Holenderska polityka społeczno-zdrowotna i prawna wobec dziecka-ofiary krzywdzenia oraz świadka w procedurach.PDF

(138 KB) Pobierz
Elżbieta Mlicka
członek Holenderskiego Stowarzyszenia Psychologicznego
Holenderska polityka społeczno-zdrowotna
i prawna wobec dziecka
– ofiary krzywdzenia oraz świadka
w procedurach karnych
W Holandii w sprawach dotyczących krzywdzenia dzieci, nadużyć seksualnych lub prze-
mocy kładzie się przede wszystkim nacisk na udzielanie profesjonalnej pomocy. Leczenie
i przywracanie dobrych relacji w rodzinie ma pierwszorzędne znaczenie.
Jednakże z punktu widzenia prawa karnego krzywdzenie i wykorzystywanie seksualne
nieletnich jest przestępstwem. W artykule przedstawiony jest proces od momentu powsta-
nia podejrzeń, że dziecko jest ofiarą krzywdzenia, poprzez fazę zgłoszenia, do momentu
udzielenia dziecku i jego otoczeniu właściwej pomocy i jeśli to konieczne, uruchomienia
ścieżki prawnej. Opisane są instytucje zaangażowane w udzielanie pomocy medycznej,
psychologicznej i socjalnej oraz prawnej. Ponadto omówiona jest pozycja dziecka jako
świadka w świetle aktualnych przepisów prawnych i w praktyce.
Artykuł przedstawia kilka wybranych
zagadnień, dotyczących pozycji dziecka
krzywdzonego w systemie pomocy medycz-
nej, psychologicznej i socjalnej oraz sys-
temie prawnym w Holandii. Omówione
zostaną następujące zagadnienia:
– cechy charakterystyczne holenderskiej
polityki społecznej wobec problemu
krzywdzenia dzieci,
– co w Holandii uznaje się za krzywdzenie
dziecka, jaka jest skala zjawiska,
– trzy ścieżki postępowania w przypadku
podejrzenia krzywdzenia dziecka,
– rola i współpraca służb w udzielaniu
pomocy dzieciom-ofiarom wykorzysty-
wania seksualnego,
– dziecko jako świadek w procedurach
prawnych.
Cechy charakterystyczne holenderskiej polityki społecznej
wobec problemu krzywdzenia dzieci
Podejście do dziecka jako ofiary krzyw-
dzenia nie jest w Holandii nastawione na
penalizację, ale ma charakter prewencyj-
ny i mediacyjny. Takie podejście nie wy-
nika z liberalnego traktowania sprawców
krzywdzenia dzieci i przestępstw o charak-
terze seksualnym, lecz jest pragmatyczną
postawą wynikającą z faktu, że w bardzo
1
Mlicka / Holenderska polityka społeczno-zdrowotna i prawna wobec dziecka...
niewielu przypadkach udaje się przedsta-
wicielom organów ścigania i wymiaru
sprawiedliwości dowieść krzywdzenia
i skazać winnych.
W ogromnej większości przypadków
krzywdzenia czy wykorzystywania seksual-
nego dzieci proces dochodzenia do prawdy
jest niezwykle trudny, obciążający ofiarę
fizycznie i psychicznie. Zazwyczaj braku-
je świadków i trudno jest zebrać materiał
dowodowy. Rodzice lub osoby z najbliż-
szego otoczenia niechętnie zgłaszają swo-
je podejrzenia co do faktu możliwego wy-
korzystania seksualnego. Sprawa staje
się jeszcze bardziej skomplikowana, gdy
właśnie te osoby są sprawcami. Holen-
drzy są również przekonani o tym, że ka-
ry nie pomagają, a przy zwalczaniu tego
rodzaju przestępstw konieczna jest za-
krojona na szeroką skalę prewencja, in-
formacja, działania pedagogiczne, do-
bre prawodawstwo i polityka społeczna,
współdziałanie wielu służb, a także pod-
noszenie świadomości społeczeństwa po-
przez akcje propagandowe i programy
o dużym zasięgu.
Co uznaje sie za krzywdzenie dziecka,
jaka jest skala zjawiska?
Za krzywdzenie dziecka uważa się:
–
–
–
–
–
–
przemoc fizyczną,
przemoc psychiczną,
emocjonalne zaniedbanie/opuszczenie,
zaniedbanie materialne,
wykorzystywanie seksualne,
inne formy krzywdzenia, takie jak bycie
świadkiem przemocy w rodzinie.
czającego uprawianie prostytucji z 16 do-
18 lat w celu lepszej ochrony nieletnich
prostytutek. Karane jest również produ-
kowanie, dystrybucja i przechowywanie
materiałów pornograficznych z udziałem
nieletnich do 16. roku życia. Dąży się do
wprowadzenia przepisu, który pozwalałby
na karanie posiadania nawet pojedynczego
egzemplarza pornografii dziecięcej.
Inną, interesującą propozycją zmiany
prawa jest projekt z jesieni 2000 r., mówiący
o karalności wykorzystania seksualnego
w sytuacji, gdy tylko dziecko jest stroną
aktywną i samo wykonuje czynności pod-
legające karze.
Do tej pory w Holandii nie zostały prze-
prowadzone ogólnonarodowe badania,
które by odpowiedziały na pytanie o skalę
zjawiska krzywdzenia dzieci. Szacuje się
że zjawisko to dotyczy corocznie co najmniej
50 do 80 tys. dzieci, a 50–80 dzieci umiera
w konsekwencji krzywdzenia (Frenken 2001).
Holandia podpisała Konwencję o Pra-
wach Dziecka ONZ z 1989 r. Choć zale-
cenia wynikające z Konwencji wprowa-
dzono w życie w marcu 1995 r., to Komisja
ONZ oceniająca w październiku 1999 r.
sytuację ochrony praw dziecka w Holan-
dii uznała, że rząd Holandii może i powi-
nien dużo więcej zrobić w tym zakresie
(Opgroeien
in…
2002).
W odróżnieniu od, na przykład, prawa
szwedzkiego, prawo holenderskie nie zakazu-
je bicia dzieci. Wiele innych form zaniedbań
i krzywdzenia również nie jest objętych
jurysdykcją. W większości przypadków dąży
się za wszelką cenę do przywrócenia dziecku
właściwego środowiska wychowawczego,
wychodząc z założenia, że jest to optymalne
działanie na rzecz dobra dziecka.
Kodeks karny penalizuje współżycie
i czynności seksualne z nieletnimi poniżej
16. roku życia, różnicując kary w zależności
od charakteru czynu oraz relacji pomiędzy
dzieckiem a sprawcą (stosunek zależności).
Ważną regulacją prawną wprowadzoną
w Holandii w ostatnich latach jest zalega-
lizowanie domów publicznych (2000 r.);
jednak w dalszym ciągu wykorzystywanie
nieletnich w prostytucji i czerpanie z tego
korzyści materialnych pozostaje karane.
Ten rodzaj przestępstw jest ścigany z urzę-
du. Podwyższono granicę wieku dopusz-
2
Mlicka / Holenderska polityka społeczno-zdrowotna i prawna wobec dziecka...
Trzy ścieżki postępowania
w przypadku podejrzenia krzywdzenia
Aby zorientować się w sytuacji krzywdzo-
nego dziecka jako świadka, należy najpierw
przedstawić trzy procedury (ścieżki), umoż-
liwiające ujawnienie wykorzystywania sek-
sualnego w przypadku osoby dorosłej, która
jest ofiarą krzywdzenia. Są to:
1) ścieżka pomocy w formie porady,
konsultacji, wsparcia, terapii, leczenia;
2) ścieżka cywilno-prawna;
3) ścieżka karno-prawna: złożenie donie-
sienia na policję.
Schemat 1.
„Trzy ścieżki, trzy fazy”
W każdej z tych trzech ścieżek można
wyróżnić trzy fazy:
– wstępną,
– przystąpienia do działania,
– fazę uzyskania (dalszej) pomocy,
Ścieżki te, mimo że mają punkty styczne,
są jednak odrębnymi procesami, ponieważ
różne są ich cele i rożnymi metodami się
je osiąga. Także różne instancje, instytucje
i osoby są w nie zaangażowane. Poniższy
schemat ilustruje wyżej wymienione możli-
wości postępowania:
Źródło: Savornin Lohman de, Slump 2003, część 4, s. 9.
3
Mlicka / Holenderska polityka społeczno-zdrowotna i prawna wobec dziecka...
Instancje kształtujące politykę pań-
stwa w zakresie przeciwdziałania krzyw-
dzenia dzieci zgodnie podkreślają koniecz-
ność współdziałania i koordynowania każde-
go kroku należącego do trzech opisanych
ścieżek, ponieważ to, co dla wykonawców
jest niezależnym procesem, z punktu wi-
dzenia ofiary jest ze sobą ściśle związane.
Na przykład końcowy wynik jednego pro-
cesu – oskarżenie sprawcy, może mieć
bezpośredni wpływ na rezultaty innego
procesu, jakim jest terapia – emocjonalne
przepracowanie doświadczenia krzywdy.
Z drugiej jednak strony, powodem dla
którego te procesy są oddzielne jest fakt,
że instancje odpowiedzialne za przebieg
tych procesów mają zupełnie inne cele,
zadania i sposoby ich realizacji.
Specyfika trzytorowego podejścia
w sytuacji krzywdzenia dziecka
Przedstawiony powyżej schemat nie daje
się bezpośrednio przełożyć na schemat ro-
dzajów interwencji podejmowanych w przy-
padku dziecka, które jest ofiarą krzyw-
dzenia, ze względu na specyfikę tej sytu-
acji. Zasadniczą różnicą jest fakt, iż to nie
dziecko, które doświadczyło krzywdzenia,
sygnalizuje i melduje przypadek krzyw-
dzenia. Podjęcie decyzji o dalszym działa-
niu zależy od osób z otoczenia dziecka. Ina-
czej niż to jest w przypadku dorosłego, któ-
ry sam decyduje o podjęciu działań, gdy
ofiarą jest nieletni, dorośli decydują w je-
go imieniu lub za niego, co jest konieczne
i pożądane. Dodatkową komplikacją jest
to, że osoby, które prawnie reprezentują
dziecko, w wielu przypadkach same są
sprawcami krzywdzenia/wykorzystania.
Mimo że fazy postępowania wydają się
w zasadzie takie same: sygnalizowanie,
zgłoszenie i podjęcie działania, to jednak
ich charakter jest fundamentalnie inny,
ponieważ ofiara nie bierze w nich udziału
jako aktywny i sprawczy podmiot.
W tab. 1 przedstawione są trzy możliwe
warianty postępowania w sytuacji podej-
rzeń o krzywdzenie dziecka oraz cele,
które mogą być zrealizowane w ramach
danego postępowania, i organizacje za-
angażowane w realizację tych celów.
W dalszej części omówiona zostanie rola
tych organizacji w różnych fazach trzech
przedstawionych ścieżek.
1
Pierwszą fazą ujawniania wykorzysty-
wania seksualnego dziecka jest faza rozpo-
znawania symptomów i formułowania po-
dejrzeń przez dorosłego z otoczenia dziecka.
Jeśli dorosły zdecyduje się na zgłoszenie
swoich podejrzeń, może to zrobić w wielu
miejscach, lecz najważniejszymi z nich są
AMK
1
i policja. W przypadku wątpliwości,
co robić, najlepszym krokiem jest nawią-
zanie kontaktu z AMK.
Kiedy sprawa dotyczy małego dziecka,
decyzja, jaką ścieżkę należy wybrać, podjęta
zostaje w porozumieniu z przedstawicie-
lami kilku służb. AMK nawiązuje kontakt
z policją i prokuraturą, z Radą do spraw
Ochrony Dzieci, z Biurem do spraw Po-
mocy Dzieciom i Młodzieży i innymi in-
stytucjami. W zależności od wieku dziecka,
tego kto jest sprawcą oraz podejrzewanej
formy i dotkliwości krzywdzenia, można
wybrać jedną procedurę lub kombina-
cję procedur. Priorytety wyznacza dobro
dziecka i w miarę możliwości dąży się
do przywrócenia funkcjonalnych więzi
w rodzinie. W przypadku cięższych form
krzywdzenia dziecka lub powtarzania się
sytuacji krzywdzenia, nieuniknione jest
wybranie drogi postępowania karnego.
I tu konieczna jest współpraca instytu-
cji udzielających medycznej, psycholo-
gicznej i socjalnej pomocy, policji, insty-
tucji wymiaru sprawiedliwości, a także
instytucji zajmujących się resocjalizacją.
Punkty Poradnictwa i Zgłaszania Przypadków Krzywdzenia Dzieci (AMK – Advies- en Meldingspunt Kindermi-
shandeling). Z powodu długiej i przez to niezręcznej nazwy w języku polskim, używam w dalszej części artykułu ho-
lenderskiego skrótu.
4
Mlicka / Holenderska polityka społeczno-zdrowotna i prawna wobec dziecka...
Tabela 1. Trzy warianty postępowania w sytuacji podejrzeń o krzywdzenie dziecka
Sygnalizowanie i pomoc
Cele
Ścieżka cywilno-prawna
Ścieżka karno-prawna
·
Sygnalizowanie
·
i rozpoznanie
Kierowanie do właś-
ciwych instancji
Organizowanie pomocy
działania i wprowa-
dzenie go w życie
Nadzorowanie procesu
i kontrola rezultatów
·
Zapewnienie dziecku
·
·
·
ochrony i bezpieczeń-
stwa
Kurator, pomoc, terapia
dla rodziny
W wypadku rozwodu:
reguły postępowania
z dziećmi
Zadośćuczynienie
wyrządzonej krzywdy
·
Śledztwo i proces
·
Skazanie sprawcy
·
·
i/lub pomoc dla sprawcy
Zapewnienie dziecku
bezpieczeństwa
Odszkodowanie dla ofiary
·
·
Wypracowanie planu
·
Organizacje
i instytucje
·
Punkty Poradnictwa
i Zgłaszania Przypadków
Krzywdzenia Dzieci
(AMK)
Rada ds. Ochrony Dzieci
Dziećmi i Młodzieżą
Pomoc ofiarom
·
Rada ds. Ochrony
·
·
Kurator
·
Adwokatura
·
Strony cywilne
·
Świadkowie
·
Eksperci/biegli sądowi
Dzieci
Sędzia do spraw dzieci
·
Policja
·
·
Adwokatura
·
Podejrzany
·
Ofiara i inni świadkowie
·
Eksperci/biegli sądowi
(krajowy zespół ekspertów
ds. obyczajowych)
Prokuratura
·
·
Biuro ds. Opieki nad
·
·
Pracownicy socjalni
·
Psychiatria dziecięca
·
Opieka nad umysłowo
upośledzonymi
Odbiorcy
·
Dzieci i młodzież do 18. roku życia
·
Osoby upośledzone umysłowo
·
Rodzice i opiekunowie
Źródło: Savornin Lohman de, Slump 2003, część 2, s. 12.
W dalszej części artykułu omówię krótko
ich rolę i zadania.
W Holandii kładzie się duży nacisk na
sygnalizowanie i zgłaszanie przypadków
krzywdzenia dziecka w ramach ścieżki
udzielania pomocy i ona właśnie jest głów-
nym punktem wyjścia do ewentualnego
uruchomienia procedur karnych.
W wielu przypadkach krzywdzenia/
/wykorzystywania seksualnego dziecka
do ujawnienia dochodzi dzięki podejrzeniom
osób z otoczenia dziecka. Im młodsze
dziecko, tym mniej należy oczekiwać, że
będzie ono zdawało sobie sprawę z wła-
snej sytuacji (ofiary), i że będzie o tym
mówiło. W przypadku starszych dzieci
częściej można mówić o fazie wstępnej,
podobnej do tej, jak w przypadku doro-
słych ofiar, w której dziecko szuka kon-
taktu z osobą, której może zaufać i której
może opowiedzieć o swoich problemach
lub je zasygnalizować.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin