Mirosław Mazur - Ziołoleczenie bólu głowy
Ból głowy <łac. cephal /~gia, ~ea, ~odynia/> jest to stały, okresowy lub napadowy ból, o różnym:
charakterze (np.: uciskowy, kłujący, tętniący, rozrywający, miażdżący, piekący, wędrujący, opasujący, lokalny, rozlany, itp.)
nasileniu (np.: łagodny, uporczywy, nie do zniesienia, itp.)
umiejscowieniu (np.: jednostronny, obustronny, w ściśle określonym miejscu czaszki)
promieniowaniu (np.: do oka, karku, barków, szczytu głowy, itp.)
długotrwałości (np.: sekundy, minuty, godziny, dni, itp.)
przebiegu (np.: szybko lub wolno narastający bądź słabnący, nagły i krótkotrwały, ciągły z kilkoma maksimami w ciągu dnia, itp.)
okresie występowania (np.: rano po przebudzeniu, nocą, po obfitym posiłku, bez względu na porę dnia, itp.)
obrazie (np.: skojarzony z nudnościami i / lub wymiotami, zaburzeniami orientacji w przestrzeni, ogólnym osłabieniem, dysfunkcją wzroku i słuchu, nadwrażliwością na pewne zapachy, uczuciem "wewnętrznego gorąca", nadpobudliwością, rozdrażnieniem, smutkiem, ogólnym zniechęceniem i przygnębieniem, itp.) i inne nieprawidłowe, przykre odczucia (np.: wrażenie ucisku, rozpierania, pulsowania, mrowienia, ciężkości) w części mózgowej czaszki - w okolicach czołowych, skroniowych, ciemieniowych lub potylicznych - lub w obrębie oczodołów.
Może ujawniać się bez wyraźnej przyczyny zewnętrznej (ból "samoistny" - spowodowany procesami chorobowymi toczącymi się in vivo) lub w następstwie ekspozycji na rozmaite czynniki środowiskowe (np.: hałas, światło słoneczne, wiatr, lotne związki chemiczne, urazy mechaniczne).
Może ulegać zarówno intensyfikacji (m.in. pod wpływem kaszlu, kichania, wysiłku fizycznego, stresu, zimna - zarówno otoczenia jak i posiłku - aktu defekacji, różnych leków, czy testów diagnostycznych (np.: próby Valsalvy, tj. nasilonego wydechu podczas zamkniętej głośni)) jak i osłabieniu (czynniki przynoszące ulgę to przykładowo: ciepło, ciemność, cisza, sen, bezruch, itp.).
I Epidemiologia
Bóle głowy prześladują od czasu do czasu większość ludzi. Niektórzy cierpią jednak z tego powodu wyjątkowo mocno, a spora grupa bardzo regularnie, niejednokrotnie przez wiele lat. Ustawicznie powtarzające się bóle głowy nękają co najmniej 20% populacji, a u około 50% stwierdza się bóle nawracające. W przeważającej większości wypadków nie wiążą się one z istnieniem poważniejszego zagrożenia zdrowotnego, ale niemal zawsze pogarszają jakość życia i psychofizyczną sprawność człowieka. Można jednak przewidzieć kiedy ból głowy zwiastuje wystąpienie lub istnienie groźnej choroby wymagającej interwencji lekarskiej. Zwiastunami takimi są najczęściej ostre i silne bóle głowy pojawiające się bądź nasilające w trakcie gwałtownych ruchów lub odruchów z towarzyszącymi zaburzeniami neurologicznymi (np.: świadomości, pamięci, wzroku, słuchu, równowagi).
II Etiologia
Przyczyny leżące u podstaw bólów głowy są wyjątkowo różnorodne i liczne.
Tradycyjnie przyjmuje się następujący podział:
I Przyczyny wewnątrzczaszkowe:
Nie powodujące zmian w przestrzeni wewnątrzczaszkowej, np.:
migrena /hemicrania/
zespół Méniere'a /syndroma Ménieri/
padaczka /epilepsia/
bóle głowy Hortona /cephaleae Hortoni/
niedokrwienie ścian naczyń krwionośnych i tkanek mózgu (na tle np. miażdżycy tętnic mózgu, niedokrwistości).
Powodujące zmiany w przestrzeni wewnątrzczaszkowej, np.:
guzy złośliwe, łagodne, przerzuty /tumoris maligni, benigni, metastases/
ropnie /abscessus/
krwawienia /haemorrhagiae/
tętniaki /aneuryjsmatis/
wzrost ciśnienia płynu mózgowo - rdzeniowego
Zmiany zapalne, np.:
zapalenie mózgu /encephalitis/
zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych /meningoencephalitis/
II Przyczyny zewnątrzczaszkowe:
Choroby szyi, karku, szyjnego odcinka kręgosłupa, np.:
zwyrodnienie kręgów /spondyloza/
zapalenie kręgów /spondylitis/
przykurcze mięśni /crampi/, szyi, mialgie
Nerwobóle nerwów czaszkowych, np.:
nerwu trójdzielnego,
nerwu językowo - gardłowego i innych;
Choroby nosa i zapalenie zatok przynosowych.
Choroby naczyniowe, np.:
zapalenie tętnicy skroniowej /arteriitis temporalis cranialis/
miażdżyca tętnic - innych niż mózgowe - prowadząca do niedokrwienia mózgu
Choroby oczu, np.:
owrzodzenie rogówki
zapalenie tęczówki /iritis/
jaskra /glaucomia/
zapalenie nerwu wzrokowego /inflammatio nervi optici/
zaburzenia refrakcji /molimina refractionis/
Choroby kości czaszki:
przerzuty nowotworowe /metastases carcinomae in ossibus cranii/
szpiczak /myeloma/
choroba Paget'a /osteodystrophia deformans/
łagodne guzy /Ltumoris benigni/
osteochondroza
III Przyczyny różne:
Choroby układu krążenia:
niedociśnienie /hypotensio/
nadciśnienie /hipertensio/
Zatrucia
azotowymi produktami przemiany materii - mocznica /uraemia/
alkoholami / np.: metylowym, etylowym)
nikotyną
tlenkiem węgla
cyjankami
metalami ciężkimi (np.: ołowiem, rtęcią, kadmem, antymonem, arsenem)
nitrozwiązkami aromatycznymi (np.: nitrobenzenem, dinitrofenolem),
rozpuszczalnikami organicznymi (np.: benzenem, chloroformem, CS2, CCl4)
lekami (np.: glikozydami nasercowymi, chinidyną, azotanami (V i III), witaminą A)
Choroby infekcyjne:
bakteryjne
wirusowe
grzybicze
pierwotniakowe
robacze
Urazy czaszki.
Zaburzenia psychiczne.
Hiper - i hipoglikemia:
a) ketoza /ketosis/
b) kwasica /acidosis/
Inne choroby ogólne:
a) miażdżyca /arteriosclerosis/
b) niedokrwistość /anaemia/
c) czerwienica /erythraemia/
d) menopauza /climacterium/
Wpływy zewnętrzne, np.:
długotrwałe przebywanie na słońcu - udar słoneczny /ictus solaris /
długotrwałe przebywanie w ciągu dnia w zaśnieżonej okolicy przy bezchmurnym niebie (np. w górach) - ślepota śniegowa /caecitas nivalis/ i światłowstręt /photophobia/
zmiany ciśnienia atmosferycznego - diateza baryczna.
Obok sporej grupy czynników somatycznych, bóle głowy, mogą być powodowane przede wszystkim napięciami psychicznymi. Brak akceptacji ze strony lub w stosunku do otoczenia, stan "milczącego" konfliktu, brak odwagi bądź chęci przełamania trudnej sytuacji, rozluźnienia napiętych stosunków, wzajemna i tłumiona wrogość, zazdrość czy też agresja wobec bliskich, współpracowników, znajomych lub przełożonych, niemożność dostosowania się (np. do nowego otoczenia) lub sprostania zobowiązaniom przy równoczesnym braku alternatywnych rozwiązań, trudna sytuacja życiowa czy wreszcie rozterki uczuciowe, wewnętrzny konflikt, które muszą być utrzymywane "kurczowo" w tajemnicy, pod kontrolą i "maską" pozornej normalności, prędzej czy później przyprawiają o ból głowy. Wszystkie negatywne uczucia, nie znajdujące drogi upustu, spiętrzone emocje, zostaną w końcu skierowane "do wewnątrz", przeciw własnej osobie i dadzą o sobie znać w postaci przewlekłych bólów głowy.
III Postacie kliniczne
Wywiad - w połączeniu z badaniem fizykalnym i pracownianym - pozwala najczęściej, na zaliczenie bólu głowy do jednego z pięciu następujących rodzajów:
Ostre, ciężkie bóle głowy w ostrych chorobach o poważnym rokowaniu (np.: zapalenie opon mózgowych /meningitis/, guz mózgu /tumor cerebri/, krwiak podtwardówkowy /haematoma subdurale/).
Bóle z napięcia psychoemocjonalnego
Najczęściej spowodowane skurczem mięśni mających swoje przyczepy w obrębie czaszki. Typowo umiejscowione w okolicy potylicznej. Mogą też mieć charakter ucisku opasującego całą głowę. Są zazwyczaj przewlekłe, nawracające i nie reagują na rutynowo stosowane leki przeciw bólowe. Występują po stresach, często łączą się z lękiem lub depresją, ustępują po śnie.
Migrena
zespół chorobowy
charakteryzujący się nawracającymi napadami silnych bólów głowy - najczęściej połowicznych, nudności i innych objawów towarzyszących i pojawiających się w nieregularnych odstępach czasu i trwających wiele godzin;
zwiastowany (w klasycznej migrenie) przez swoiste objawy prodromalne (określanych wspólnie mianem "aury") takie jak:
zaburzenia pola widzenia z barwnymi, ostro zakończonymi krawędziami (pole "ufortyfikowane");
trudności w ogniskowaniu wzroku na określonych przedmiotach;
ogromne łaknienie na niektóre pokarmy;
nadwrażliwość na zapach (hiperosmia) lub światło (fotofobia);
uwarunkowany prawdopodobnie zaburzeniami przepływu mózgowego krwi na tle incydentalnych anomalii tonusu błony mięśniowej naczyń krwionośnych (wg jednego z postulowanych patomechanizmów wywoływany nagłą wazodylatacją (indukowaną przez serofoninę) poprzedzoną silnym i długotrwałym skurczem tętnic mózgowych (pod wpływem neuronów noradrenergicznych)).
często występujący rodzinnie - oprócz wrodzonej predyspozycji wymagane jest zadziałanie czynnika prowokującego napad (np.: stresu psychicznego, braku snu, niektórych pokarmów).
Histaminowy ból głowy Hortona
Obejmuje połowę głowy i trwa około 30 - 40 minut. Z reguły występuje w postaci wielu następujących po sobie napadów bólów, zwanych zgrupowanymi (ang. cluster headache). Połączony jest z uczuciem palenia lub gorąca. Wywołuje go ucisk, nadmiernie poszerzonego - pod wpływem hipersekrecji histaminy - łożyska naczyniowego na tkanki mózgu.
Wymaga różnicowania z migreną.
Inne bóle głowy
Należą tutaj:
a) nerwobóle w obrębie głowy (np.: nerwobóle nerwu trójdzielnego, językowo - gardłowego i inne);
b) bóle głowy w chorobach kości czaszki (np.: chorobie Paget'a /osteodystrophia deformans/;
c) bóle głowy pourazowe;
d) bóle głowy w chorobach ogólnoustrojowych (np.: nadciśnieniu tętniczym /hypertensio arterialis/, zapaleniu tętnicy skroniowej /arteriitis temporalis cranialis/, niewydolności oddechowej /insufficientia respiratoria/, mocznicy /uraemia /, niedokrwistości /anaemia/, jaskrze /glaucoma/, itd.).
IV Patofizjologia
Patomechanizm bólów głowy jest złożony i w wielu przypadkach niejasny. Dotyczy to głównie mechanizmów molekularnych i procesów toczących się na poziomie komórkowym, leżących u jego podłoża. W chwili obecnej, wiadomo jedynie, że za tzw. psychogenne bóle głowy, odpowiedzialne są zaburzenia neurotransmisji na poziomie pre -, post - i receptorowym. W skali narządowej za bezpośrednie przyczyny bólu głowy przyjmuje się drażnienie wolnych zakończeń nerwowych w następstwie:
pociągania żył i przemieszczania zatok żylnych mózgu;
pociągania lub rozszerzania tętnic oponowych oraz dużych tętnic podstawy mózgu;
procesu zapalnego lub ucisku, przez guz, wrażliwych na ból struktur wewnątrzczaszkowych;
skurczu mięśni mających przyczepy w obrębie czaszki lub karku.
Trzeba przy tym pamiętać, że nie wszystkie struktury części mózgowej czaszki wzbudzają wrażenia bólowe. Wrażliwe na bodźce bólowe, w obrębie czaszki, pozostają:
zatoki żylne i ich odgałęzienia;
tętnice opony twardej (przednie i środkowe);
krąg tętniczy mózgu (Willisa);
opona twarda u podstawy mózgu
co w pewnym stopniu koresponduje z wyżej wymienionymi zmianami indukującymi zjawiska bólowe w obrębie głowy.
Warto także nadmienić, że ból głowy nie jest chorobą lecz jej objawem, ostrzegawczym sygnałem, informującym nas o zaburzeniu równowagi wewnątrzustrojowej czyli homeostazy, nie tylko - z racji swego umiejscowienia - w obrębie czaszki i pobliskich części ciała, ale również w strukturach dalej położonych, co wynika z faktu, że żywy organizm stanowi całość, tak strukturalną, jak i funkcjonalną. Skutkiem tego procesy chorobowe toczące się w jednym organie bądź tkance nie pozostają bez wpływu na pracę wszystkich pozostałych. Ta prosta zależność ma niebagatelne znaczenie dla każdego postępowania terapeutycznego; chociażby dla omawianego tu leczenia bólu głowy.
V Uwagi ogólne o leczeniu i zapobieganiu bólom głowy
Ból głowy bezpośrednio generują zmiany w jej obrębie (albo najbliższym sąsiedztwie, tj. szyi lub karku) lecz przyczyny tych zmian nie zawsze muszą mieć podłoże neurologiczne. Z tego powodu kuracja tej dolegliwości zależeć będzie od jej specyfiki patognomonicznej, a więc będzie miała na celu, w pierwszym rzędzie, zwalczanie choroby podstawowej, w której ból głowy może być tylko symptomem towarzyszącym. Postępowanie w tym względzie może mieć charakter zarówno zabiegowy (np. operacja chirurgiczna) jak i farmakologiczny. W większości przypadków bólów głowy, zwłaszcza uwarunkowanych zaburzeniami w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, to ostatnie odgrywa najważniejszą rolę, a przy tym umożliwia często uzyskanie działania ukierunkowanego.
Profilaktyka i terapia tzw. pospolitych bólów głowy jest jednak zagadnieniem nieco szerszym, zahaczającym również o wszystkie te aspekty, które wspólnie określa się mianem zdrowego trybu życia. Nie ujmując znaczenia, w etiopatogenezie bólów głowy, rozmaitych - często bardzo poważnych - schorzeń somatycznych, trzeba wiedzieć, że zwykłe nieprzestrzeganie zasad codziennej, ogólnie pojętej, higieny, może zaowocować bólem głowy. Ot chociażby niedostatek snu, brak aktywności ruchowej, długotrwałe przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach (szczególnie w połączeniu z intensywną praca umysłową, np. w trakcie sesji egzaminacyjnej, posiedzeń, itp.), długotrwała i monotonna praca zwłaszcza wymagająca skupienia i precyzji, nadużywanie napojów kofeinowych (np. kawa, herbata, cola), papierosów, niekontrolowane przyjmowanie tzw. proszków od bólu głowy, niewłaściwe odżywianie się zarówno w sensie jakościowym (np. spożywanie potraw wysokosolnych lub bardzo pikantnych) jak i jakościowym (głodzenie się - ostatnio bardzo modne wśród nastolatek w krajach wysokorozwiniętych - lub objadanie się - chyba nie mniej powszechne - bądź też spożywanie zbyt obfitych kolacji), wielogodzinne oglądanie telewizji albo praca przy komputerze, czy wreszcie tłumione napięcia emocjonalne i przedłużający się stres psychiczny, wcześniej czy później doprowadzą do powszechnie znanych dolegliwości takich jak: trudności w koncentracji, rozdrażnienie, ciągłe zmęczenie, światłowstręt, szum w uszach i oczywiście ból głowy.
Ponieważ ziołoleczenie bólów głowy jest metoda niespecyficzną - przynajmniej w odniesieniu do większości stosowanych ziół - przyniesie ono wymierne efekty tylko pod warunkiem wyeliminowania niewłaściwych - m.in. wyżej wymienionych - nawyków i przyzwyczajeń oraz unormowania trybu życia. W przeciwnym razie, gdy - nawet systematycznie stosowane - zioła nie będą działały, możemy mieć pretensje tylko do samych siebie. Jeśli zaś, zniechęceni do naturalnych środków leczniczych sięgniemy po leki syntetyczne, miejmy na względzie różnorodne działanie niepożądane jakie mogą i najczęściej ujawniają się przy ich stosowaniu.
Osoby notorycznie cierpiące z powodu bólu głowy, a przy tym przyjmujące preparaty roślinne powinny pamiętać przede wszystkim o:
regularnym wysypianiu się (co najmniej 7 godzin, z czego przynajmniej jedna godzina powinna przypadać na poprzednią dobę) i spożywaniu posiłków (dotyczy to zwłaszcza osób, którym zalecono dietę) - lekkostrawnych (wskazane są potrawy jarskie, zwłaszcza na śniadanie i kolację) i nieobfitych;
odpowiednim, do warunków pogodowych ubiorze (zwłaszcza jesienią i zimą), aby zmniejszyć ryzyko sezonowych infekcji dróg oddechowych, w których ból głowy będzie się nasilał;
unikaniu zbyt długiego przebywania na słońcu w okresie lata (także dlatego, że niektóre zioła działają fotosensybilizująco, wzmagając niekorzystny wpływ szczególnie promieniowania nadfioletowego) oraz wysoko w górach bez okularów ochronnych;
rezygnacji, ograniczeniu do niezbędnego minimum lub ewentualnie stosowaniu surogatów używek (np. kawy bezkofeinowej);
unikaniu sytuacji stresowych oraz dążeniu do ich polubownego rozwiązania
W zwalczaniu i zapobieganiu bólom głowy pomocne mogą okazać się także:
spacery na świeżym powietrzu;
ciepła kąpiel przed nocnym spoczynkiem;
kilkunastominutowy odpoczynek w pozycji leżącej w cichym i zacienionym pomieszczeniu (należy przy tym starać się wyłączyć wewnętrznie, zapomnieć o dręczących nas problemach);
zimne kąpiele rąk i stóp;
masarz (np.: stóp, dłoni, karku, pleców);
zimne i / lub gorące okłady na czoło i kark;
techniki relaksacyjne;
akupunktura lub akupresura.
Reasumując, aby skutecznie się leczyć, należy najpierw ustalić przyczyny bólów głowy. W razie dolegliwości wzbudzających swoją intensywnością i częstotliwością nasz niepokój zwrócić się o pomoc do lekarza. W końcu, gdy ten wyeliminuje podłoże organiczne bólów (patrz: → Etiologia) i nie znajduje żadnych "namacalnych" tego przyczyn postarać się rozprawić z samym sobą, wewnętrznymi napięciami, konfliktami z otoczeniem i problemami w miejscu pracy bądź nauki. Nie należy próbować "przełknąć" bólu głowy za pomocą tabletek czy proszków - takie postępowanie oznacza ignorowanie dążenia organizmu do ponownego ustalenia równowagi pomiędzy napięciem a odprężeniem. Bólom głowy zapobiega bowiem wszystko to czego celem jest życie w równowadze z sobą i otoczeniem.
VI Ziołolecznictwo
Możliwości farmakoterapii w schorzeniach neurologicznych, w tym także w bólach głowy, pozostają ciągle ograniczone. Przy tym podawanie - zwłaszcza długotrwałe, w schorzeniach przewlekłych - leków syntetycznych niesie ryzyko rozmaitych, niejednokrotnie poważnych objawów niepożądanych (uszkodzenie wątroby, nerek czy żołądka, zaburzenie układu krążenia i krwi, uzależnienie i inne). W tej sytuacji wartym rozważania staje się uzupełnienie leczenia farmakologicznego bólu głowy tzw. metodami naturalnymi, na które składają się m.in.:
fitoterapia
aromaterapia
psychoterapia.
Psychoterapia, czyli postępowanie psychologicznie ukierunkowane, mające na celu wyeliminowanie lub przynajmniej zmniejszenie dolegliwości psychicznych oraz somatycznych poprzez wpływ na psychikę, znajduje coraz więcej zwolenników, wśród osób nękanych ustawicznymi bólami głowy. Jest to metoda szczególnie popularna w krajach Europy Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych. Ma ona charakter zarówno indywidualnych konwersacji (pacjenta z psychoterapeutą) jak i zajęć grupowych, w których dąży się głównie do rozładowania wewnętrznych napięć i zmiany nastawienia do rzeczywistości, ułatwiającego dostosowywanie się, a przez to redukcję potencjalnych stresów związanych z trudnymi sytuacjami dnia powszedniego.
Podobne, choć może nie idące aż tak dalece, cele zakłada sobie aromatoterapia (względnie aromaterapia). Metody terapii zapachami uwzględniają m.in.:
inhalacje (olejków eterycznych, naparów ziołowych, dymu powstającego przy powolnym spalaniu surowców olejkowych - pojedynczych lub ich mieszanek);
sen lub odpoczynek na aromatyzowanych poduszkach;
kąpiele, np.:
Rp.
Serpylli herb. Juniperi fr.
Salviae fal.
Calami rhiz. aá 100,0
M.f. species
D.S. Na każdą kąpiel brać 7 łyżek mieszanki, zalać dwoma litrami wody, gotować 10 minut pod przykryciem, odstawić na 30 minut, przecedzić. Wlać odwar do gorącej wody w wannie i kąpać się 15 minut co drugi dzień w przypadkach histerii);
masaże (z użyciem wysokogatunkowych olejów roślinnych, np.: migdałowego, oliwkowego, brzoskwiniowego, jajoba, avocado), najlepiej extra vergine - z pierwszego tłoczenia na zimno - z dodatkiem odpowiednio dobranych olejków eterycznych);
kompresy (suche i wilgotne, ciepłe i zimne, nasączone kilkoma kroplami jednego bądź więcej olejków eterycznych) na czoło i skronie;
okłady (pacjent leży owinięty lub przykryty ciepłym kocem lub ręcznikiem przesyconym określonym aromatem);
nowoczesne postacie leków (np.: kapsułki z olejkiem eterycznym, aerozole).
Aromaterapia należy do bardzo starych technik terapeutycznych, praktykowanych jeszcze w starożytności. Już wtedy znano kojący wpływ olejków eterycznych w stanach nadmiernego pobudzenia nerwowego. Wiedziano, które z nich ułatwiają koncentracje, kojarzenie i zapamiętywanie, które pozwalają przezwyciężyć uczucie zmęczenia, znużenia, apatii czy też przygnębienia i smutku. Znano i wykorzystywano ich działanie przeciwbólowe, a także przeciwzapalne, znoszące obrzęki i uśmierzające gorączkę. Wykorzystywano także ich silne działanie antyseptyczne w bólach głowy na tle schorzeń nosa i zatok. Spośród wielu olejków eterycznych znawcy tematu polecają w bólach głowy przede wszystkim dwa:
olejek lawendowy (Oleum Lavandulae);
olejek miętowy (Oleum Menthae)
jako rozjaśniające umysł i uśmierzające ból, a przy tym bezpieczniejsze od popularnej aspiryny czy paracetamolu. Każdy z tych olejków należy nanieść w ilości dwóch kropel na zimny kompres i przyłożyć do czoła, skroni lub tyłu głowy - tam, gdzie boli.
Jeśli przyczyną bólu głowy jest zapalenie zatok warto wykonać inhalacje z dodatkiem dwóch kropli:
olejku eukaliptusowego (Oleum Eukalypti);
olejku lawendowego (Oleum Lavandulae);
olejku rozmarynowego (Oleum Rosmarini).
...
misioagi