Lenistwo (acedia)

Duch leniwszy w nas jest niż ciało (La Rochefoucault)

Lenistwo rozpoczyna się wtedy, gdy przestajemy pragnąć Boga (G. Tomlin)

Jeśli będziemy znudzeni Bogiem, będziemy znudzeni wszystkim (P. Kreeft)

Grzech lenistwa polega na poddaniu się skłonności do unikania wysiłku. Tracimy z oczu odległe konsekwencje, koncentrujemy się na tym, co przyjemniejsze czy łatwiejsze. Niedbałość i wstręt do pracy, obowiązków czy powinności mogą objawiać się w sferze fizycznej, intelektualnej, moralnej i duchowej . 

Acedia (zobojętnienie, brak troski) polega nie na działaniu, ale na jego braku. Jest to grzech główny polegający na ociężałości ducha, skłonności do zaniechania czynienia dobra, zaprzeczenie miłości, atak na wiarę i nadzieję. Jest to przede wszystkim zaniedbywanie powinności wobec Boga. Dla życia kontemplacyjnego szczególnie niebezpieczna jest bierność objawiająca się jako brak energii, znużenie, znudzenie, trudności w koncentracji, bezczynność, wyczerpanie psychiczne. Poważnym problemem jest duchowa oziębłość, a w dalszej perspektywie anomia, czyli poczucie bezsensu. Wraz z acedią pojawiają się pokusy. Acedia jest zatem grzechem demonicznym, który powoduje, że uciekamy do wygód, zaniedbując dobro wyższego rzędu, wymagające pełni zaangażowania .

Acedia podsuwa człowiekowi wszystkie możliwe pokusy i myśli. Obezwładnia rozum i wolę. Człowiek traci ochotę na cokolwiek . Zapanowanie nad acedią owocuje radością. Radość zaś wyklucza skuteczność jakichkolwiek pokus . Demon przez acedię zagraża zbawieniu duszy, pozbawiając człowieka siły i zapału, przekształcając go w osobę obojętną. Przeciwieństwem acedii jest męstwo, hart ducha. Samobójstwa są wynikiem duchowego kryzysu, jakim jest acedia. Acedię należy łączyć zarówno z ospałością, jak i z niedyskrecją umysłu, rozbieganiem, niestałością, gadulstwem i ciekawością, letniością, wędrowanie z miejsca na miejsce, szemranie, zrzędliwość .

Acedia nie zawsze jest dobrowolna. Wynikać może ze zmęczenia ciała i umysłu, znużenia, z głodu, braku pociech, z porażek prawdziwych albo domniemanych, monotonii regularnych ćwiczeń duchowych. Nie należy uciekać, lecz starać się skutecznie oprzeć pokusie łatwizny. Acedia jest grzeszna jeśli na nią przyzwalamy (nie wykonując obowiązków) albo nie staramy się jej zaradzić . Według św. Tomasza z Akwinu jest sześć grzechów pochodnych acedii-smutku (wspomnijmy, że w acedii mogą występować dwie skrajności: paraliżujący bezruch i rozbieganie): 1. Desperacja – wstręt, ucieczka od pracy, porzucanie zadań, kiedy własne zmysły wydają się ważniejsze od chęci wypełniania woli Bożej. 2. Małoduszność i tchórzliwość serca; 3. Niewypełnienie przykazań nauki; 4. Żale i zgorzknienie. Odrzucanie poleceń przełożonych; 5. Zła wola – pogarda, nienawiść dóbr duchowych; 6. Zwracanie się ku rzeczom niedobrym – niepokój, rozproszenie ducha, niestałość, wścibstwo, gadulstwo, gonitwa myśli.

Metaforą otępienia ciała i ducha jest sen. Lenistwo możemy też postrzegać jako źle ukierunkowaną miłość, przedkładanie spraw ciała nad sprawy ducha .

Wg. Św. Jana od Krzyża, nieopanowana acedia prowadzi do stałego wzrostu grzeszności i może być podstawowym powodem oziębłości. Pisze o duchowym lenistwie, kiedy nowicjusze przyzwyczajeni do czerpania satysfakcji z ćwiczeń duchowych, wpadają w znużenie, kiedy ich nie doznają. Przed człowiekiem stoi wybór: albo ulec pokusie acedii, albo wytrwać w praktykach religijnych. Kiedy zaczynają się trudności, niektórzy porzucają modlitwę, lub podchodzą do niej z opieszałością. Acedia w sposób bezpośredni prowadzi do duchowej oziębłości. Znużenie może stanowić Bożą próbę. Owo znużenie dotyczy nie tylko spraw duchowych, ale rozciąga się na inne realia zmysłowe: dusza w niczym nie znajduje pociechy. Znak trzeci, coś w rodzaju załamania wyobraźni, polega na niemożności medytacji. Natomiast drugi znak oczyszczającej jałowości objawia się w tym, że dusza ubolewa, że nie służy Bogu .

Lenistwo w sprawach „ziemskich”, świecki odpowiednik acedii będącej lenistwem duchowym, często było uważane jedynie za złą skłonność. Czasami zaś lenistwo było uznawane za element sprzyjający walce z chciwością. Lenistwo prowadzi do postawy roszczeniowej lub wygodnictwa. Duchowe lenistwo nie stoi w sprzeczności z zapałem w sprawach materialnych.

„Tego, kto jest opieszały w modlitwie, lekkomyślny i niedbały w posługiwaniu braciom czy w innym dziele poświęconym Bogu, Apostoł wyraźnie nazywa leniwym i uznaje za niegodnego, by jadł chleb” . „Kto nie chce pracować, niech też i nie je!” (2 Tes 3, 10).

„Wówczas, kiedy nasza dusza przestaje już pragnąć uroków ziemskich, wówczas często ogarnia ją duch zobojętnienia. Nie pozwala on duszy ochoczo oddawać się posłudze słowa i nie pozostawia jej wyraźnego pragnienia dóbr przyszłych. Pomniejsza on także wartość życia doczesnego, jakby nie dawało ono okazji do żadnego uczynku godnego cnoty. Unikniemy poczucia letniości i duchowego rozleniwienia, gdy będziemy trzymać umysł w bardzo wąskich granicach i skierujemy go wyłącznie na pamięć o Bogu” .

„Kiedy jednak przygniata nas przygnębienie, należy śpiewać psalmy” .