V. FRANKL - Nieuświadomiona religijność.pdf

(520 KB) Pobierz

http://dx.doi.org/10.12775/szhf.2015.035

Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

moskwa.ros.@gmail.com

Aleksandra Kondrat

Nieuświadomiona religijność

w projekcie logoterapeutycznym

Viktora Frankla

Wiedza bez religii jest kulawa, religia bez wiedzy jest ślepa

Człowiek jest jednością psycho-fizyczno-duchową, w związku z czym nie

jest istotą hermetycznie zamkniętą na oddziaływanie świata zewnętrznego.

Jako byt otwarty, świadomie winien uczestniczyć w kreacji zastanego świata.

Jest zdolny do przekraczania ograniczeń i wychodzenia poza ograniczenia

doczesności. Wychodzenie poza siebie jest podobne do formy podporządko-

wania siebie innemu człowiekowi bądź zawierzenia Bogu

. Kazimierz Popiel-

ski, jeden z niewielu polskich znawców tematyki logoterapeutycznej, pod-

kreśla, że akty transcendowania związane są z poznawaniem i przeżywaniem

wartości

V. E. Frankl,

Homo Patiens,

przeł. R. Czarnecki, Warszawa 1984, s. 92.

V. E. Frankl,

Ärztliche Seelsorge,

Wien 1966, s. 33.

K. Popielski,

Noetyczny wymiar osobowości,

Lublin 1994, s. 9–10.

127

Aleksandra Kondrat

Człowiek jako istota dynamiczna

charakteryzuje się aktywnością potrzeb,

pragnień oraz realizacją określonych jakości w imię takich wartości, jak: god-

ność, odpowiedzialność, wolność, sens

. Dzięki dynamicznym strukturom

człowiek jest w stanie przeciwstawiać się niszczycielskim siłom, aby realizo-

wać pozytywny projekt swojego życia. Frankl wychodzi z założenia, że im

więcej w człowieku pokładu religijnego, tym bardziej istota religijna będzie

w stanie uszanować odmienność światopoglądową innego człowieka. Jako

istoty cechujące się wolnością, mamy możliwość odrzucenia religijnego świa-

topoglądu (Weltanschauung). Zwraca uwagę na fakt, że istnieją agnostycy

i ateiści, którzy akceptują istnienie transcendencji, jednakże nie mają ochoty

na to, by używać słowa: Bóg. Warto zwrócić uwagę na fakt, że obecnie istnieje

SPCh

, szkoła psychoterapii kładąca szczególny nacisk na religijny wymiar

ludzkiego życia, na oddziaływanie transcendencji na immanentne działania

i stosunek do rzeczywistości. Psychologowie nurtu chrześcijańskiego nawią-

zują do myśli Frankla oraz do jego idei religijności, mimo że Frankl nie ży-

czyłby sobie identyfikowania jego poglądów z jednowymiarowym obrazem

osobowego chrześcijańskiego Boga.

Nieuświadomiona religijność powinna być rozumiana jako swoista dla czło-

wieka utajona relacja z tym, co transcendentne. Jeśli kto chce, może ją także

odczytywać jako stosunek immanentnego „ja” i transcendentnego Ty. Jak-

kolwiek byśmy ją nazywali, koniec końców otrzymamy coś, co określam jako

„nieświadomość transcendentną”, a co stanowi nieodłączny składnik

nieświadomości duchowej

Frankl podkreśla, że pod pojęciem dynamiczności ukryte są dążenia ku polepszonej,

sensownej egzystencji. Jednostka zderza się z przeciwstawnymi chęciami i emocjami, które

dążą do autonomii. Opanowanie tych emocji, rozpatrzenie wartości i ukierunkowanie na cel

sprawiają, że człowiek staje się bytem dynamicznym.

Tamże.

Zdaniem Frankla twórcza postawa, autodystansowanie i miłość to podstawowe składniki

wpływające na ludzki stosunek wobec świata.

Stowarzyszenie Psychologów Chrześcijańskich: czteroletnie studium obejmuje następujące

bloki: psychologia kliniczna, psychopatologia, podstawy psychoterapii, psychoterapia integra-

tywna w podejściu chrześcijańskim, psychologia duchowości i religii, superwizje. Praktyką

studium jest rozpoczynanie i kończenie zajęć wspólną modlitwa. http://www.spch.pl/?page_

id=80 [dostęp: 01.02.2015].

V. E. Frankl,

Bóg ukryty. W poszukiwaniu ostatecznego sensu,

przeł. Aleksandra Wolnicka,

Warszawa 2012, s. 49.

128

Nieuświadomiona religijność w projekcie logoterapeutycznym Viktora Frankla

Doświadczanie Boga jest przeżyciem głęboko osobistym. Frankl podkreśla,

że idea nieuświadomionej religijności nie jest związana z jakąś nieokre-

śloną siłą miotającą człowiekiem. Wiedeński psychoterapeuta przywołuje

twórcę psychologii analitycznej Carla Junga, który aspekt religijny „wrzucił”

do strefy popędów i instynktów, a w sferze tej nie ma miejsca na wolne de-

cyzje i wybory

. Dla Junga i jego zwolenników nieuświadomiona religijność

miała zawsze charakter popędliwy. Frankl przytacza zdanie H. Bänzigera,

który w swojej opublikowanej w 1947 roku

Schweizerische Zeitschrift für

Psychologie,

wprost oświadcza: „Możemy mówić o

popędzie religijnym,

tak

jak mówimy o popędzie seksualnym i popędzie agresji”

. Frankl wychodzi

z założenia, że autentyczna religijność związana jest z ludzką decyzyjnością,

zostaje zdeprecjonowana wtedy, gdy zaistnieje tylko w sferze popędu

Nieuświadomiona religijność, jak również nieświadomość duchowa, jest by-

tem „decydującym” – nieświadomym, a nie kierowanym popędami nieświa-

domości. Naszym zdaniem nieświadomość duchowa, więcej, jej aspekt religij-

ny – a więc to, co nazywamy „transcendentną nieświadomością” – jest czymś

egzystencjalnym, a nie popędowym i jako taki należy do sfery egzystencji du-

chowej, nie zaś faktyczności psychofizycznej

W związku z tym, że Frankl krytykował psychoanalizę za nadmierny de-

terminizm psychiczny, kwestionował również Freuda za jego uwagi dotyczą-

ce istoty religii, które oparte były na jego koncepcji nieświadomości i wy-

partych potrzeb. Freud zauważył, że we wczesnym okresie życia dziecka to

ojciec pełni funkcję autorytetu i ma zapewniać poczucie bezpieczeństwa oraz

troskę. W późniejszym okresie wychodzi na jaw, że ojciec jest istotą wybra-

kowaną, niedoskonałą, dlatego też została stworzona idea Boga (Ojca, który

jest wszechpotężny, wszechwiedzący)

. „Religia byłaby zatem ogólnoludzką

nerwicą natręctw i tak jak dziecięca nerwica natręctw pochodziłaby z kom-

pleksu Edypa – ze stosunku do ojca”

. Frankl nie zgodziłby się z tym stwier-

dzeniem:

Tamże, s. 51.

Tamże, s. 52.

Tamże.

E. Zimnicka-Kuzioła,

Główne stanowiska w psychologii religii,

„Kultura i Wartości”, 2012,

nr 1, s. 60.

S. Freud,

Przyszłość pewnego złudzenia,

[w:] Pisma

społeczne,

przeł. R. Reszke, Wydawnic-

two KR, Warszawa 1998.

129

Aleksandra Kondrat

Owa religijność okazuje się czymś dużo bardziej trwałym i odpornym, niż

można by przypuszczać, przeciwstawiając się w zadziwiającym stopniu zarów-

no okolicznościom zewnętrznym, jak i wewnętrznym. Żeby nie być gołosłow-

nym: pewnego razu moi współpracownicy dokonali na moje polecenie badań

przesiewowych przypadkowej grupy pacjentów, aby zbadać związek pomiędzy

ich obrazem ojca a życiem religijnym. Okazało się, że za płytkie życie religijne

nie odpowiada automatycznie negatywny obraz ojca. I odwrotnie: nawet naj-

gorszy obraz ojca nie musi pozbawiać człowieka możliwości wyrobienia sobie

głęboko religijnego światopoglądu

Religia – zdaniem twórcy psychoanalizy – jest mechanizmem obronnym,

który ma łagodzić napięcie psychiczne i ostatecznie dawać uczucie ulgi. Freud

wychodzi z założenia, że religia ma charakter infantylny, dlatego też należy

ją z założenia odrzucić, ponieważ krępuje zdolności poznawcze i intelektu-

alne. Społeczny i kulturalny aspekt religii ma doprowadzić do zniwelowania

dziecięcej potrzeby poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji, dzięki czemu czło-

wiek nie będzie się czuł bezbronny i bezradny w świecie. Ostatecznie Freud

zaznacza, że wiara ma charakter urojony i podobna jest do nerwicy natręctw.

Gdy jednostki pozbędą się iluzyjności religii, wówczas będzie można nadać

im miano dojrzałych w konformacji z rzeczywistością społeczną

. Według

Freuda religia stanowi pewną formę kompensacji obok moralności i sztuki.

Dochodzi do tego, gdy nie zostaną zaspokojone dążenia popędowe. Religia

jest więc kulturową patologią, złudzeniem, które ma zapewnić pozorny spo-

kój ducha.

Viktor Emil Frankl, pisząc o Bogu i funkcji religii, zaznaczył stanowczo,

że mają one funkcje terapeutyczne i duchowo uzdrawiające. Daje ona czło-

wiekowi poczucie sensu i dozę bezpieczeństwa

. Egzystencjalne i humani-

styczne stanowisko dotyczące religijności i postawy człowieka wobec spraw

sakralnych ma charakter ściśle indywidualny. Czytamy:

Koncepcja ta nie jest wewnętrznie spójna i mieści się w niej szereg odmiennych

ujęć religii i rozumienia religijnej dojrzałości. Ich wspólną cechą jest jednak

koncentracja na subiektywnym aspekcie odniesienia człowieka do Boga

V. E. Frankl,

Bóg ukryty. W poszukiwaniu ostatecznego sensu,

s. 123.

A. Świderska,

Z historii psychoanalitycznych rozważań nad obrazem Boga,

„Psychoterapia”,

2011, nr 1(156), s. 15.

S. Głaz,

Zarys historii psychologii religii,

[w:]

Podstawowe zagadnienia psychologii religii,

red. S. Głaz, WAM, Kraków 2006, s. 32.

Tamże, s. 36.

130

Nieuświadomiona religijność w projekcie logoterapeutycznym Viktora Frankla

Wiara religijna kojarzona jest w życiu codziennym głównie z pasywnym

odbiorem cotygodniowych kazań kościelnych i bezrefleksyjnym przyswaja-

niem dogmatycznych prawd wiary. Wiedeński psycholog nie może zgodzić

się z takim stanem rzeczy, dlatego też odróżnia wiarę fanatyczną od wiary

religijnej. Franklowi chodzi o personalizację stosunku człowieka do Boga,

o zbliżenie pełne intymnego spotkania, co ma charakter bezpośredniej du-

chowej interakcji

. Niejednokrotnie Frankl mówi o prawdzie wiary, która

jest związana z poszukiwaniem tego, co absolutne. To, co absolutne, nie jest

raz na zawsze dane, pozostaje w transcendencji. W toku życia człowiek znaj-

duje to, co absolutne; skorelowane jest to z nieprzerwanym poszukiwaniem

sensu życia. Dla analizy egzystencjalnej religijność wprowadza człowieka

w wymiar duchowości i tajemniczości, jest również wyrazem aktu samotran-

scendencji jednostki

. Bóg – Absolut jest partnerem dialogu, dzięki czemu

człowiek może mieć poczucie zawierzenia Bogu. Jest to możliwe, gdy czło-

wiek przekroczy granice biologicznych i psychicznych uwarunkowań. Stąd

też trójdymensjonalna (trójwymiarowa) struktura osobowości (psycho-fi-

zyczno-duchowa). Po przekroczeniu biologizmu i socjologizmu człowiek

może otworzyć się na jakiś nadsens. Austriacki psychiatra mówi o człowie-

ku religijnym jako takim, który afirmuje życie, mimo jego ciemnych stron

(cierpienia). Pozytywne odnoszenie się do życia splecione jest z akceptacją

jego przejawów i bycia świadomym, że ma ono ostatecznie charakter przy-

godny

. Frankl sądzi, że religijność jest wytworem typowo ludzkim, dlatego

też jest ona skorelowana z wymiarem noetycznym, czyli duchowym. Podał

w wątpliwość obecne przyczyny zaburzeń nerwicowych, które jego zdaniem

są spowodowane brakiem możliwości oraz chęci wypełnienia swej egzysten-

cji poczuciem sensu oraz odnajdywania i interioryzowania wartości. Sama

frustracja egzystencjalna w swej początkowej fazie nie musi ostatecznie wią-

zać się z odniesieniem destrukcyjnym wobec swojej jaźni. Poczucie bycia

sfrustrowanym może w swych negatywnym oraz patogennych skutkach do-

prowadzić do nerwicy noogennej (duchowej).

Uczeń Frankla – Eugenio Fizzotti – w trakcie obecności na Kongresie

Logoterapii w Argentynie w 1998 roku, przypomniał swoim rozmówcom

pierwszy okres działalności zmarłego przed rokiem Frankla (1997). Fizzotti

W. Wolicki,

Wiara religijna,

http://religie.wiara.pl/files/old/religie.wiara.pl/zalaczni-

ki/2009/11/03/1257241238/1257243014.pdf, s. 200 [dostęp: 2014.04.12].

Tamże. Samotranscendencja jako konsekwencja zaangażowania człowieka w sprawy do-

czesne i przekraczanie ograniczeń.

Tamże, s. 209.

131

Plik z chomika:

psychika1

Inne pliki z tego folderu:

V. Frankl, Podstawy logoterapii.pdf (8502 KB)
V. FRANKL - Nieuświadomiona religijność.pdf (520 KB)

V. FRANKL - Nieuświadomiona religijność.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: