anny Brzezińskiej

i Elżbiety Hornowskiej nad agresją i prze-

mocą wobec dzieci i młodzieży – uczniów

szkół poznańskich (Brzezińska, Hornow-

ska red. 2004). Użyteczne będzie również

przytoczenie ustaleń badawczych na

temat skali zjawiska wykorzystywania

seksualnego dzieci w Polsce, które były

rezultatem programów badawczych re-

alizowanych w ostatniej dekadzie w na-

szym kraju (Fluderska, Sajkowska 2001;

Izdebski 2000).

onika

ajkowSka

•

wiktymizacja wychowanków domów dziecka – rapot z badań

Przestępstwa konwencjonalne

Porównanie frekwencji różnych do-

świadczeń wiktymizacji pokazało, iż wśród

tych występujących najczęściej znajdują się

kradzieże i akty wandalizmu – niszczenie

własności wychowanków. 70% z nich do-

świadczyło w ostatnim roku kradzieży,

przy czym aż 42% więcej niż jednokrotnie.

Blisko 1/5 wychowanków odebrano bądź

próbowano odebrać ich własność siłą lub

grożąc użyciem siły, 6% padło ofiarą takie-

go rozboju kilkakrotnie.

Spośród 47% wychowanków, którym

umyślnie zniszczono w ciągu ostatniego

roku ich własność, połowie (23%) zdarzyło

się to kilka lub wiele razy.

Co czwartego z badanych napadnięto

z użyciem niebezpiecznego narzędzia, 8%

więcej niż raz.

Tabela 1.

Przestępstwa konwencjonalne – doświadczenia wychowanków, w % (N = 495)

Forma wiktymizacji

Kradzież

Rozbój

Zniszczenie rzeczy

Napad

Nie zdarzyło mi się

Zdarzyło się

raz

kilka razy

wiele razy

Ogrom skali doświadczeń kradzieży wśród wychowanków domów dziecka (70%) oddaje

porównanie uzyskanych wyników z ustaleniami badawczymi dotyczącymi ogółu młodzieży,

które prezentuje tabela 2. Wychowankowie znacznie częściej niż ich rówieśnicy doświadczają

niszczeniaswoichosobistych rzeczy. Nieco mniejsze, ale nadal ilustrujące wyjątkowo wysoki

stopień wiktymizacji wychowanków, są rozbieżności w doświadczeniach rozboju – odebra-

nia siłą pieniędzy lub rzeczy. Marginalne wśród ogółu młodzieży doświadczenie napadu

z niebezpiecznym narzędziem, to doświadczenie co czwartego wychowanka!

Kradzieże i wandalizm to realia placówkowego życia. Potwierdzają to prezentowane

ustalenia badawcze i opinie praktyków. Tak częste doświadczenie łamania uznanych norm

społecznych chroniących prywatną własność może być przyczyną relatywizmu i obojęt-

nienia na takie zasady moralne. Może również skutkować poczuciem krzywdy, frustracją

i chęcią odwetu.

Przemoc ze strony osób dorosłych

Co trzeci wychowanek w ciągu ostatnie-

go roku został uderzony lub pobity przez

osoby dorosłe – w tym 10% kilka razy, 4%

– wiele razy. Spośród badanych, którzy do-

znali przemocy fizycznej, najwięcej osób

wskazało, że sprawcą był ktoś z rodziny.

Połowa badanych, których pobili dorośli

(51%), doświadczyła tego ze strony swoich

najbliższych. Jak pokazują deklaracje wy-

chowanków, kary fizyczne stosują również

wychowawcy w placówce – niemal co trze-

cia ofiara przemocy fizycznej (30%) została

pobita przez wychowawców z domu dzie-

cka. W dalszej kolejności sprawcami prze-

mocy fizycznej wobec wychowanków były

osoby znajome (14%) i nauczyciele (11%).

Mimo że pytanie dotyczyło przemocy ze

strony bliskich dorosłych, 5% wychowan-

ków wskazało jako sprawców doznanej

przemocy fizycznej nieznajome osoby.

Plik z chomika:

Klaryssas

Wiktymizacja wychowanków domów dziecka - raport z badań.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: