Fortepian - Chopina Norwida.doc

C.K. Norwid „Fortepian Chopina”. Nowatorstwo ideowe i artystyczne

1. Geneza utworu

Utwór powstał na przełomie 1863 i 1864. Inspiracją było wyrzucenie na bruk przez żołnierzy carskich fortepianu Chopina. Z pałacu Andrzeja Zamojskiego na Nowym Świecie rzucono bombę no przejeżdżającego ulicą generała Berga, namiestnika carskiego w Królestwie. Żołnierze rosyjscy dokonując zemsty zdemolowali pałac, wyrzucili wiele pamiątek m.in. fortepian Chopina, należący do jego siostry Izabeli Barcińskiej. To wydarzenie wywołało u Norwida wspomnienie z pobytu u Chopina w 1849r.

2. Organizacja wiersza

Wiersz ma charakter monologu lirycznego a raczej wielokierunkowej rozmowy podmiotu lirycznego, który zwraca się raz do Chopina raz do czytelnika, a kiedy indziej do różnych wnuków. Podmiot liryczny jest postacią wszechwiedzącą, znawcą sztuki, obserwatorem ludzi i  profetą (wieszczem) przewidującym. Utwór jest pisany wierszem wolnym, bezrymowym, asylabicznym, pozbawionym rytmu (bez podziału na strofy), nie jest to utwór stroficzny, podział na strofy został zastąpiony na 10 części

3. Rola sztuki w życiu ludzkości 

„Fortepian Chopina” jest utworem wyrażającym bogate i różnorodne refleksje. Można go odczytać jako wyraz hołdu dla geniusza Chopina, który rozsławił polską muzykę i uczynił ją światową. Ten wiersz jest jednak przede wszystkim wyrazem wiary Norwida w rolę sztuki, sztuka jest najwyższą wartością, która wyrasta z doskonałości ludzkiej. Jest wyrazem miłości twórcy do ludzi i do Boga. Norwid nadaje jej charakter sakralny. W słowach „Emanuel już mieszka na Taborze” Norwid wyraża przekonanie w realizację w sztuce ideałów głoszonych w wierze i religii. W utworze znajduje się również krytyczna ocena współczesnych mu ludzi, których nie stać na wysiłek i wielkość mistrza tej miary co Fidiasz, Dawid, Chopin. „ On - rozpoczynać woli. I woli wciąż wyrzucać przed się - zadatki” w tych słowach oskarża poeta swoich współczesnych o bierność, brak ambicji o niezdolność do wznoszenia się ponad własne możliwości . wielkość muzyki Chopina upatruje Norwid w jej narodowo ludowym charakterze. Swoje przemyślenia na ten temat tak wyraża „I była w tym Polska od zenitu Wszechdoskonałości dziejów Wsięta, tęczą zachwytu Polska - przemienionych Kołodziejów! Najważniejsze myśli zawarł poeta w zakończeniu utworu. Jeszcze raz wrócił tu do refleksji wyrażonych w takich wierszach jak „Bema pamięci żałobnych rapsod”. Wyrzucenie fortepianu symboli odrzucenie przez współczesnych głoszonych przez artystę ideałów. Sztuka Chopina została „poterana”. Poeta wierzy jednak, że „późny wnuk” następne pokolenie podniosą ideał z bruku, nie tylko zrozumieją wielkość postawy twórcy ale będą służyć jego ideałom będą tworzyć nowe wartości. Norwid w tym utworze jest typowym romantykiem wierzącym „w odrodzenie” się przez śmierć”. Rozbicie, poniżenie, upadek pośród romantyków było konieczne po nich następowało nowe życie, nowa wartość, doskonalsza i powszechniejsza.

  Twórczość Józefa Ignacego Kraszewskiego

Najbardziej zasłużony dla rozwoju naszej kultury i narodowej świadomości, powieściopisarzem okresu romantyzmu i jednym z najbardziej płodnych pisarzy świata jest Józef Ignacy Kraszewski. Na jednolitą w zasadzie osobowość twórczą Kraszewskiego składały się trzy typy działalności piśmienniczej ; artystyczna, naukowa i publicystyczna. W liczącej kilkaset tomów twórczości powieściowej Kraszewskiego zamkniętej w 102 tomach pierwszego zbiorowego wydania można wyodrębnić najogólniej trzy zespoły tematyczne np. : ludowy, historyczny, społeczna-obyczajowy. Kraszewski był pierwszym pisarzem, który na tak szeroką skalę wprowadził do powieści ludowego bohatera i problematykę chłopską. Najwybitniejszą powieścią Kraszewskiego z okresu romantyzmu jest „Latarnia czarnoksięska”. Kraszewski jest także autorem cieszącej się coraz większym uznaniem prozy przyrodniczo-reportarzowej o czym świadczą wznowione w latach 1877-85 „Wspomnienia z Wołynia” , „Wspomnienia z Odessy” , „Kartki z podróży”

Ogólne informacje o pozytywizmie

Pozytywiści odrzucili program romantyków. Ich filozofia była racjonalna, głosili idee pragmatyzmu i użyteczności. Do walki zbrojnej mieli stosunek niechętny. Po doświadczeniach dwóch powstań narodowych, po tragedii powstania styczniowego doszli do wniosku, że problem walki zbrojnej należy odłożyć na bliżej nieokreśloną przyszłość. Zadaniem aktualnym, które stanęło przed narodem jest właściwe przygotowanie się do niej. Polacy muszą stać się narodem bogatym, oświeconym i postępowym by sięgnąć po zwycięstwo gwarantujące im niepodległość. Mimo założeń programowych pozytywistom nie udało się zapomnieć o niewoli narodu. W swoich utworach raz po raz wracali do ideałów niepodległościowych, które przybierały najczęściej formę wspomnień o powstaniu styczniowym.

b. praca organiczna

Termin organiczny został zapoczątkowany z nauk przyrodniczych. Pozytywiści pod wpływem teorii rewolucji Darwina traktowali społeczeństwo jak żywy stale rozwijający się organizm. Celem pracy organicznej był postęp we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego. Organy społeczne (grupy i ludzie) miały pracować dla wspólnego dobra, krzewić postęp techniczny, rozwijać przemysł, handel i rolnictwo. Pozytywiści byli entuzjastami nauki i techniki. Ich ulubionym bohaterem był młody naukowiec, inżynier, racjonalista odkrywający nowe zjawiska i nowe prawdy. Postęp techniki miał przyczynić się do powszechnego dobrobytu, zniwelowania różnic klasowych. Miał zaowocować potęgę narodu, który kiedyś upomni się o swoją wolność

c. praca u podstaw

Za podstawę narodu uważali pozytywiści lud, chłopów i miejski proletariat. Rozumieli, że bez wydźwignięcia ludzi na wyższy poziom umysłowy i materialny nie można marzyć o postępie w Polsce. Głosili więc zasadę rozwoju oświaty i szkolnictwa na wsi i w mieście wśród robotników najemnych i ubogich rzemieślników. Obowiązkiem pracy u podstaw obarczyli inteligentów, ziemian i oświeconych kapitalistów. W utworach pozytywistycznych propagowano rozwój bibliotek, zakładania towarzystw kulturalnych, zachęcano do czytania prasy. Pozytywiści wydawali czasopisma dla ludu, dla kobiet wiejskich dla dzieci. Bohaterami powieści propagującymi pracę u podstaw byli nauczyciele, lekarze, którzy ofiarnie służyli swoją pracą w społeczeństwie.

d. emancypacja kobiet

W II poł. XIX w. radykalnie zmieniła się sytuacja kobiety i rodziny. Rewolucje i wojny zachwiały tradycyjną, patriarchalną rodziną, w której kobiety były otoczone opieką. Kobieta co raz częściej stawała do obowiązku pracy zawodowej na zdobycie środków na utrzymanie. Zmieniły się także aspiracje samych kobiet, które chciały być wykształconymi, pełnoprawnymi członkami społeczeństwa. Pojawia się w Europie i w USA ruch emancypacyjny. Pozytywiści opowiedzieli się za tym ruchem, za wyzwoleniem kobiet, za nadanie im takich samych praw jakimi cieszyli się mężczyźni. W swoich utworach wysuwali postulaty rozwoju szkolnictwa dla dziewcząt, prawa do studiów wyższych, prawa do godziwej pracy i płacy.

e. asymilacja Żydów

Hasło asymilacji Żydów jest hasłem typowym tylko dla polskiego pozytywizmu. W Polsce szczególnie w zaborze rosyjskim i w Galicji żyło miliony Żydów, którzy tworzyli swoistego rodzaju getta obyczajowe i kulturowe. W żydowskich miasteczkach na kresach wschodnich widziało się tylko ortodoksyjnych Żydów nie umiejących rozmawiać w języku polskim. Pozytywiści uważali, że Żydów należy zasymilować, czynić pełnoprawnymi obywatelami naszego społeczeństwa. Pozytywiści nie zmierzali do wynarodowienia Żydów, szanowali ich religię, obyczaje, występowali przeciwko antysemitom, ale chcieli by Żydzi pracowali dla swojego i całego narodu pożytku.    

Przedstawiciele literatury pozytywistycznej w Europie

1. Honore de Balzak - ur.1799r. (zm.1850) należy do najbardziej cenionych powieściopisarzy wieku XIX. Jest twórcą klasycznego modelu powieści do którego nawiązywali jego następcy we Francji i innych krajach europejskich. Balzak jest autorem wielkiego cyklu „Komedia ludzka” (97 tytułów) nie ukończonego świadomie nawiązuje do „Boskiej komedii”. W balzakowskim świecie panuje „hipnoza pieniądza” działająca na społeczeństwo francuskie. Świat ten pisarz dramatyzuje wprowadzając postaci którymi powodują gwałtowne namiętności wola działania, które są obdarzone dużą inteligencją. 

2. Stendhal (1783-1842) autor powieści „Czerwone i czarne”, „Pustelnia parmeńska” i in. Autor łączy się z epoką romantyzmu, w powieściach Stendhala wyraziste tło harmonijnie współistnieje z pogłębionym psychologicznie portretem postać, zwykle jednostki wybitnej, inteligentnej i ambitnej skłóconej z otoczeniem.

3. Charls Dickens -Do najbardziej znanych jego powieści należą : „Klub Packiewicza”, „David Copperfield”, „Oliwer Twist”, „Opowieść wigilijna”. W utworach dickensa dominuje atmosfera życzliwości i humanitaryzmu, często zabarwione humorem i sentymentalizmem. Do swoich powieści wprowadził Dickens dziecięcego bohatera, którego barwny złożony wizerunek kreślił z niekłamaną sympatią i życzliwością. Twórczość tego pisarza wpłynęła na polskich pozytywistów, a zwłaszcza na Sienkiewicza i Prusa

Filozofia pozytywistyczna

1. Scjentyzm - termin utworzono od słowa scjentja- nauka, wiedza. Pozytywiści głosili kult nauki i wiedzy, odrzucali wszystko to, co irracjonalne. Propagowali rozwój nauk przyrodniczych i technicznych jako najlepiej służących rozwojowi postępu . Metody poznawcze pozytywizmu przypominają metody empiryczne i racjonalne. Dla pozytywisty ważne są tylko fakty, doświadczenia i naukowe prawa. 

2. Agnostycyzm - termin ten pochodzi od greckiego słowa agnostos - nieznany. Agnostycyzm to pogląd negujący możliwość poznania świata i praw nim rządzących. Pozytywiści sądzili, że w sferze nauk nie mieszczą się spekulacje metafizyczne. Nauka powinna zajmować się tym co zmysłowe i dające się uzasadnić rozumnie. Agnostycy uważali iż należy unikać pytań, których odpowiedzi nie są poparte faktem, doświadczeniem naukowym. Agnostycyzm sprzyjał postawą objętym religią.   

3. Utylitaryzm - W oświeceniu Utylitaryzm pozytywistyczny to działanie dla interesu indywidualnego i społecznego. Miarą wartości człowieka była praca dla społeczeństwa a miarą postępu cywilnego potrzeb jednostki był stopień zaspokojenia. Utylitaryści głosili kult pracy, zasadę tolerancji wobec odmienności religijnej, obyczajowej i kulturowej, innych ludzi byli zwolennikami demokracji i liberalizmu. 

Rozwój polskiej prasy w pozytywizmie

1. Walka „młodej” i „starej” prasy. Ojcem duchownym, papieżem pozytywistów stał się Aleksander Świętochowski. W swoich utworach propagował hasła pozytywistyczne, tworzył programy działania dla młodego pokolenia, walczył z poglądami „starszego” pokolenia wychowanego na wzorach romantycznych. Walka „młodych” i „starych” czyli przeciwników i zwolenników pozytywistów rozpoczął artykułem „My i Wy”. Jest to niezwykle śmiały artykuł, był manifestem pozytywistów. Zaatakował on w nim romantyczny sposób myślenia, tradycje szlachetczyzny, konserwatyzm. Ten artykuł jest napastliwy i niegrzeczny, autor nie dostrzega żadnych wartości w dorobku pokolenia „Młodych” daje prawo do budowy świata. Żąda od nich odwagi i bezwzględności w realizacji nowego programu.      

2. Program pracy organicznej A. Świętochowski

3. Hasła emancypacji kobiet i asymilacji Żydów w artykułach Elizy Orzeszkowej

Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem”

1. Informacje o życiu i twórczości

Eliza orzeszkowa z Pawłowskich urodziła się 6 Czerwca 1841r w Milkowszczyźnie (zm. 18 V 1910) w Grodnie. Pochodziła z zamożnej rodziny ziemiańskiej. Lata 1852-57 spędziła na pensji Sakramentek w Warszawie, gdzie przyjaźniła się z Marią Konopnicką. 1858r wyszła za P. Orzeszka i do 1861 przebywała w majątku męża Ludwinowie pod Kobyniem, zajmując się głównie pracą oświatową wśród ludu. Brała udział w służbach pomocniczych powstania styczniowego. Ukrywała w swym domu i przewoziła do granicy Królestwa Polskiego Romualda Traugutta. Zadebiutowała w 1866r opowiadaniem „Obrazek z lat głodowych”. W swojej twórczości przeciwstawiła się romantyzmowi i potępiła fantazję, żądając od literatury prawdopodobieństwa życiowego. Powieść uważała za gatunek czołowy. Do najbardziej znanych jej utworów należy „Pan Graby”, „Nad Niemnem”, oraz tom opowiadań zawierających osobiste wspomnienia autorki - „Gloria victis”  

Polskie społeczeństwo w „Nad Niemnem”

Szlachta zaściankowa, lud; Szlachta średnio zamożna (Korczyński, Benedykt); Szlachta zubożała ; Arystokracja (Różyc, Darzeccy, Z.Korczyński)

1. Z. Korczyński - wychowany na arystokratę w izolacji od środowiska, żył w świadomości wyjątkowości, brak w nim patriotyzmu, jest egoistą, nikogo nie kocha, bawi się uczuciami żony, uważa powstanie za niepotrzebne, ojca nazywa szaleńcem. Proponuje sprzedaż rodzinnych Osowic. Bezużyteczny społecznie. Jest negatywny przez swój egoizm, brak  

2. Teofil Różyc - z odziedziczonego miliona rubli 700 tyś. Przetrwonił za granicą wydając je na hazard, pojedynki, kobiety. Nie zajmuje się rodzinną Wołoszczyzną Trybem życia zniszczył zdrowie, majątek i został morfinistą. Ludzi ocenia według stanu, wykształcenia. Pod wpływem Kirłowej postanawia ożenić się z Justyną uważając, że jest to dla niej dobra partia. Jest bohaterem negatywnym, bogactwo sprawiło, że stał się bezużytecznym społecznie. Brak pracy pozbawił go zdrowia, majątku i radości z życia

3. Darzeccy - prowadzą rozrzutny tryb życia, typowy dla arystokracji, dochody czerpie z gorzelni. Majątek wydaje na rzeczy zbyteczne. Od Benedykta żąda wypłacenia posagu żony na nowe wydatki. Propozycja by Benedykt sprzedał las jest przykładem braku patriotyzmu. Wychowuje córki na damy salonowe. Jest bohaterem negatywnym.

  Orzeszkowa ukazuje arystokrację jako wartość bezużyteczną, nieprzydatną społecznie, gardzącą pracą, ludźmi niższego stanu. Trwoniący majątek na zbytki. Wywiera zły wpływ na innych. Brak w nich patriotyzmu.

Dwór ziemiański w „Nad Niemnem” 

Benedykt ciężko pracuje wszystkiego dogląda, boryka się z finansowymi kłopotami. Spiera się z chłopami o wypas bydła. Wynika to z trudnych warunków finansowych. Kosztem wielkiego wysiłku, w codziennej pracy zdołał utrzymać majątek obłożony podatkami i pozbawiony darmowej siły roboczej. Utrzymanie ziemi w polskich rękach po 1863r jest nakazem patriotyzmu. Ze względu na mogiłę nie sprzeda lasu, by móc wypłacić posag siostrze.

Marta Korczyńska - kuzynka Benedykta, ciotka Justyny Orzelskiej. Kobieta pracowita, lecz zniechęcona do życia. Będąc młodą panną bała się ciężkiej pracy. Z tego powodu rzuciła ona Anzelma Bohaterowicza za co zapłaciła samotnością całego swego życia. Marta bała się też śmiech ludzkiego i wstydziła się wyjść za Anzelma.

Emilia Korczyńska - żona Benedykta, kobieta chora nieszczęśliwie, słaba istota, histeryczka. Wiecznie niezadowolona z życia. Była ona rozkapryszona, obojętna wobec pracy męża. Osoba bardzo leniwa przesiadująca całe dnie w domu.

Witold Korczyński - młodzieniec studiujący w Warszawie agronomię. Witold ma bardzo podobną postawę co jego ojciec Benedykt w tym wieku. Witold pragnie zreformować rolnictwo i stosunki społeczne na wsi. Widzi w tym zadanie człowieka i obowiązek wobec kraju. Rozumie on chłopów i tłumaczy im jak mają unowocześnić swoje gospodarstwo. Uważa on arystokratów takich jak Kirło za niepotrzebnych Pochwala on zaręczyny Justyny z Janem Bochaterowiczem. 

Lud w „Nad Niemnem”

Orzeszkowa ukazuje lud jako podstawową wartość społeczeństwa w pozytywny wyidealizowany sposób, jako warstwę użyteczną a miernikiem jej wartości jest miłość do ziemi i pracy. Orzeszkowa po raz pierwszy ukazuje rozwarstwienie wsi. Radysiowie są najbiedniejsi z Bochaterowiczów. Mieszkają w ubogiej chacie, są ubogo odziani. Gromada od nich się odsunęła.

Konflikty społeczne i pokoleniowe w „Nad Niemnem”

Przed powstaniem styczniowym Bochaterowiczowie przyjaźnili się z Korczyńskimi, bywali we dworze, panowała atmosfera zbratania z ludem i jedności. Po dwudziestu latach Benedykt toczy nieustanne spory z chłopami o ziemię o szkody, o wypas bydła, zajmuje im konie. Wynika to z trudnych warunków ekonomicznych. Proces o ziemię wytoczony o ziemię Korczyńskiemu przez Bochaterowiczów kończy się ich przegraną. Wyegzekwowanie przysądzonej Benedyktowi sumy 1000 rubli oznaczało by dla rodziny Fabiana ruiny. Wtedy do konfliktu włącza się Witold. Orzeszkowa łączy spór społeczny z pokoleniowym Witold młody pozytywista zwolennik reform społeczno - gospodarczych, współpracy z ludem opieki nad nim, występuje jako rzecznik Bochaterowiczów. Pod jego wpływem, jego zapału, entuzjazmu Benedykt godzi z Bochaterowiczami, rezygnuje z pieniędzy. Przypomina sobie o dawnych ideałach, własnych hasłach. Spór zostaje rozwiązany, okazuje się, że możliwa jest współpraca między dworem a wsią. Zakończenie konfliktu jest tendencyjne, zgodne z pozytywistycznym hasłem solidaryzmu społecznego.    

A. Asnyk programowe i osobiste wiersze Adama Asnyka 

Zróżnicowana tematycznie i gatunkowo twórczość Asnyka można podzielić na dwa okresy : lwowski i krakowski co wiązało się z miejscami mieszkania poety. W okresie lwowskim mniej więcej od 1870 r Asnyk pisał głównie lirykę osobistą (odwołanie do przeszłości związanej z rokiem 1863 oraz miłość) potem dominującym gatunkiem stała się liryka filozoficzna (cykl „Nad głębiami”). 

1. „Do młodych” - Adresat liryczny w wierszu to młodzi pozytywiści. Każde pokolenie wypracowuje jakieś wartości a prawdziwe mądrości każe przejąć następcom i wzbogacić własnym dorobkiem. Nakaz szacunku dla przeszłości narodowej romantycznej.

2. „Daremne żale”

Wiersz skierowany jest do starych. Starzy nie powstrzymują nowej myśli postępu, ale powinni przyłączyć się do młodych. Głoszą potrzebę współuczestnictwa młodych i starych w budowaniu przyszłości

Maria Konopnicka życie i twórczość protest przeciw ludzkiej krzywdzie

Maria Konopnicka urodzona w Suwałkach zmarła 8 X 1916 we Lwowie. Dzieciństwo i młodość spędziła w Kaliszu a w latach 1855-56 uczyła się na pensji sakramentek w Warszawie, gdzie poznała Elizę Orzeszkową. W 1862r poślubiła J. Konopnickiego i zamieszkała w Bronowie pod Łęczycą. W 1863r wyjechała do Drezna. Powróciła w 1864r i zamieszkała w Gusinie, gdzie wychowywała sześcioro dzieci. W 1877r przeniosła się z dziećmi do Warszawy. Od 1878r uczestniczyła w konspiracyjnych i jawnych akcjach społecznych. W 1882r wyjeżdżała do Austrii i Włoch a w 1884 do Czech. Od 1890r przebywała m.in. w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Francji, utrzymując kontakt z krajem i pracując dla ojczyzny. W 1903r otrzymała w darze od narodu dworek w Żarnowcu pod Krosnem. W latach1905-1907 przedostała się do Warszawy by wraz z innymi działaczami organizować pomoc dla uwięzionych i ich rodzin.

1. „Wolny najmita” ukazuje sytuację chłopa po ustawie uwłaszczeniowej. Wydana w 1884 ukaz uwłaszczeniowy uwolnił chłopów od pańszczyzny, ale rozwarstwił polską wieś narzucając na jej mieszkańców nadmierne zobowiązania w postaci podatków. Wolny najmita jest właśnie ofiarą owej ustawy uwłaszczeniowej. Za zaległe podatki zlicytowano mu ziemię i dom nie zważając na jego sytuację osobistą - utratę rodziny na skutek głodowej śmierci. Poetka ukazuje wędrówkę chłopa w poszukiwaniu pracy. Ma on tylko na sobie tylko lichą sutanną, poetka określa iż jest człowiekiem wolnym ale słowo wolny w wierszu ma znaczenie sarkastyczne. Wolny jest od rodziny, obowiązków, od pracy, od dachu nad głową, ta wolność jest w istocie niewolą nędzy, zagubieniem w obrzydliwym świetle. Najmita nie potrafi przemienić wolności w wartości w wartość. Jest samotny, opuszczony, wzgardzony Poetka nie wierzy, że znajdzie on gdziekolwiek i w kimkolwiek oparcia. Swoje przekonania o tym tak wyraża : „J choćby garścią włosy na głowie wyrywał. Nikt się co robi, jak żyje nie spyta (...) Choćby padł trupem, nikt słowo nie powie (...) Wolny najmita.   

2. „Na fujarce” utwór stylizowany jest na ludową piosenkę. Podmiot liryczny użala się nad swoim losem, nad ciężką pracą, trudami życia codziennego, biedą i głodem. Podmiot liryczny jest wyrazicielem świadomości chłopskiej. Poetka wierzy w nadejście lepszych czasów dla polskiej wsi. Problem krzywdy chłopskiej nie pragnie rozwiązać poprzez ból społeczny czy rewolucję. Zakończenie jest wyznaniem wiary w sprawiedliwość i opaczność boską. To za sprawą Stwórcy być może zmieni się sytuacja wsi. 

3. „Rota” - Wiersz jest odpowiedzią Marii Konopnickiej na zgermanizowanie ludności zamieszkałej w zaborze pruskim. Powstał w 1908r a w 1910r został po raz pierwszy odśpiewany przy odsłonięciu pomnika. Należy do najpopularniejszych i najczęściej śpiewanych hymnów narodowych. Wiersz ma formę roty przysięgi wojskowej składanej przez żołnierzy na wierność ideałom, którym winni służyć. Utwór ten jest rotom wszystkich Polaków zobowiązujących się do obrony języka, tradycji i ojcowskiej ziemi. Wiersz jest dziełem najwyższego patosu, mówi o honorze przypomina zwycięstwa Polaków. Pisarka włączyła do wiersza również akcenty religijne. Bóg w tym wierszu występuje jako świadek historii i orędownik spraw polskich. Rota ma formę składanej jemu o czym świadczy zakończenie każdej strofy „Tak na dopomóż Bóg”  „Contra spem spero” -przeciw nadziei. Utwór należy do pierwszych filozoficznych. Poetka zastanawia się nad pewną życiowa postawą polegającą na wierze w sen o trwania życia bez względu na okoliczności. Człowiek powinien żyć, działać, pracować. Te rozważania można odnieść do sytuacji politycznej Polski. Utwór w takim przypadku jest apelem do Polaków by służyli ojczyźnie mimo, iż nadzieja na odzyskanie niepodległości jest wciąż odległa. Utwór ma podnieść Polaków na duchu, ma wlać w ich serca otuchę i wiarę w odzyskanie wolności.

Nowele

1. „Miłosierdzie gminy” Akcja zieje się w Szwajcarskiej wiosce. W budynku wybudowanym przez składki mieszkańców odbywa się licytacja na starym słudze Kutzie Wunderlim. Na licytacji znajduje się syn Kutza jednak jego licytacja odbywa się po to by miał dach nad głową i nie musiał żebrać. Polega ona na tym, że to da najmniej ten będzie mógł wziąć starca pod swój dach. W końcu licytację wygrywa mleczarz Probos, który Kutza przywiązał do wózka z mlekiem obok psa.

   Protest przeciwko ludzkiej pazerności - Szwajcarzy ustanowili bardzo humanitarne i postępowe jak na owe czasy prawo. Miało ono zapobiec żebractwu otworzyć ludziom starym, samotnym właściwe warunki życia. Gmina zobowiązana była do wypłacania odpowiednich sum tym, którzy chcieli by zaopiekować się starymi jej mieszkańcami. Konopnicka jest wobec tego prawa pełna podziwu i zachwytu. W tym opowiadaniu ukazuje siłę ludzkiej pazerności, która potrafi wykoślawić nawet najszlachetniejszych ludzi. W uczestnictwie licytacji Kutza zdają się nie pamiętać o swoim człowieczeństwie. Kutza traktują tak jak traktuje się licytowane zwierze, sprawdzają jego żywotność i ewentualną przydatność do pracy. Urzędnikom gminy i obecnym na licytacji mieszkańcom zależy na jednym, by jak najwięcej skorzystać na sprawie Kutza .Tak serio traktują swój życiowy praktycyzm i nakaz oszczędzania, że okazują pełne zrozumienie dla syna Kutza, wtedy gdy nie przelicytował ceny oferowanej przez mleczarza. Nikt nie wyrzuca mu, że nie przyjął pod dach ojca, nikt nie dziwi się, że odstąpił od licytacji, z powodu nie satysfakcjonującej go sumy dotacji. Konopnicka ukazuje demoralizującą siłę pieniądza. Dla zamożnych pracowitych mieszkańców gminy stał się wartością najwyższą. Wyeliminował samokrytycyzm, uczucie odpowiedzialności za drugiego człowieka, poczucie obowiązku dzieci wobec rodziców. Więzi międzyludzkie w tej gminie zostały osłabione, a uczucia przestały mieć jakąkolwiek wartość.

„Mendel Gdański” Głównym bohaterem utworu jest Mendel, który mieszka od 27 lat w Gdańsku. Odczuwa on wielką więź do tego miasta. Czuł się pełnoprawnym mieszkańcem Gdańska. Pewnego dnia odwiedził go znajomy zegarmistrz, przestrzegał go przed nasilającą się falą ruchów antyżydowskich. Mendel wyobraża sobie, że ktoś mógłby go prześladować za to, że jest Żydem. Mimo ostrzeżeń staje przeciwko grupie pijanych ludzi, którzy tłuką mu okna i ranią jego wnuka kamieniem. Zostaje on obroniony przez sąsiadów przed pobiciem. 

Walka i antysemityzm polskiego społeczeństwa - W okresie pozytywizmu pojawiły się wśród Polaków postawy antysemickie. Dla Konopnickiej głoszącej ideały asymilacji Żydów takie postawy były wstrętne. Dała temu wyraz w tym utworze. Główny bohater jest zasymilowanym Żydem. Jest polskim patriotom rozmiłowanym w naszej kulturze, szczęśliwym z faktu zamieszkiwania w Polsce. Mimo to staje się ofiarą antysemickich rozruchów. Zranienie wnuka przeżywa jako osobisty dramat. Nie tyle obawia się o przyszłość chłopca ile nie może pogodzić się z porażką własnych ideałów. Jego świat oparty na ufności wobec drugiego człowieka, tolerancji, współpracy różnych narodów legł w gruzach. Mendel poczuł się samotny, odrzucony, nikomu niepotrzebny. Jego przywiązanie do Polaków i ich kultury okazało się tylko naiwnością, a stary człowiek zaczyna się zastanawiać czy aby nie zdradził Żydów i ich kultury.

2. „Dym” dym należy do najwybitniejszych nowel pozytywistycznych. Pisarka ukazuje dramat matki, której syn palacz zginął podczas wybuchu kotła w fabryce. Uwarunkowania społeczne w tej noweli schodzą na plan dalszy i odgrywają drugorzędną rolę. Ubogie warunki w których żyje syn i matka służą przygnębieniu uczuć bohaterów i charakterystyce ich psychiki. Opis tragedii poprzedza pisarka opisem rodzinnego szczęścia. Syn jest nadzwyczaj dobrym człowiekiem. Swoją matkę ceni, szanuje, troszczy się o nią. Matka natomiast żyje szczęściem swojego syna. Miłość do Marcysia jest treścią życia. Dla niego sprząta, gotuje dla niego, rezygnuje z części jedzenia. Szczególną rolę w tej noweli spełnia opis dymu. Dym wydobywający się z komina fabryki i z komina mieszkania matki obserwowany jest przez ich oboje. Jest symbolem uczuć, wyobrażeń, marzenia, jest w końcu symbolem pamięci o zmarłym dziecku. Tragedia matki w tym opowiadaniu ukazana jest w niezwykły sposób. Pisarka nie opisuje zachowania starej kobiety na wieść o śmierci syna, nie opisuje również jej reakcji po śmierć, ogranicza się tylko do faktu wypadku. Nie mniej jednak nowela ma wymowę wstrząsającą. Ta wymowa wyraża się w opisie starej kobiety bezsilnej w swej rozpaczy obserwującej codziennie dym z fabryki, który składa się w postać Marcysia.      

Bolesław Prus - „Lalka”

1. Czas i miejsce akcji

Lalka drukowana była w odcinkach w „Kurierze” w latach 1879. Akcja rozgrywa się w Warszawie w 1878 a kończy w 1879. Jest powieścią realistyczną zawierającą obraz życia współczesnego  społeczeństwa polskiego. Ma nowatorską konstrukcję. Akcja rozgrywa się na dwóch płaszczyznach czasowych - współczesnej i retrospektywnej. Płaszczyznę historyczną wprowadza do powieści pamiętnik subiekta będący pamiętnikarską relacją Ignacego Rzeckiego   , miejscem akcji powieści jest Warszawa, niemniej jednak niektóre epizody rozgrywają się poza nią np. w Zasłaniu , w Paryżu.

2. Bohaterowie „Lalki”

W powieści występuje cała galeria ludzkich portretów reprezentantów wszystkich klas społecznych.

Arys...