Psychologiczne mechanizmy wychowania.docx

Psychologiczne mechanizmy wychowania

Koncepcja wychowania w pedagogice i psychologii ma charakter dwupodmiotowy:

·         Czynności wychowawcy

·         Czynności wychowanka

Wychowanek – włącza odbierane sygnały wychowawcze w sferę własnej aktywności, przetwarza je.

Analiza psychologicznych mechanizmów oddziaływań wychowawczych zmierza do wykrycia w jaki sposób w psychice ludzkiej dokonują się zmiany w kierunku zgodnym z intencją wychowawcy.

Sposoby wywierania wpływów:

Metody

formy

Środki wychowawcze

Koncepcja M. Przetacznikowej:

1. Wychowanie nie jest procesem jednokierunkowym, to interakcja wielu stron.

2. Skuteczność zmian, zakres zmian wychowawczych zależy od aktywności każdej ze stron.

3. Wychowanie jest dynamicznym układem. Trudno przewidzieć skutki oddziaływań.

4. Da się wyodrębnić podukłady. Można wyodrębnić typy, rodzaje sygnałów wychowawczych.

Istnieją 4 układy - sygnały wychowawcze ---- psychologiczne mechanizmy przetwarzania sygnału

I układ - W rzeczywistości wychowawczej od początku na każdego z nas oddziałują wzory (wzory zachowań, czynniki osobowe).

Sygnał - wzory

Ten rodzaj sygnału uruchamia trzy mechanizmy wywierania wpływu:

1.                 naśladownictwa

2.                 identyfikacji

3.                 modelowania

MECHANIZM NAŚLADOWNICTWA

1.                 Stefan Szuman - wyodrębnił dwa składniki: popędowy - wrodzony, uruchamiający naśladownictwo. sprawnościowy- zmienia się dzięki treningowi stajemy się coraz bardziej sprawni.

2.                 Claperede - bardziej szczegółowe. Też wyodrębnia. odruchowe (wrodzone, filogenetyczne ukształtowanie) nabyte dzieli na dwa:

o                   mimowolne - udział świadomości i woli dziecka jest znikomy lub żaden. To przyjemność funkcjonalna każe dziecku naśladować, dziecko cieszy się i powtarza np. gaworzenie.

o                   dowolne - świadome, sterowane prze dziecko

3.                 Piaget - zachowanie naśladowcze dziecka zależy od jego inteligencji (sensoryczno-motorycznej). Naśladownictwo odruchowe z czasem staję się reakcją odróżnicowaną. W końcowym etapie naśladownictwo staję się funkcję symboliczną. Wykracza poza zmysły sensoryczne.

MECHANIZM IDENTYFIKACJI

Ojcem tego pojęcia jest Z. Freud. Uważał, że identyfikacja jest mechanizmem emocjonalnego poddawania się dziecka wobec jednego z rodziców. Zakładał, że identyfikacja biegnie zgodnie z płcią. Identyfikacja jest mechanizmem obronnym , nieświadomym. Występuje w sytuacjach zagrożenia, napięcia.

Z wychowawczego punktu widzenia mechanizm identyfikacji jest ważny. Identyfikacja zależy od wieku:

Wiek dziecka jest zależny od tego mechanizmu. Małe dzieci (młodsze) identyfikują się z rodzicami. Badania wykazały, że od 7 roku życia rodzice są najważniejsi, pod warunkiem, że rodzice zasłużą na to. Nawet jeśli rodzice są niezbyt poprawni to dzieci idealizują ich (brak krytycyzmu). Po 7- 8 r. ż. dzieci odchodzą od rodziców w coraz mniejszym stopniu identyfikują się. Badania ( U.S.A. i Polska) wykazały : 52 % dzieci w wieku 7-8 r. ż. identyfikuje się z rodzicami. W wieku 13-14 lat, to już co 10 dziecko się identyfikuje.

Identyfikacja zależy od płci:

Do 7 r. ż. nie zależnie od płci dziecka to dzieci identyfikują się z matką. W miarę rozwoju znaczenie ojca wzrasta. Do końca średniego dzieciństwa płeć dziecka nie ma znaczenia. Potem chłopcy szukają męskiego wzorca. Jest to okres korzystny, okres rekonstrukcji rodziny.

MECHANIZMI MODELOWANIA

K. Bronfenbrenner - modelowanie jest czymś więcej niż naśladownictwem czy identyfikacją. Wykracza poza zewnętrzne upodobnienie. Stanowi ono przejęcie zachowania będących symbolicznie równoważnikiem zachowań modela. Modelowanie polega na przejmowaniu symbolu. Symbol jest nieuchwytny zmysłowo. Tkwi w psychice modela (poglądy,postawy, osobowość).

Skuteczność modelowania zależy od 2 czynników:

od samego modela, jego kompetencji, oddziaływania (np. czy jest osobą znaczącą w rodzinie) czynnik tkwiący w dziecku, jego cechy osobowe, rozwój umysłowy (np. im dziecko ma wyższą inteligencję, tym szybciej będzie się uczyło wpływów modela). Również temperament jest ważny. Jeśli dziecko ma wyższą reaktywność (wrażliwość) tym niższa odporność psychiczna.

II układ

W rzeczywistości wychowawczej występują nie tylko wzorce. nacisk na dziecko odbywa się także przez bezpośredni sposób oddziaływań na psychikę i zadania, polecenia, wymagania.

Zadania i wymagania ---- ćwiczenia, powtarzanie, uczenie się.

Należy wprowadzać w równowagę, uczyć aby wyrastało w poczuciu obowiązku.

Prawo efektu wg Thorndike - to zachowanie, postępowanie jest trwałe, które łączy się z przyjemnością i zadowoleniem. Przykrości osłabiają związek bodźca z reakcją. Powinno się stosować w wychowaniu przede wszystkim nagrodę. Kary są ważne, ale tylko osłabiają reakcje. Nie zastępujemy danego zachowania innym, tylko je osłabiamy. Kara stosowana w wychowaniu powinna być bezosobowa. Kara nie może poniżać. Wszelkie kary fizyczne poniżają.

III układ

Sytuacja wychowawcza ----- integracja i pełnienie ról

Każdy codziennie staje w obliczy bardzo wielu różnych sytuacji wychowawczych. Sytuacja wychowawcza jest sytuacją społeczną, z udziałem innych ludzi.

wg. Reykowskiego - sytuacja wychowawcza- to układ wartości ukierunkowujący aktywność człowieka na te wartości.

wg. Stanisława Miki – sytuacja wychowawcza jest układem stymulacyjno- zadaniowym, emituje sygnały stylu wychowawczego i wywołuje pewne zachowania poprzez interakcje i pełnienie ról. wartości- sytuacje wychowawcze

wg. Reykowskiego – sytuacje wychowawcze – moralnie postępowanie np. ustąpienie miejsca osobie starszej

·                   syt. wymagające porządku (wojsko)

·                   syt. osiągania sukcesu

·                   syt. zależności

·                   syt. władzy

·                   syt. współdziałania, itp.

Od urodzenia w miarę rozwoju poznajemy coraz więcej złożonych, wymagających ról. Pełnić rolę tzn. poddawać się zasadom przypisanym tej roli. Rola ojca i matki są naczelnymi rolami w procesie wychowania.

IV układ

Normy i wartości ----- interioryzacja i internalizacja

Normy i wartości oddziaływają od urodzenia, chodzi o najbardziej ogólne normy i wartości uniwersalne, ogólnoludzkie np. dekalog

Istnieją dwa nadrzędne mechanizmy odpowiadające za przejmowanie norm i wartości:

1.                 INTERIORYZACJA

2.                 INTERNALIZACJA

Są od siebie niezależne, ale istnieje związek przyczynowo- skutkowy między nimi.

Wg. Piageta (genetycznie) – najpierw u człowieka pojawia się najpierw interioryzacja a potem internalizacja. Ta pierwsza jest warunkiem drugiej.

Interioryzacja - jest procesem rozwojowym, nieodłącznym elementem rozwoju człowieka, ten aspekt dzięki któremu początkowo zewnętrzne czynności czasem przekształcają się w wewnętrzne, uwewnętrznianie, psychiczne.

Internalizacja powstaje na bazie interioryzacji stanowi proces asymilacji tych norm i wartości, uznanie ich za swoje. Jeśli przeprowadzimy internalizacje to znacznie zmniejszy się postawa łamania tej normy. Nikt nas tak skutecznie nie karze jak sami siebie. W wychowaniu nie chodzi tylko o interioryzację norm. Efekty wychowania będą stałe, stabilne, jeśli będą oparte o internalizację norm (mechanizm autoregulacji).

I.                    TEORIA CZYNNOŚCI

Założenia:

·         Poznanie psychiki drugiego człowieka

·         Poznanie zachowania człowieka o różnych sytuacjach

·         Realizowanie określonego stanu rzeczy

·         Rozróżnienie wyniku i celu

·         Ukierunkowanie czynności na osiągnięcie celu

Zachowanie – świadome i dobrowolnie podjęte czynności, które mogą być obserwowane przez innych. reagująca na bodźce płynące z otoczenia i własnego organizmu wysyłająca bodźce organizująca swoje zachowanie  ukierunkowana na osiągnięcie celu.

T- Tomaszewski – zachowanie – czynność to czynność, zjawisko, proces, reakcja, zachowanie się.

Działanie – jeśli jednostka przez podjęcie czynności dąży do zmiany istniejącego stanu rzeczy.. Czynności świadome są czynnościami ukierunkowanymi

3 obiektywne wskaźniki ukierunkowane na charakter czynności:

1.       Przerwanie czynności po osiągnięciu wyniku

2.       Pojawienie się czynności powtórnych lub korekcyjnych

3.       Wykrycie zasady, według której dokonywany jest wybór.

W procesie czynności występują:

1.       Skutki uboczne

2.       Skutki dalsze

Tomaszewski wyraźnie odróżnia cel od wyniku czynności

1.       Cel jest tym do czego dążymy i podejmujemy czynności aby go osiągnąć.

2.       Wynik to stan rzeczy rzeczywiście osiągnięty

Jednostka podejmując czynność planuje zarówno cel jak i przebieg który ma doprowadzić do celu zamierzonego. Fakt ten kierunkuje czynność na odpowiednia organizację.

T. Tomaszewski uważa, że podstawowym mechanizmem który pozwala na zrozumienie celowego działania jest sprzężenie zwrotne- jednostka w toku wykonywanej czynności porównuje otrzymany częściowo wynik z planowanym stanem rzeczy. Im więcej wiadomości w trakcie wykonywanej czynności tym łatwiej korygować poszczególne etapy czynności.

II. ZASADY ORGANIZACJI ZACHOWANIA CELOWEGO

Wg Tomaszewskiego organizacja zachowania zależy od:

1.       Dopływu bodźców działających na jednostkę- przede wszystkim u małego dziecka

2.       Posiadane doświadczenie i nawyki – zbyt małe u dziecka

3.       Planowanego wyniku czynności

Powyższe zasady zachowania celowego występują w pewnej kolejności i są wzajemnie ukierunkowane.

III.KIERUNKI ROZWOJU CZYNNOŚCI

Przetacznikowa – dynamika rozwoju czynności ma charakter progresywny.Wraz ze zmianą i rozwojem potrzeb doskonalą się i specjalizują czynności ludzkie, a doskonalenie i rozwój czynności jednostki jest podstawowym przejawem zmian jakie zachodzą w psychice człowieka.

4 procesy rozwojowe

1.       W toku rozwoju następuje przejście od stanu niezróżnicowanej aktywności organizmu do wytworzenia wielu wyspecjalizowanych i różnorodnych czynności. Czynności nie w pełni jeszcze ukształtowane, powtarzalne bez względu na wynik.

2.       Interioryzacja czynności – stopniowe przechodzenie od czynnościach na przedmiotach do czynności wewnętrznych o których możemy wnioskować na podstawie zachowania albo wypowiedzi.

·         Myślenie konkretno – sytuacyjne

·         Myślenie konkretno – wyobrażeniowe

·         Myślenie słowno – logiczne

S. Szuman –uważa, że dużą rolę w rozwoju małego dziecka działania na przedmiotach materialnych. Dziecko uczy się myśleć przez swoje działanie. Dzięki czynnościom zewnętrznym rozwijają się wewnętrzne.

Działanie:

1.       Podmiot działania

2.       Przedmiot działania

3.       Cel działania

4.       Warunki działania

5.       Sposoby działania

6.       Środki działania

7.       Skutki działania

8.       Plan działania

Kierunki rozwoju czynności wg S. Szumana

·         Dyferencjacja

·         Integracja czynności- Eksterioryzacja (myśl rodzi działanie= struktura działania doskonali się

Są możliwe gdy jednostka wyodrębnia przedmiot swojego działania następnie poznaje warunki i sposoby działania co sprzyja planowaniu celu i przewidywania skutków działania.

Eksterioryzacja - uzewnętrznianie czegoś, wychodzenie na zewnątrz, stawanie się czymś innym; uzewnętrznienie; myśl rodzi działanie

·         Wzrost świadomości w podejmowanych czynnościach rozwija się autonomizacja

(świadomość dziecka= działanie)

Automatyzacja czynności- powtarzanie elementów lub całości czynności.

·         socjalizacja czynności ludzkich – podejmowanie czynności poprzez jednostkę wspólnie z innymi osobami i prowadzi do współdziałania w grupie społecznej.(czynności zabawowe dziecka)

4 kategorie rzeczywistości wg Piaget(dziecko ok 2 lat) :

·         Przedmiot,

·         przestrzeń, - pozwalają na wyodrębnienie przedmiotów spośród innych poznanie ich funkcji co jest podstawą dyferencjacji czynności.

·         czas

·         przyczynowo – skutkowość – łączy się z interioryzacją czynności oraz wyższym stopniem uświadamiania celu i sposobów działania.

IV. Prawidłowości organizowania się aktywności człowieka

T. Tomaszewski wyróżnia rodzaje czynności:

1)wegetatywne – utrzymują organizm przy życiu, podstawa rozwoju, warunek

2)ruchowe - czynności lokomocyjne, manipulacyjne. u Ludzi najpierw rozwija się ruchy, chwytanie, manipulacja, poznanie zmysłami później lokomocyjne

3)sygnalizacyjne

4)umysłowe

Czym się różnią koncepcje mechanizmów wychowania w pedagogice i psychologii

Pedagogika

·         Stosowanie różnych metod

·         Wywieranie wpływów

·         Bardziej świadome stosowanie, skoncentrowanie się na celu

·         Kierowanie działań przez wychowawcę

·         Dawanie przykładu uczniom

Psychologia

·         Sposób transmisji wpływów wychowawczych

·         Analiza psychologicznych mechanizmów, cel przenoszenie wpływów

·         Świadome oddziaływanie o charakterze wychowawczym

·         Naśladownictwo jako sposób przyswajania wzorów w procesie wychowania

Wielka Trójka:

·         Behawioryzm

·         Psychoanaliza

·         Poznawcza

Kozielecki -TRZY KONCEPCJE CZŁOWIEKA

TRZY FUNKCJE WIEDZY O CZŁOWIEKU

- wiedza jest niezbędna dla kształtowania środowiska fizycznego i społecznego, które otacza człowieka
- wiedza ma podstawowe znaczenie w procesie sterowania ludzkim zachowaniem. Dzięki niej można skuteczniej zmieniać zachowanie ludzi i przystosowywać je do wymagań cywilizacji
- wiedza może odegrać znaczną rolę w procesie samopoznania, samorozwoju, samorealizacji
TRZY GŁÓWNE KONCEPCJE CZŁOWIEKA:

- są portretami psychologicznymi
- każda z nich składa się z dwóch rodzajów twierdzeń: o charakterze opisowym ( wskazuje na to, jak funkcjonuje człowiek ) i o charakterze projektującym ( próba odpowiedzi na pytanie jak zmienić człowieka )

Koncepcja behawiorystyczna
- człowiek to układ zewnątrzsterowny
- zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne
- system nagród i kar

Koncepcja psychodynamiczna
- zachowanie ludzi jest zależne od od wewnętrznych sił dynamicznych, zwanych popędami, potrzebami, dążeniami, które z reguły są nieświadome. Podstawową metodą zmian zachowania jest psychoterapia.

...