Jasiński W., Legenda Krystiana - autentyk czy mistyfikacja.pdf

(4555 KB) Pobierz
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wydział Historyczny
Instytut Historii
Wojciech Jasiński
Legenda Krystiana
– autentyk czy mistyfikacja? Żywot i męczeństwo
św. Wacława i św. Ludmiły w świetle analizy historycznej i filologicznej
Rozprawa doktorska
napisana pod kierunkiem
prof. zw. dra hab. Józefa Dobosza
oraz
dr hab. Marzeny Matli
Poznań 2018
2
Spis treści
Wstęp
................................................................................................................................ 4
Rozdział I.
Legenda Krystiana
w historiografii ..............................................................11
1.1. Wprowadzenie do dyskusji ...................................................................................11
1.2. Najstarszy etap badań
-
do początku XX w
......................................................... 12
1.3. Rehabilitacja
Legendy Krystiana
–Josef
Pekař
i jego oponenci
.......................... 17
1.4. Druga faza dyskusji -
od Václava Chaloupeckiego do 1980 r.
............................ 26
1.5. „Era Dušana Třeštíka”
- od 1980 r. do 2016 r. .................................................... 37
1.6. Podsumowanie dyskusji ...................................................................................... 41
Rozdział II. Wokół autora
Legendy Krystiana
............................................................... 42
2.1. Wprowadzenie do dyskusji .................................................................................. 42
2.2. Najstarszy etap badań
-
do początku XX w.
........................................................ 43
2.3. Wiarygodny autor czy fałszerz?
- Josef Pekař
i jego oponenci
........................... 44
2.4. Od Chaloupeckiego do Třeštíka
.......................................................................... 47
2.5. Najnowsze kontrowersje wokół autora
Legendy Krystiana
................................ 53
2.6. Podsumowanie ..................................................................................................... 56
Rozdział III. Rytmika prozy łacińskiej a badanie hagiografii świętego Wacława
......... 57
3.1. Wprowadzenie ..................................................................................................... 57
3.1.1. Podstawowe pojęcia związane z rytmiką łacińskich tekstów doby
średniowiecza
............................................................................................................. 58
3.2. Rozważania Jaroslava Ludvíkovskiego o rytmice łacińskiej i jego stosunek do
wcześniejszych badań.
................................................................................................ 62
Rozdział IV. Badania tekstualne nad Legendą Krystiana i inną hagiografią świętego
Wacława i świętej Ludmiły
............................................................................................ 98
4.1. Wprowadzenie do podstawy rękopiśmiennej
...................................................... 98
4.1.1. Kodeks podstawowy i najważniejsze kopie.
.................................................... 99
4.1.2. Inne kodeksy ................................................................................................... 102
4.2. Kwestia jednolitości dzieła
................................................................................ 105
4.2.1. Badania tekstualne nad
Legendą Krystiana....................................................
105
4.2.2. Kwestia jednolitości
Legendy Krystiana
–
wnioski ....................................... 105
4.3.
Legenda Krystiana
w świecie hagiografii świętych Wacława i Ludmiły
...........112
4.3.1 Programy komputerowe w analizie dzieła Krystiana i przekazów pokrewnych
...................................................................................................................................112
4.3.2.
Crescente fide
w redakcji czeskiej ...................................................................115
4.3.3.
Crescente fide
w redakcji bawarskiej ............................................................. 163
4.3.4.
Crescente fide w redakcji bawarskiej (rękop. CLM 4605)
............................. 164
4.3.5. Analiza porównawcza
Crescente fide
i
Legendy Krystiana
........................... 165
4.3.6.
Legenda Gumpolda
–czas i okoliczności powstania
...................................... 181
4.3.7.
Legenda Gumpolda
-
rękopis z Wolfenbüttel
................................................. 185
4.3.8.
Legenda Gumpolda
– rękopis G5
................................................................... 186
4.3.9.
Legenda Gumpolda
– rękopis brukselski
....................................................... 187
4.3.10.
Legenda Gumpolda
– pozostałe rękopisy
..................................................... 187
3
4.3.11.
Legenda Gumpolda
– pozostałe rękopisy
..................................................... 187
4.3.12. Fuit in provincia Bohemorum ...................................................................... 210
4.3.13. Licet plura ......................................................................................................211
4.3.14. Oportet nos fratres ........................................................................................ 212
4.3.15. Oriente iam sole I ......................................................................................... 212
4.3.16. Diffundente sole ........................................................................................... 231
4.4. Datacja i autentyczność
Legendy Krystiana
–
wnioski ..................................... 240
4.5. Kim jest autor
Legendy Krystiana?
................................................................... 254
4.6. Źródła do życia i losów Krystiana
..................................................................... 256
Zakończenie
.................................................................................................................. 265
Aneks ............................................................................................................................ 268
Edycja tekstów
Legendy Krystiana
na podstawie rękopisów....................................... 268
1. Wprowadzenie ...................................................................................................... 268
2. Zasady wydania tekstu
Legendy Krystiana
.......................................................... 268
3. Kodeks podstawowy i najważniejsze kopie.
........................................................ 270
4. Inne kodeksy ......................................................................................................... 273
Tekst
Legendy Krystiana
.......................................................................................... 275
Bibliografia ................................................................................................................... 351
A. Źródła
................................................................................................................... 351
B. Literatura .............................................................................................................. 352
Streszczenie .................................................................................................................. 360
Summary....................................................................................................................... 364
4
Wstęp
1
Motywacjami
do
napisania
rozprawy
doktorskiej
poświęconej
kwestii
autentyczności żywotu świętych Wacława i Ludmiły autorstwa Krystiana,
znanego w
historiografii, jako
Legenda Krystiana
były dla mnie: samo źródło, niejasności, jakie w
około niego się nagromadziły, okoliczności, w jakich powstał ten utwór i jakie
informacje
tam zostały przekazane oraz autor. Może się wydawać, że po dość
jednoznacznych
wynikach badań, do jakich udało się dojść
Duszanowi
Třeštíkowi
2
i
wreszcie
po trwającej ponad dwieście lat dyskusji, historycy mogą cieszyć się
rozwikłaniem problemu wielkiej wagi. Sam pisząc kilka lat temu swoją pracę
licencjacką, a później przygotowując artykuły do druku, miałem okazję przekonać się,
że to co wydawało się trwale i definitywnie określone w badanej przeze mnie sprawie
ostatecznie takie się nie okazało. Istniała jeszcze jedna motywacja do napisania przeze
mnie tej rozprawy, a był
nią temat, który dawał ogromną szansę na pomyślnie napisanie
klasycznej rozprawy doktorskiej,
w kształcie w
jakim
ona powinna wyglądać.
Na początek postaram się wyjaśnić sam temat mojej rozprawy doktorskiej,
posługując
się bardzo dobrym wyjaśnieniem, jakie zaproponował Petr Kubín
3
.
Legenda
4
Krystiana
znana także pod łacińską nazwą
Vita et passio sancti Wenceslai et sancte
Ludmile ave eius
to przede wszystkim bardzo nietypowy utwór. Wynika to z faktu, iż
traktuje o świętych Ludmile i Wacławie, zawiera opis początków państwa czeskiego,
działalności misyjnej świętych
Cyryla i Metodego oraz
opis chrystianizacji Czechów.
Ze względu na swoją złożoność i objętość tematyczną to dzieło zostało określone przez
1
2
3
4
Pracę tę pisałem ze wsparciem finansowym Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki w ramach
grantu pt. „Dzieje (archi)diecezji poznańskiej –
X–XX
w. U źródeł polskiego chrześcijaństwa i
Kościoła” (0046/NPRH3/H11/82/2014).
„Protože nebyly nalezeny žádné rozumné důvody proti pravosti Kristiánovy legendy, musíme mít za
to, že vznikla opravdu v době, do níž se hlásí,
tj. v letech 992-994.
Jako s takovou s ní také budeme
v
dalším zacházet.” Dušan Třeštík,
Počátky Přemyslovců Vstup Čechů do dějin (530-935),
Praha 2008,
s. 137.
P. Kubín,
Sedm přemyslovsk�½ch kultů,
Praha 2011, s. 95.
Należy wyjaśnić, że w całej mojej rozprawie posługuję się terminem „Legenda” tak, jak robią to
czescy historycy. Ten termin oznacza „żywot”, „opis życia osoby świętej”,
a w mojej pracy nie
posiada ani razu typowego polskiego znaczenia.
5
historyka Josefa Pekařa mianem najstarszej czeskiej kroniki
5
. Autor
Legendy
jest
tradycyjnie określany jako Krystian, który w prologu swoją pracę dedykował świętemu
Wojciechowi, kiedy ten był biskupem praskim, prosząc go zarazem o rozpropagowanie
swojego tekstu. Próby identyfikacji autora
Legendy
na przestrzeni dziejów były
przeróżne i to niezależnie do tego, czy uważano ten utwór za prawdziwie
napisany pod
koniec X w.,
czy też za później powstałe fałszerstwo.
Cały utwór zaczyna się od prologu – swoistej przedmowy, w której Krystian
dedykuje swoje dzieło świętemu Wojciechowi. W pierwszym rozdziale autor przekazuje
nam opis działalności chrystianizacyjnej wśród Słowian dokonanej przez świętych
Cyryla i Metodego, a także obronę liturgii sprawowanej w języku słowiańskim,
przeprowadzoną przez Apostołów Słowian w Rzymie przed papieżem i dostojnikami
kościelnymi. Drugi rozdział opowiada o legendarnych początkach państwa czeskiego,
początkach dynastii Przemyślidów, a przede wszystkim o Borzywoju, jego życiu,
nawróceniu na chrześcijaństwo, a także o próbie chrystianizacji
jego
państwa.
Trzeci
zaś rysuje życie świętej Ludmiły i kontynuuje opowieść o dynastii Przemyślidów; w
narracji pojawia się święty Wacław, od narodzin poprzez wybranie na tron książęcy aż
do proroctwa dotyczącego śmierci świętej Ludmiły.
Czwarta
odsłona
Legendy
Krystiana
traktuje o męczeństwie świętej Ludmiły,
a piąta
opowiada w początkowej
fazie o objęciu władzy przez świętego Wacława, a zarazem o końcu regencji matki
Wacława – Drahomiry. Cała dalsza narracja tego rozdziału skupia się na opisie translacji
ciała świętej Ludmiły z Tetína do Pragi, jaką polecił wykonać jej wnuk święty Wacław.
Szósty rozdział opowiada o działalności Wacława jako władcy. Kolejna część zaś
traktuje
o okolicznościach jego śmierci, a ósma opisuje translację ciała świętego
Wacława, jaką polecił przeprowadzić Bolesław Srogi. Dziewiąty rozdział relacjonuje
nam natomiast
losy Podziwena, wiernego sługi świętego Wacława, zaś
ostatni opowiada
o cudach, jakich
po śmierci dokonał święty Przemyślida.
Historycy
od lat 50. XVII w. poświęcili bardzo wiele uwagi kwestii
Legendy
Krystiana.
Została odkryta w 1659 r. i 1645
r., niezależnie
przez dwóch historyków Jana
5
„Ale nejde pouze o legendu, líčící svat�½ život a zázraky nad těly prv�½ch
naších
mučedníků, jde o
mnohem
více — o práci, která podává nejstarší dějiny české souvisle od doby báječné až do
zavraždění sv. Václava a která nad to vypravuje dosti obšírně o působení bratří soluňsk�½ch, Cyrilla a
Methoda na Moravě i do Čech, jde, jedním slovem, řečeno, o
nejstarší českou kroniku,
aspoň 130 let
starší Kosmy, jde o prv�½ česk�½ spis, literárně vysoko stojící!”, Josef Pekař,
Nejstarší kronika česká,
Praha 1903 s. 2.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin