Temat: Dwudziestolecie międzywojenne – wprowadzenie do epoki.
Międzywojnie (1918-1939)
Można sobie wyobrazić radość przodków w momencie, gdy dowiedzieli się, że nareszcie mają własną ojczyznę. Dzień ogłoszenia niepodległości 11 listopada 1918 roku był datą czczoną niestety tylko do 1 września 1939 roku. Tego dnia hitlerowskie Niemcy mimo umów międzynarodowych napadły na Polskę i rozpoczęła się II wojna światowa. Okres ten w literaturze nazywamy międzywojniem lub dwudziestoleciem międzywojennym, w historii Polski drugą (II)Rzeczpospolitą.
RAMY CZASOWE I NAZWA EPOKI (od kiedy do kiedy trwa)
Międzywojnie jest nazywane inaczej XX-leciem międzywojennym, bowiem jego ramy czasowe to okres pomiędzy dwiema wojnami światowymi. Wydarzenia I wojny światowej szczególnie mocny wpływ wywarły na psychice narodów Europy zachodniej. Pochłonęła ona miliony młodych istnień, żołnierzy ginących na linii Maginote'a zupełnie bezsensownie - nie tylko tam zresztą tam. Musiało to zmienić i przewartościować podejście ludzi do wielu zagadnień, w tym do literatury i sztuki. Na ziemiach polskich zaczęło funkcjonować młode polskie państwo i z kolei ten fakt zaważył na obliczu kultury. To czasy rewolucji robotniczej w Rosji i to wydarzenie także musiało odbić się na poglądach i postawach ludzi żyjących w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku.
PODŁOŻE FILOZOFICZNE MIĘDZYWOJNIA
Nie ma w tym czasie dominującego kierunku filozoficznego. Na charakter powstającej literatury ma wpływ fakt odzyskania niepodległości przez Polskę, ogólny entuzjazm społeczeństwa, rozwój społeczno-gospodarczy i polityczny w młodym kraju. Zaznaczają swoją obecność także kierunki powstałe wcześniej, w modernizmie.
LITERATURA MIĘDZYWOJNIA
Literaturę międzywojnia dzieli się na dwa dziesięciolecia z powodu popularności uprawianych rodzajów literackich. W pierwszym dominuje poezja (liryka - wiersze), w drugim rozwija się proza (epika). Po raz pierwszy pojawia się zjawisko grup poetyckich, niewielkich skupisk poetów wydających swe utwory w tym samym czasopiśmie, pochodzących z jednego miasta i reprezentujących podobny program poetycki.
Skamander
-grupa poetów tworzących w piśmie warszawskim "Skamander" w latach 1920-28 oraz 1935-39. Tworzyli ją poeci: Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz Tworzyli poezję radosną, witalną, nasyconą optymizmem, ich bohaterem stał się człowiek ulicy mówiący prostym językiem. Luźno związana z grupą była między innymi Kazimiera Iłłakiewiczówna, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska oraz Jan Brzechwa. Patronem tych artystów był Leopold Staff. (przykład) Julian Tuwim "Strofy o późnym lecie" 1 Zobacz, ile jesieni! Pełno, jak w cebrze wina, A to dopiero początek, Dopiero się zaczyna. 2 Nazłociło się liści, Że koszami wynosić, A trawa jaka bujna, Aż się prosi, by kosić....Awangarda Krakowska
- grupa poetów skupionych wokół czasopisma "Zwrotnica" wychodzącego w latach 1922-23 oraz 1926-27 w Krakowie. W jej skład wchodzili: Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Julian Przyboś oraz teoretyk grupy Tadeusz Peiper. Domagali się nowej poezji, odpowiedniej do rozwoju cywilizacji. Wytworzyli nowy typ metafory o bardzo odległym kojarzeniu. Tematyka wierszy Awangardy skupiała się na ukazywaniu życia ludzkiego w myśl haseł: miasto, masa, maszyna. (przykład) Julian Przyboś "Zmęczeni" Zmęczeni, spocząwszy na posłaniu z dłoni, czekamy, aż parujący pot z ciała nas ulotni i poniesie na marzeniach, aby ˙nas ˙położyć ˙na ˙rzęsach, ˙w ˙kołysce z dwóch powiek....
Kwadryga
Grupa działająca w latach 1926-33 w piśmie warszawskim "Kwadryga". Współtworzyli ją: Władysław Sebyła, Konstanty Ildefons Gałczyński, Stefan Flukowski, Lucjan Szenwald, Ryszard Dobrowolski. Prezentowali oni poezję zafascynowaną problematyką społeczną. Mieli też ambicje kształtowania postaw moralnych. (przykład) Władysław Sebyła "Nokturny" 8 Wali się noc sinym kamieniem na rozdeptane strzechy chat. Skroś pomroczniałych wód przestrzenie świsnął świetlisty bat. Zaludnić czym? jakimi snami bezsennej pustki mus? za dymiącymi zagonami widma samotnych brzóz.... Żagary
- grupa poetycka wydająca swoje wiersze w piśmie wileńskim "Żagary" w latach 1931-34, a skupiająca takich poetów: Jerzy Zagórski, Czesław Miłosz, Aleksander Rymkiewicz, Jerzy Putrament. W ich poezji widoczne jest poczucie nadchodzącej katastrofy. Jako jedni z nielicznych przewidywali wybuch jakiegoś kataklizmu. Czesław Miłosz "Wieczorem wiatr" Wyżej szła chmura, a nad nią spienione stada gwiazd gnały i parły motory trójśmigłych statków. Złoty krzyż wieziono, jedwabny sztandar i hełmy z żelaza. Wiatr był na ziemi. Dzwoniły jabłonie owocem żółtym i jarzębiny chrzęst. Pchaliśmy pługi, dźwigaliśmy bronie i twardo śpimy, z łbem zgiętym na pięść.
Poezja pierwszych lat niepodległości charakteryzuje się radością i entuzjazmem, lecz z czasem ów nastrój ustępuje miejsca powadze i zadumie. Największą popularnością wśród czytelników dwudziestolecia cieszyła się twórczość poetycka Skamandra, natomiast osiągnięcia poezji Awangardy znalazły wiele uznania w oczach twórców polskiej liryki po drugiej wojnie światowej.
Proza
W 1932 roku wychodzą dwie ważne dla literatury okresu powieści, a mianowicie "Kordian i cham" Leona Kruczkowskiego oraz pierwsze tomy "Nocy i dni" Marii Dąbrowskiej. Dzieło Kruczkowskiego jest analizą i krytyką powstania styczniowego, którego ideologowie zlekceważyli poparcie ludu wiejskiego dla sprawy walki narodowowyzwoleńczej. Nie mieli w swych powstańczych planach wizji przyszłej ojczyzny z równouprawnieniem dla chłopów, dlatego powstanie nie zyskało uznania w oczach mas ludowych i upadło. Druga wymieniona powieść przedstawiała losy rodziny ziemiańskiej żyjącej w okresie pozytywizmu, jej zmagania z rzeczywistością i konflikty wewnętrzne. W obu wypadkach dzieła te ukazywały w niekorzystnym świetle systemy wartości najbogatszej warstwy społeczeństwa polskiego, szlachty i arystokracji, posiadaczy ziemskich, którzy byli niejako moralnie odpowiedzialni za wizerunek kraju w XIX wieku. Ponieważ ich potomkowie dzierżą w II Rzeczpospolitej odpowiedzialne stanowiska państwowe, są klasą przewodnią w tworzącym się systemie kapitalistycznym, stąd tak wielkie znaczenie i popularność powieści Kruczkowskiego i Dąbrowskiej. Na ich tle doszło do wielu dyskusji i sporów ideologicznych.
Rozwój powieści
Powieść jako gatunek literacki zyskuje sobie coraz większą popularność. Dla literatury światowej jest to okres, który zaznaczył się rozkwitem powieści nowożytnej. W 1922 roku świat literacki poznał utwór Jamesa Joyce'a pt. "Ulisses"(przełożona na język polski w 1969 roku). Powieść ta wywołała konsternację na twarzach czytelników, podobne wrażenie towarzyszyło krytykom i badaczom literatury. Problem polegał na tym, iż trudno było zrozumieć język i zasadę kompozycji "Ulissesa". Krytyka literacka nadała tej powieści nazwę: antypowieść, różniła się bowiem od znanej pozytywistycznej powieści realistycznej. Przede wszystkim rola fabuły została w niej bardzo ograniczona, a kompozycja wykluczała harmonię i ład, jaki występował w powieści tradycyjnej. Wydarzenia nie przebiegają tutaj według ustalonych schematów, a odznaczają się psychologizacją postaci, skupieniem na poznawaniu świata poprzez analizę cech wewnętrznych bohaterów. Czytając Joyce'a odnosi się wrażenie, jakby świat przedstawiony stał w miejscu, a akcji w ogóle nie było. Po "Ulissesie" pojawiły się inne wybitne powieści takich twórców, jak F. Kafka, W. Faulkner, F. Durenmat. W literaturze polskiej twórcami awangardowych powieści stali się K. Irzykowski, T. Parnicki, W. Mach, B. Schulz, W. Gombrowicz.
Techniki powieściowe
W międzywojniu wykształciły się dwie techniki pisania powieści. Pierwszą z nich była technika symultaniczna. Polegała na przedstawianiu kilku wydarzeń dziejących się w tym samym czasie powieściowym. Narrator przenosił swoją uwagę z miejsca na miejsce w tym samym czasie i opowiadał o wydarzeniach rozgrywających się równolegle.
Druga zaś technika nosi miano monologu wewnętrznego lub strumienia świadomości. Występuje w niej podmiot skonstruowany w ten sposób, że odnosimy wrażenie przysłuchiwania się mowie toczącej się na granicy świadomości, to znaczy ulirycznionej, zagłębiającej się do wewnątrz, poza kontrolą narratora, który mówi, a właściwie jego mowa wydobywa się strumieniem z umysłu. Technika ta zyskała sobie popularność dopiero po II wojnie światowej, natomiast technika symultaniczna przeżywa swoją popularność w dwudziestoleciu.
Kierunki literackie
Do kierunków poetyckich międzywojnia zaliczamy ekspresjonizm, który krytykował rozwój cywilizacji i materialnego świata wartości ludzkich. Przedstawicielem tego kierunku był Emil Zegadłowicz. Inne oblicze miał kierunek nazwany katastrofizmem. Dostrzegał on zagrożenia dla sztuki wynikające z szybkiego rozwoju cywilizacji, która pozostawia sztukę samej sobie, na uboczu. Przedstawicielem kierunku jest Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy). Trzecim kierunkiem widocznym w literaturze dwudziestolecia jest futuryzm. Wyrażał on zachwyt nad postępami cywilizacji i rozwoju, odrzucał logikę, która utrudnia życie człowiekowi, normy gramatyczne czy ortograficzne. Przedstawicielami futuryzmu byli: Anatol Stern, Aleksander Wat, Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński i Stanisław Młodożeniec. PRZEDSTAWICIELE I ICH DZIEŁA
Poeci międzywojnia
Poeci debiutujący w dwudziestoleciu są w większości aktywni twórczo w okresie powojennym (po II wojnie). Poniżej poznamy tytuły dwóch pierwszych zbiorków poetyckich każdego z nich oraz wybitne dzieła prozaików i dramaturgów.
Poeci międzywojnia skupieni w grupach poetyckich:
Julian Tuwim- "Czyhanie na Boga", "Sokrates tańczący". Antoni Słonimski- "Sonety", "Harmonia". Kazimierz Wierzyński- "Wiosna i wino", "Wróble na dachu". Jan Lechoń- "Na złotym polu", "Po różnych ścieżkach". Jarosław Iwaszkiewicz- "Oktostychy", "Dionizje". Jan Brzękowski- "Tętno", "Na katodzie". Jalu Kurek- "Upały", "Śpiewy o Rzeczypospolitej". Julian Przyboś- "Śruby", "Oburącz". Konstanty Ildefons Gałczyński- "Koniec świata", "Ludowa zabawa". Czesław Miłosz- "Poemat o czasie zastygłym", "Trzy zimy". Stanisław Dobrowolski- "Pożegnanie Termopil", "Autoportret". Jerzy Zagórski- "Ostrze mostu", Przyjście wroga". Aleksander Rymkiewicz- "Tropiciel", "Potoki". Anatol Stern- "Futuryzje", "Nagi człowiek w śródmieściu".
Poeci, którzy nie należeli do grup poetyckich:
Adam Ważyk- "Semafory", "Oczy i usta". Mieczysław Jastrun- "Spotkanie w czasie", "Inna młodość". Roman Brandstaetter- "Jarzma", "Droga pod górę". Władysław Broniewski- poeta rewolucyjny, "Wiatraki", "Dymy nad miastem".
Powieści:
Jerzy Andrzejewski- "Ład serca".Juliusz Kaden-Bandrowski- "Generał Barcz". Tadeusz Breza- "Adam Grywałd".Michał Choromański- "Zazdrość i medycyna". Maria Dąbrowska- "Noce i dnie". Witold Gombrowicz- "Ferdydurke".Leon Kruczkowski- "Kordian i cham". Maria Kuncewiczowa- "Cudzoziemka". Tadeusz Dołęga-Mostowicz- "Kariera Nikodema Dyzmy"Zofia Nałkowska- "Granica". Bruno Schulz- "Sklepy cynamonowe".Henryk Worcell- "Zaklęte rewiry". Stefan Żeromski- "Przedwiośnie".
Literatura obca:
Bertolt Brecht- dramaturg niemiecki, "Matka Courage i jej dzieci".
Michał Bułhakow- "Mistrz i Małgorzata".Wiliam Faulkner- pisarz amerykański, "Wściekłość i wrzask", Nagroda Nobla w 1949 roku.Jarosław Hasek- pisarz czeski, "Przygody dobrego wojaka Szwejka". James Joyce- Anglik irlandzkiego pochodzenia, "Ulisses".Franz Kafka- powieściopisarz niemiecki, "Proces". Thomas Mann- pow. niem., "Czarodziejska góra", Nagroda Nobla w 1929 roku. Marcel Proust- pow. francuski, cykl powieści "W poszukiwaniu straconego czasu"Michaił Szołochow- pow. ros., "Cichy Don", Nagroda Nobla w 1965 roku. TEORIA LITERATURY
Słownik terminów literackich
antypowieść- powieść nowatorska, zob. wyż. awangarda- dosłownie: straż przednia, termin używany w odniesieniu do twórców dzieł wykraczających poza kanony epoki, wyprzedzające je, odkrywcze. elipsa- pominięcie jakiegoś członu wypowiedzi, którego i tak można się domyślić. epoka literacka- okres w historii literatury powszechnej lub narodowej, dominuje w nim zazwyczaj dany prąd lub kierunek literacki powstały w zależności od podłoża społecznego. grupa poetycka (literacka)- zespół poetów, pisarzy, którzy stawiają sobie podobne postulaty ideowo-artystyczne, działają wspólnie, często mają sformułowany program, skupiają się wokół jednego czasopisma. kompozycja dzieła- konstrukcja utworu literackiego, sposób jego budowy i istnienia treści, forma, struktura. kontrast- przeciwstawienie pojęć. monolog wewnętrzny- odtwarzanie w kształcie językowym uczuć, przeżyć bohatera utworu. program literacki- teoretyczne uzasadnienie poglądów estetycznych, założenia twórcze. refren- powtórzenie częśąci wersu, całego wersu lub ich zespołów w stałych miejscach układu stroficznego. streszczenie- skrótowa formuła utworu. styl- indywidualny lub typowy sposób ekspresji językowej, wyrażanie się twórcy poprzez odpowiedni dobór wyrazów i środków artystycznych. stylizacja- kształtowanie wypowiedzi przez naśladowanie pewnego wzorca już zaistniałego w literaturze.
HISTORIA POLSKI (ważne daty)
1919- Polska (II Rzeczpospolita) podpisała Traktat Wersalski. Do macierzy wróciła Wielkopolska i Pomorze Gdańskie bez Gdańska (Wolne Miasto Gdańsk). Ma być także przeprowadzony plebiscyt na Warmii, Mazurach i na Śląsku. W tym też roku wybuchła wojna polsko-radziecka o granicę wschodnią Polski zakończona traktatem pokojowym. Działania zbrojne trwały do października 1920 roku. 1919, 1920 i 1921- Trzy powstania na Śląsku. Dwa pierwsze wybuchły jeszcze przed planowanym plebiscytem z powodu nasilenia terroru niemieckiego. 1925- Józef Piłsudski dokonał przewrotu majowego. Wybuch II wojny światowej, najpierw napadają na Polskę hitlerowskie Niemcy, a 17.09.39r. stalinowski Związek Radziecki.
akszyma