Miesięcznik Problemy 1956 nr 09.pdf

(15998 KB) Pobierz
td lE S IE C Z
P O P U L A R N O N A U
PROBLEMY
ORGAN TOWARZYSTWA WIEDZY
Rok X II
19 56
TREŚĆ:
B A D A N IA UCZONYCH RADZIECKICH W M IĘDZYNA­
RODOWYM ROKU G E O F IZ Y C Z N Y M ..........................................
W ielki w k ład naukow y.
GDY TEORIA W ZGLĘDNOŚCI BYŁA SENSA CJĄ ..................
K artka z dziejów polem ik na tem at rew olucyjnego odkrycia.
Z A G AD NIEN IE CZASU W UKŁAD ZIE PORUSZAJĄCYM
SIĘ Z PRĘDKOŚCIĄ PORÓW NYW ALNĄ Z PRĘDKOŚCIĄ
Ś W I A T Ł A ...................................................................................................
C iekaw e paradoksy.
R ATUJM Y LASY!
i .........................................................................
O konieczności oszczędzania drew na.
Z NASZYCH PRACOW NI BADAWCZYCH
Jak drzew a dostosow ują sw ą grubość w zbiorow iskach .
A . G. K ałasznikow
.
.
603
POWSZECHNE]
N r 9 (126)
K azim ierz Kapitańczyk .
610
M ieczysław Subotow icz .
619
T adeusz Studziński
.
.
624
.
M aciej C zarnow ski
.
.
627
N IE TYLKO P IN X IT ALE IN VEN IT ET P IN X IT
JA N S T Y K A ..............................................................................................
K to je st autorem p om ysłu
P a n o r a m y R a cła w ickiej?
0 K A LISK IM J U B I L E U S Z U ..........................................................
Czy K alisz istn ieje 1800 lat?
LODY... LODY.............................................................................................
P op ularn ie o chłodnictw ie.
1 ZNOWU TRZEBA GROMADZIĆ BUR SZTY NY . . . .
z pow odu strat, ja k ie poniosła nauka w dziedzinie przyrod­
n iczych zbiorów bursztynowych.
DLACZEGO — JAK?
Jak drom edar op an ow ał A frykę P ółnocną
\
H enryk Bednarski . . .
633
K rzysztof Dąbrowski .
638
A ndrzej Radoliński
647
S tanisław B em a tt .
.
650
................................
Edward K arw ot .
.
.
654
W KŁAD POLAKÓW DO N AU K I
Jan Ś n i a d e c k i .........................................................................................
K RONIK A ŻYCIA NAUKOWEGO
P ierw szy zjazd pośw ięcony racjonalnej eksploatacji delty
D unaju .........................................................................................................
II Sym pozjum Ż yw nościow e w A m sterdam ie . . . . . .
POLEM IKI
W spraw ie zapory czorsztyńskiej na D u n a j c u ...........................
„BIBLIOTEKA
P R O B L E M Ó W
“ .
................................i
E ugeniusz Rybka
.
.
664
M ihai Popescu . . .
A leksander Reinhercs
666
667
H. P ieńkow ska-Staichow a
668
............................................ . ' ...............................672
.................................................... ......
Józef Ilurw ic . . . . . 678
M a ł e h a ............................. 678
'
-
\
NOWOŚCI W Y D A W N IC Z E ...............................................................
K om u potrzebne jest tak ie p i s m o ? ...............................................
I tom m ateriałów z g en ew sk iej konferencji jądrow ej . . .
Druk ukończono 10.IX.56 r.
•'
-
B a d a n ia
uczonych
w
r a d z ie c k ic h
Międzynarodowym Roku Geofizycznym
Prof. A. G. KAŁASZNIKOW
W
« W NADCHODZĄCYM- M iędzynarodo­
w ym Roku Geofizycznym, który rozpocznie
się 1 lipca 1957 r., ponad 40 państw całego
św iata zam ierza przystąpić w edług ustalo­
nego program u do szerokich badań nad w ie­
lom a zjaw iskam i fizycznym i na lądach, mo­
rzach i w atm osferze. Po raz pierw szy na
całej kuli ziem skiej będzie się obserw ow a­
ło jednocześnie w iele zjaw isk geofizycznych
m ających zasadnicze znaczenie dla żj'cia
człowieka. Poniew aż w szystkie podstaw owe
procesy przebiegające w stałej powłoce Zie­
mi, w oceanach i przestw orzach pow ietrz­
nych wiążą się m iędzy-sobą, a związki te są
czasami bardzo skom plikowane, można więc
je poznać, jeśli będzie się badać te zjaw iska
jednocześnie na całej pow ierzchni kuli ziem ­
skiej.
Zjaw iska m eteorologiczne tw orzące to, co
nazyw am y pogodą, związane są nie tylko z
oceanem pow ietrznym , lecz także ze zjaw i­
skam i fizycznym i zachodzącym i w ciekłej
i stałej powłoce Ziemi. Powodowane przez
w iatry burze m orskie związane są z drgania­
m i m as lądow ych (tzw.‘ m ikrosejsm y). P rze­
suw anie się m as pow ietrza w procesie cyrku­
lacji atm osfery pow oduje zm iany m om entu
pędu Ziemi, co zaznacza się w zm ianach jej
obrotu i przesunięciach biegunów. Procesy
zachodzące w zjonizow anych w arstw ach
atm osfery jak najściślej wiążą się z elektro­
m agnetycznym polem Ziemi, z licznym i zja­
w iskam i m agnetyzm u ziemskiego, z zorzam i
polarnym i, z prom ieniam i kosm icznym i itd.
Z drugiej strony, procesy fizyczne zacho­
dzące na Słońcu w yw ierają w ten czy w
inny sposób w pływ na praw ie w szystkie zja­
w iska geofizyczne. W pływy te docierają do
Ziemi w postaci różnego rodzaju fal elek tro ­
m agnetycznych, w szczególności św ietlnych,
i strum ieni cząstek. Rozeznać się w skom ­
plikow anych współzależnościach różnorod­
nych czynników procesów geofizycznych
można tylko przy zastosow aniu jedno­
cześnie badania zjaw isk zachodzących na lą­
dzie, w oceanach i przestw orzach pow ietrz­
nych.
O rganizacje zarów no m iędzynarodow e, jak
i w poszczególnych państw ach, utw orzone
w celu zrealizow ania zam ierzeń M.R.G.,
opracow ały rozległe program y badań.
Obszar Związku Radzieckiego jest ogrom ­
ny i rola hadań geofizycznych prow adzo­
nych na tym tery to riu m je st bardzo w ażna
dla zrozum ienia całości zjaw isk geofizycz­
nych na Ziemi. K ula ziem ska m a trzy spe­
cyficzne pod względem geograficznym s tre ­
fy: 1) obszary p o la r n e — A rktyka i A n tark ­
tyka; 2) szerokości średnie i 3) •obszary oko-
łorów nikow e. W strefach tych zjaw iska me-
teorologiczne, stan m as wodnych i rozkład
pola elektrom agnetycznego znacznie ró ż n ij
się m iędzy sobą. Geofizyczne właściwości
stre f polarnych i rów nikow ych m ają szcze­
gólnie w ielki w pływ na zjaw iska geofizycz­
ne w szerokościach średnich.
N ajw ażniejsze pod względem gospodar­
czym okręgi Zw iązku Radzieckiego znajdują
się w łaśnie w szerokościach średnich; pogo­
da w nich zależy zarów no od zjaw isk w
A rktyce, jak i od zjaw isk m eteorologicznych
na obszarach rów nikow ych. Dlatego też je ­
steśm y szczególnie zainteresow ani w tym ,
żeby w yjaśnić, jakie związki istnieją m iędzy
ruchem m as pow ietrznych i w arunkam i ciś­
nienia i tem p e ra tu ry we w szystkich w ym ie­
nionych trzech strefach kuli ziem skiej. Po­
znanie w arunków geofizycznych w A rktyce
pozwoli przew idzieć szereg zjaw isk: należą
tu zm iany reżim u lodowego w całym base­
nie arktycznym , w pływ pola elektrom agne­
tycznego na łączność radiow ą, możliwości
przew idyw ania pogody itd.
W chwili obecnej radzieckie in stytu cje
naukow e rozpoczęły intensyw ne przygoto­
w ania do badań w edług program u M.R.G.
Na sesji K om itetu Specjalnego M.R.G.,
odbytej 10— 14 w rześnia 1955 r. w Brukseli,
delegacja Zw iązku Radzieckiego przedsta­
w iła program prac radzieckich instytutów
naukow ych. Szeroki jego zasięg przyjęli z
w ielkim zadow oleniem uczeni innych k ra ­
jów.
METEOROLOGIA
TAK WIADOMO, w program ie M.R.G.
jedno z naczelnych m iejsc zajm ują b a­
dania m eteorologiczne. J e st to zrozum iałe,
gdyż zjaw iska atm osferyczne należą do n a j­
bardziej zm iennych zjaw isk geofizycznych.
By poznać związek m iędzy nimi, niezbędne
jest jednoczesne badanie różnych cech m as
pow ietrznych zarów no na pow ierzchni kuli
ziem skiej, jak i ponad nią, aż do najw yż­
szych w arstw atm osfery. Im więcej będzie
takich
trójw ym iarow ych
ch arak tery sty k
stanu atm osfery ziem skiej, tym łatw iejsze
będzie w yjaśnienie związku m iędzy zm ia­
nam i w stanie m as pow ietrznych na całej
kuli ziem skiej i ustalenie praw idłow ości
tych zmian. In sty tu ty naukow e będą zatem
badać dwa zasadnicze zagadnienia: ogólną
cyrkulację atm osfery i trójw ym iarow ą ana­
lizę stanu atm osfery na w ielkich obszarach
oraz zjaw iska fizyczne w tro p o sferz e 1 i
s tra to s fe rz e 1 Rzeczą podstaw ow ą w roz­
2.
w iązyw aniu pierwszego zagadnienia będzie
badanie dynam iki atm osfery w okolicach
1 Troposfera — dolna część atm osfery ziem skiej.
2 S tratosfera — w a rstw a atm osfery pow yżej
9— 11 km nad poziom em m orza, położona bezpo­
średnio nad troposferą.
rów nikow ych, w szczególności badanie wy­
m iany mas pow ietrznych oraz związku m ię­
dzy cyrkulacją atm osfery na obu półkulach,
a także poznanie związku m iędzy zjaw iska­
m i geofizycznym i w dolnych w arstw ach a t­
m osfery i zestaw ienie tych zjaw isk ze zm ia­
nam i pogody i klim atu.
Do rozstrzygnięcia drugiego zagadnienia
będzie się badało bilans cieplny pow ierzchni
Ziem i w związku z ogólną cyrkulacja atm o­
sfery, łącznie z nowym w yznaczeniem w ar­
tości stałej słonecznej 3, badaniem tu rb u ­
lencji 4* atm osferycznej oraz ozonu atm osfe­
rycznego.
M ateriał będzie grom adzony za pomocą
obserw acji prow adzonych przez w ielką sieć
stacji m eteorologicznych ZSRR (ponad 1000
stacji). Prace te będą prow adzone według
program u m iędzynarodowego, łączącego je ­
dnoczesne obserw acje tem p eratury, ciśnie­
nia, wilgotności pow ietrza, tem p eratu ry
gruntu, siły w iatru, chmur, widoczności,
opadów, grubości i gęstości pokryw y śnież­
nej oraz niektórych innych zjawisk.
Ponieważ na zjaw iska m eteorologiczne
bardzo istotny w pływ w yw iera ciepło otrzy­
m yw ane przez Ziem ię od Słońca oraz ciepło
w yprom ieniow yw ane
przez pow ierzchnię
Ziemi i atm osferę, będą także prow adzone
badania bilansu cieplnego i prom ieniow ania1
zarów no na stacjach naziem nych, jak i z sa­
m olotów (ryc. 1).
Na bilans energetyczny Ziemi wpływ a
również zaw artość ozonu w atm osferze, któ­
rego w arstw a znajduje się na wysokości
20—30 km. W arstw a ta tw orzy swego rodza­
ju filtr, k tó ry nie przepuszcza krótkofalow ej
części prom ieniow ania słonecznego, a tym
sam ym daje żywym organizm om możność
rozw ijania się na pow ierzchni Ziemi.
Zaw artość ozonu w atm osferze m ożna w y­
znaczać na podstaw ie pochłaniania w nad-
fiołkowej i w idzialnej części widm a słonecz­
nego. Do badania zaw artości ozonu organizu­
je się sieć specjalnych stacji położonych na
różnych długościach od 30° do 131° dług.
wsch. i w szerokościach od 60° do 43° szer.
półn. (patrz. ryc. ,1).
W ażną cechą charakterystyczną atm osfery
je st zaw artość ośrodków kondensacji i pyłu
w danej m asie pow ietrza. Ja k wiadomo,
obecność tych składników w pow ietrzu a t­
m osferycznym decyduje o pow staw aniu opa­
dów oraz o w arunkach widoczności; wobec
tego planuje się wyznaczanie sześć razy na
dobę, w szeregu punktów na pow ierzchni
Ziem i liczby ośrodków kondensacji: obojęt-
3
Stała słoneczna — w ielk ość strum ienia energii
prom ieniow ania słonecznego przechodzącego w cią­
gu 1 sec przez ustaw ioną prostopadle do biegu
prom ieni p ow ierzch nię 1 m !.
1 Turbulencja — ruchy w irow e cieczy lu b ga­
zów .
603

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin