Odpowiedzialność pedagogów za dzieci krzywdzone.PDF

(77 KB) Pobierz

Ewa Jarosz

Uniwersytet Śląski

Odpowiedzialność pedagogów

za dzieci krzywdzone

Autorka poruszyła kwestię odpowiedzialności pedagogów w sytuacji krzywdzenia dzieci

oraz określiła powinności współczesnego pedagoga, powołując się na dokument „Między-

narodowa ochrona praw dziecka”. Ponadto przedstawiła wyniki badań, które ukazują

sposoby reagowania personelu szkolnego na sytuacje przemocy wobec dzieci. W artyku-

le podano uzasadnienie interwencji pedagoga w takiej sytuacji, określając wymiary od-

powiedzialności pedagogów za pomoc dzieciom.

Krzywdzenie dzieci w rodzinie jest

zjawiskiem (problemem) społecznym,

wobec którego aktywna postawa pedago-

gów i nauczycieli jest współcześnie wy-

raźnie oczekiwana i coraz dobitniej arty-

kułowana zarówno przez badaczy zjawi-

ska czy praktyków w zakresie profesjo-

nalnej pomocy dzieciom krzywdzonym,

jak też w deklaracjach i regulacjach praw-

nych, które ogólniej sugerują powinność

przyjmowania przez nauczyciela odpo-

wiedzialności osobistej i zespołowej za

wychowanie oraz dbałość o dobro uczniów

(zob. Ratuś 1995;

Międzynarodowa ochro-

na praw dziecka

1996). Współczesny pe-

dagog musi postrzegać siebie jako osobę,

która może i powinna podejmować działa-

nia ograniczające, kompensujące lub za-

pobiegające występowaniu różnorakich

zagrożeń dzieci i młodzieży, w tym do-

świadczania przez nich przemocy w ro-

dzinie. Krzywdzenie dzieci w rodzinie, jako

problem wymagający interwencji peda-

gogów, stanowi jednak dla nich wielowy-

miarowe wyzwanie i nader często reago-

wanie nań spotyka się ze słabszym bądź

silniejszym oporem. Doniesienia badawcze

z terenu Stanów Zjednoczonych ujawniają,

że jedynie część wykrywanych lub podej-

rzewanych przypadków krzywdzenia dzie-

ci jest zgłaszana przez nauczycieli odpo-

wiednim instytucjom (od około 10% do

ponad 30% w różnych badaniach) (Abra-

hams i in. 1992; Herzberger 2002, s. 169;

por. Tite 1993), a w innym ujęciu – niedu-

ża część zgłoszeń przypadków krzywdze-

nia dzieci do instytucji specjalistycznych

pochodzi od personelu szkolnego (od

10% do około 17%) (Mc Intyre 1987).

Badania nad reakcjami nauczycieli na

przypadki przemocy domowej nad dziećmi,

przeprowadzone w połowie lat 90. wśród

nauczycieli w Polsce, również wskazują

na słabe preferencje badanych do bezpo-

średniego zgłaszania takich sytuacji insty-

tucjom specjalistycznym lub wymiarowi

Jarosz / Odpowiedzialność pedagogów za dzieci krzywdzone

sprawiedliwości (1%–6% badanych), prze-

łożonym (około 25%), czy specjaliście – pe-

dagogowi szkolnemu (18%). Natomiast aż

35% badanych podjęło działania w postaci

„pocieszania dziecka” lub „pouczenia rodzi-

ców”, a – co szczególnie znaczące – 13% ba-

danych nauczycieli nie zareagowało w ża-

den sposób na znane sobie przypadki po-

ważnego krzywdzenia dziecka w rodzinie

(zob. Jarosz 1998b). W świetle nawet tak

lapidarnie wskazanych komunikatów ba-

dawczych założyć należy, iż nauczyciele

z różnych względów nie chcą lub nie potra-

fią podejmować pożądanych zachowań czy

reakcji na przypadki krzywdzenia dzieci.

Aktywizowanie pedagogów w działa-

niach wobec zjawiska napotyka wiele

czynników hamujących i utrudniających.

Związane są one zarówno z reagowa-

niem i interweniowaniem wobec proble-

mu, jak i jego identyfikowaniem w kon-

kretnych przypadkach. Bariery te mają

charakter społeczno-kulturowy, emocjo-

nalny, ale i poznawczo-diagnostyczny czy

proceduralny

. W literaturze przedmiotu

wymienia się często wpływ kulturowo-

-obyczajowych norm dotyczących rodzi-

ny, wychowywania dziecka, ingerencji

w życie domowe i stosunki pomiędzy ro-

dzicami a dziećmi, ale też i inne czynniki

(np. tzw.

NIMBY Syndrom,

zob. Bilo

1994). Wpływ wielu czynników dezakty-

wujących działania pedagogów i nauczy-

cieli wobec sytuacji krzywdzenia dzieci

w rodzinie może być minimalizowany,

aby jednak tak się stało, konieczna jest

znajomość i ustawiczna penetracja ich

natury i źródeł. Wiedza na temat tego, co

powstrzymuje nauczycieli i pedagogów

przed angażowaniem się w racjonalne

działania wobec dzieci krzywdzonych,

pozwala dobierać najbardziej skuteczne

strategie uaktywniania tych środowisk.

Penetracje literatury przedmiotu na

temat czynników powstrzymujących na-

uczycieli i pedagogów oraz inne osoby

przed działaniami wobec przypadków

krzywdzenia dzieci, sugerują nakreślenie

kilku głównych obszarów, na których

zdaje się opierać pożądana aktywność:

Uzmysłowienie sobie i uznanie swojej

roli w przeciwdziałaniu zjawisku oraz

przyjęcie osobistej odpowiedzialności

za podejmowanie działań.

Znajomość i poznawczo-emocjonal-

ne przyjęcie współczesnych założeń

teoretyczno-praktycznych na temat

problemu, opartych na współczesnej

wiedzy o zjawisku.

Znajomość i przygotowanie do po-

dejmowania, możliwych dla pedago-

gów i nauczycieli, różnych typów

działań wobec problemu.

Aktywna postawa pedagogów wobec

sytuacji krzywdzenia dzieci oparta jest

przede wszystkim na odczuwaniu przez

nich powinności i subiektywnym uznaniu

swojej roli w społecznych działaniach

wobec zjawiska. Konieczność interwe-

niowania pedagogów w przypadki wystę-

powania problemu można uzasadnić

wieloma argumentami, z których najważ-

niejsze krystalizują określone

wymiary

odpowiedzialności

pedagogów za pomoc

dzieciom krzywdzonym. Jak się wydaje,

działania aktywizujące środowiska na-

uczycieli i pedagogów powinny przede

wszystkim odwoływać się do tych argu-

mentów. Ich świadomość wśród nauczy-

cieli i internalizacja zdają się w głównej

mierze kreować gotowość do reagowania

na sytuacje występowania zjawiska. Do

najważniejszych uzasadnień należą na-

stępujące argumenty

I. Pospiszyl określa przemoc w rodzinie jako jedną z trudniej rozpoznawalnych dysfunkcji życia społecznego,

wskazując na znaczenie problemów i nieścisłości definicyjnych, akceptujący stosunek społeczny do wielu form

przemocy, intymność problemu i jego „umykanie” kontroli społecznej, nobilitowanie niektórych form przemocy do

metod i środków wychowawczych (Pospiszyl 2000). Prezentację niektórych czynników utrudniających interwencję

wobec problemu krzywdzenia dzieci znajdzie Czytelnik również w (Jarosz 2001; Jarosz, Wysocka 2001).

Por. (DePanfilis, Salus 1992, Tower 1992).

Jarosz / Odpowiedzialność pedagogów za dzieci krzywdzone

Dziecko jest osobą zależną od innych,

bowiem samo nie jest w stanie zadbać

o siebie i bronić się przed zagrożeniami.

Różne osoby dorosłe mają obowiązek

troszczenia się o jego dobro, wynikający

bądź z naturalnych więzi (rodzice), bądź

z roli zawodowej opieki i pracy z dzieckiem,

czy wreszcie z zadań ogólnej pieczy nad

rozwojem i dobrostanem członków społe-

czeństwa. Jeśli zagrożenie dobra dziecka

pochodzi od samych rodziców, jeśli oni

sami nie są w stanie chronić je i dbać o je-

go bezpieczny rozwój, wówczas przyjęcie

roli adwokatów i obrońców dziecka przez

inne osoby dorosłe i instytucje odpowie-

dzialne za jego rozwój staje się swoistym

imperatywem.

Unikalną w tym względzie pozycję, je-

dyną porównywalną z pozycją rodziców,

zajmują pedagodzy i nauczyciele. Należy

zauważyć, iż jako jedni z nielicznych po-

siadają oni społeczny mandat (przyzwole-

nie) na ingerowanie w sprawy wychowa-

nia i rozwoju dziecka oraz na pewną pe-

netrację rodziny. Rola obrońców i rzecz-

ników dziecka wpisana w profesję na-

uczycieli oznacza wyraźne opowiadanie

się pedagogów

po jego stronie,

chronienie

go przed samowolą dorosłych, w tym na-

wet rodziców (Czerepaniak-Walczak 1994;

Zmarzlik, Piwnik 1999). W świetle takich

przesłanek odpowiedzialność pedagogów

i nauczycieli za dobro dziecka i dbałość o je-

go rozwój, a więc i podejmowanie działań

wobec dzieci krzywdzonych, ma wyraźny

wymiar ich

odpowiedzialności zawodowej.

II.

Doświadczanie przez dzieci różnych

form przemocy i różnych odmian zanie-

dbywania ze strony rodziców powoduje

liczne niekorzystne następstwa i szkody

w rozwoju. Literatura przedmiotu wskazuje

na wiele możliwych konsekwencji: zaburze-

nia emocjonalne, zaburzenia osobowości,

obniżanie możliwości edukacyjnych i po-

znawczych, zaburzenia adaptacji społecz-

nej, rozwój stanów patologicznych, wzrost

agresywności i tendencji do stosowania

przemocy wobec innych, uszczerbki zdro-

wia i na wiele innych dewastacji

. Świa-

domość możliwości wystąpienia tych na-

stępstw oraz potrzeba przeciwdziałania

takim zagrożeniom, leży więc w obszarze

odpowiedzialności opiekuńczo-wychowa-

wczej

nauczycieli za pomyślny rozwój

dziecka i dbałość o właściwe warunki te-

go rozwoju.

III.

Współczesne interpretacje na temat

źródeł i mechanizmów przemocy i zanie-

dbywania dziecka w rodzinie wyraźnie

podkreślają związek występowania zjawiska

z funkcjonowaniem rodziny w pewnych

warunkach społecznych. Wiele zjawisk

i ogólnych problemów społecznych, jak

np. izolacja społeczna rodzin i ogranicze-

nie nieformalnego wsparcia społecznego

rodzin, bezrobocie, ubóstwo i trudne wa-

runki socjalno-ekonomiczne, wczesne ro-

dzicielstwo, problemy uzależnieniowe,

stres i wysokie wymagania życiowe, jak

też pewne normy i standardy społeczne

osłabiają jakość rodzicielstwa, wzmagają

też tzw. stres życia, uznawany za jeden

z podstawowych czynników ryzyka poja-

wiania się krzywdzenia dzieci, oraz po-

wodują wiele sprzyjających stosowaniu

przemocy indywidualnych problemów

i dysfunkcji rodziców.

Jeśli społeczeństwo stwarza pewne

warunki sprzyjające przemocy domowej,

to jest w pewnym sensie współodpowie-

dzialne za jej pojawianie się. Dlatego

obowiązkiem społeczeństwa jest podej-

mować reakcje (działania) powstrzymu-

jące występowanie zjawiska. Społeczeń-

stwo powinno wykorzystywać dla takich

działań posiadane przez siebie możli-

wości – swoje instytucje, a wśród nich

szkołę i inne instytucje oświatowo-wy-

chowawcze. Ten argument uzasadniają-

cy konieczność podejmowania przez pe-

dagogów – członków i przedstawicieli

społeczeństwa – działań wobec zjawiska

W bogatej literaturze przedmiotu Czytelnik odnajdzie wiele informacji na temat wyników badań nad negatywnymi

konsekwencjami rozwojowymi doznawania przemocy domowej przez dzieci. W literaturze polskojęzycznej (zob. m. in.

Browne, Herbert 1999; Iwaniec, Szmagalski 2003; Pospiszyl 1994).

Jarosz / Odpowiedzialność pedagogów za dzieci krzywdzone

krzywdzenia dzieci można – jak się wydaje

– określić mianem swoistej

odpowiedzial-

ności społecznej

IV.

Nauczyciele, pedagodzy są nie tyl-

ko członkami społeczeństwa, ale też jego

reprezentantami – „nośnikami” uznawa-

nych w społeczeństwie praw, wartości

i zasad. Są też przekazicielami wartości

ogólnoludzkich, takich jak sprawiedli-

wość, wartości etyczne czy idee demo-

kratyczne. Posiadają w tej mierze symbo-

liczne znaczenie i zadania. Ich zachowa-

nia, poglądy, postawy modelują i przeka-

zują kolejnym pokoleniom podstawowe

idee i wartości. Nauczyciele uczą zasad

społecznych, moralnych, uczą praw oraz

odpowiedzialności za innych. Kiedy więc

dochodzi do przemocy i zaniedbywania

dziecka, pedagodzy powinni praktycznie

realizować to, czego uczą, urzeczywistniać

głoszone przez siebie zasady, prawa, wpa-

jane innym wartości. W takiej perspekty-

wie konieczność reagowania nauczycieli

i udzielania przez nich pomocy dzieciom

w sytuacji przemocy domowej przyjmuje

wymiar

odpowiedzialności edukacyjnej.

Przemoc wobec dziecka stanowi łama-

nie jego podstawowych praw, praw jednost-

ki i obywatela. Państwo, realizując i rozwi-

jając demokratyczne idee ochrony wszyst-

kich obywateli, wszystkich swoich człon-

ków, musi zadbać o protekcję i ochronę

praw dziecka – także wówczas, jeśli nie są

one przestrzegane przez rodziców. Agendy

państwowe – instytucje państwa, takie jak

szkoły, ponoszą więc swoistą

polityczną

odpowiedzialność

za podejmowanie dzia-

łań chroniących prawa obywatela-dziecka.

VI.

Pozycja pedagogów i nauczycieli,

w porównaniu z innymi układami otaczają-

cymi rodzinę z problemem przemocy lub

zagrożonej jej wystąpieniem, jest wyraź-

nie uprzywilejowana. Odznacza się lep-

szymi niż w przypadku innych osób, grup

czy instytucji praktycznymi możliwościa-

mi podejmowania różnorakich działań

wobec problemu krzywdzenia dzieci.

Możliwości te to pewne dyspozycje i wa-

runki charakteryzujące pedagogów i ich

pracę (Jarosz 1998a, Jarosz 1998b).

Po pierwsze, nauczyciele są profesjona-

listami posiadającymi rozległą wiedzę

o problemach opieki i wychowania oraz

o cechach i zachowaniach typowych i nie-

typowych dla dzieci na określonych eta-

pach rozwojowych, wiedzę pozwalającą

identyfikować odstępstwa i zaburzenia

w zachowaniu dzieci (w tym powodowa-

ne doświadczaniem przemocy domowej).

Po drugie, pedagodzy są ekspertami

w dziedzinie oddziaływania, edukacji, tre-

ningu i kształtowania postaw, opinii, za-

chowań, czy umiejętności.

Po trzecie, w sposób częsty, regularny

kontaktują się z dużą liczbą dzieci, i co

więcej, posiadają mniej lub bardziej re-

gularny kontakt lub dostęp do rodzin

swoich uczniów oraz możliwości pewnej

penetracji tych środowisk. Wymienione

cechy, umiejętności i warunki charaktery-

zujące środowiska pedagogów i nauczy-

cieli sprawiają, iż na całym świecie są oni

uznawani jako te osoby, a szkoły jako te

instytucje, które mogą (i powinny) pełnić

niezastąpioną rolę w systemie ochrony

dziecka przed krzywdzeniem. Ich znacze-

nie dla sprawnego i efektywnego funkcjo-

nowania systemu jest postrzegane niemal

jako krytyczne (zob.

Strategie postępowania

z przemocą w rodzinie

1993; DePanfilis,

Salus 1992). Przedstawiane w tym miejscu

argumenty nakreślają wymiar odpowie-

dzialności pedagogów za dzieci krzyw-

dzone, który ma postać

odpowiedzialności

ze względów utylitarnych.

VII.

Ogólne zasady etyczne wymagają

od jednostki, by udzielać innym pomocy

w sytuacjach, gdy doznają krzywd i cier-

pienia oraz starać się je ochronić. Do-

Użycie tutaj terminu odpowiedzialności społecznej ma oczywiście miejsce w autorskim znaczeniu, zdecydo-

wanie węższym niż interpretacje tego pojęcia w literaturze (Sokołowska 1981), gdzie termin używany jest w sen-

sie odnoszącym się do kilku z analizowanych w przedstawianej prezentacji wymiarów odpowiedzialności peda-

gogów za dzieci krzywdzone.

Jarosz / Odpowiedzialność pedagogów za dzieci krzywdzone

świadczanie przemocy ze strony rodzi-

ców przez dziecko jest przede wszystkim

doświadczaniem przez niego krzywdy

i cierpienia, bólu fizycznego i psychiczne-

go, doznawaniem strachu, lęku, poniże-

nia. Powinność reagowania nauczycieli

i pedagogów na przypadki przemocy ro-

dzinnej, udzielanie pomocy dziecku

krzywdzonemu jest więc elementem ich

ludzkiej, osobistej

odpowiedzialności mo-

ralnej.

Można domniemywać, iż przedstawiona

wyżej próba specyfikacji wymiarów odpo-

wiedzialności pedagogów za dzieci krzyw-

dzone, za udzielanie im pomocy, prowadzi

do zwiększenia wyrazistości rozumienia,

niejednokrotnie efemerycznie przyjmowa-

nego i używanego pojęcia. Można też do-

mniemywać, iż edukacja środowisk nauczy-

cielskich, uwzględniająca takie lub podobne

specyfikacje, w rzeczywistości będzie ko-

rzystnie zwiększać gotowość tych środowisk

do racjonalnych, pożądanych działań.

Kolejnym z wymienionych wcześniej

obszarów, stanowiących podłoże aktywnej

postawy nauczycieli wobec problemu dzieci

krzywdzonych, a zwłaszcza determinujących

racjonalne działania w tej mierze, jest

znajomość i respektowanie określonych

założeń teoretyczno-praktycznych na te-

mat samego zjawiska i właściwych sposo-

bów reagowania na nie. Aktywizowanie

pedagogów i nauczycieli do pomocy dzie-

ciom krzywdzonym nie może pomijać

również ich edukacji i w tej sferze.

Wśród najważniejszych założeń na temat

zjawiska, odzwierciedlających współczesne

nastawienie naukowo-praktyczne, wskazać

należy następujące (DePanfilis, Salus 1992):

1. Założenie, iż większość rodziców

krzywdzących nie czyni tego z wyraźną

premedytacją, na skutek złej woli. Krzyw-

dzenie dzieci jest raczej rezultatem dzia-

łania całego splotu czynników psycholo-

gicznych, socjalnych, sytuacyjnych i spo-

łecznych. Niewskazane jest więc prefero-

wanie postaw punitywnych wobec spraw-

ców krzywdzenia.

2. Zakłada się, iż wielu rodziców

krzywdzących może, przy odpowiedniej

profesjonalnej pomocy, zmienić swoje za-

chowanie. Uznaje się, iż rodzice posiada-

ją możliwości i siły, które mogą być przez

nich wykorzystane do zmiany stylu swe-

go rodzicielstwa. Niektórzy potrzebują

pomocy jedynie doraźnej lub subtelnego

wsparcia, inni jednak systematycznej,

długotrwałej i intensywnej pracy.

3. Uznając, iż dla dziecka wzrastanie

we własnej rodzinie jest najbardziej opty-

malną sytuacją rozwojową, paradygma-

tem strategii działania i interweniowania

wobec problemów krzywdzenia dziecka

jest dążenie do utrzymania rodziny jako

całości, dopóki bezpieczeństwo dziecka nie

jest bezpośrednio i stale zagrożone.

4. Wiodącym celem współczesnych in-

terwencji w sytuacje przemocy nad dziec-

kiem w rodzinie jest pomoc rodzinie – by

nauczyła się odpowiednio dbać o swoje

dzieci i zaspokajać ich potrzeby. Pomoc ta

powinna wzmacniać siły rodziny oraz

rozwijać konieczne dla pozytywnego rodzi-

cielstwa umiejętności, jak też rozwiązywać

te problemy rodziny, które prowadzą do

krzywdzenia dzieci. Przyjmuje się też, iż

pomoc i monitorowanie rodziny, jako

szczególnie pożądany rodzaj interwencji,

powinny przybierać jak najmniej intru-

zyjny charakter.

5. Konkretne działanie wobec rodziny

z problemem krzywdzenia dzieci musi

opierać się na wnikliwym rozpoznaniu

indywidualnego kontekstu występowania

problemu. Konstelacja czynników odpo-

wiedzialnych za przemoc domową ma

zawsze unikatowy charakter, lecz możli-

wości rodziny w zakresie przezwycięża-

nia problemu są indywidualne. Jakiekol-

wiek decyzje muszą więc opierać się na

wielowymiarowej i dogłębnej diagnozie

konkretnej sytuacji, ukierunkowanej za-

równo na odkrycie źródeł przemocy

w danej rodzinie i czynników podtrzymu-

jących i ułatwiających jej występowanie,

Plik z chomika:

Klaryssas

Inne pliki z tego folderu:

Odpowiedzialność pedagogów za dzieci krzywdzone.PDF (77 KB)
Postawy wobec przemocy w bliskich związkach młodzieżowych.PDF (89 KB)
Przekazy prasowe na temat wykorzystywania seksualnego dzieci.pdf (295 KB)
Przyczyny i skutki rozwiązywania adopcji.PDF (90 KB)
Terapia systemowa rodziny z przemocą.PDF (127 KB)

Odpowiedzialność pedagogów za dzieci krzywdzone.PDF

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: