POGŁOSKI O SPRAWIE TEMPLARIUSZY - PRZEPŁYW INFORMACJI W SPOŁECZEŃSTW ACH EUROPY ZACHODNIEJ NA POCZĄTKU XIV WIEKU _Satora,M.pdf

(8109 KB) Pobierz
UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI
Studia nad
Hiscorią, Kułrurą
i
Polityką
IN GREMIUM, tom 5
Zielona Góra 2011
Magdalena Satora
Uniwersytet
Kardynała
Stefana
Wyszyńskiego
POGŁOSKI
O SPRAWIE TEMPLARIUSZY -
PRZEPŁ
YW
INFORMACJI W
SPOŁECZEŃSTW
ACH EUROPY
ZACHODNIEJ NA
POCZĄ.
TKU XIV WIEKU
Na
początku
XIV wieku, po prawie dwustu latach istnienia, zakon templariuszy
posiadał
swoje siedziby w
całej
Europie.
Sieć
konwentów
była
najbardziej rozbudowa-
na w zachodniej
części
kontynentu,
skąd wywodziła się
wspólnota.
Członkowie
za-
konu odgrywali
znaczącą rolę
w strukturach administracyjnych poszczególnych
państw, pełnili też funkcję
doradców monarchów i
papieży.
Niejednokrotnie wyko-
rzysrywani byli
również
jako przedstawiciele dyplomatyczni
1•
To wszystko
sprawiło,
że
wspólnota
miała
zapewne bardzo
szeroką sieć
kontaktów w wielu
państwach.
Mimo to
nagłe
aresztowanie templariuszy 13
października
1307 roku z rozkazu
króla Francji, Filipa IV
Pięknego
(1285-1314)
było
ogromnym zaskoczeniem dla
całego
zakonu
2•
Nie
spodziewał się
tego
również
jedyny oficjalny zwierzchnik
wspólnory -
papież
Klemens V (1305-1314), a
także
inne
najważniejsze
postacie
ówczesnej zachodnioeuropejskiej sceny politycznej. Zdziwienie z powodu
nagłego
ataku na
"T
emplum"
wyrażała również
zdecydowana
większość pochodzących
z
różnych
warstw
i
grup
społecznych
komentatorów
bieżących wydarzeń
3
•
Równocześnie
z aresztowaniami
członków
zakonu we Francji zatrzymani zostali
templariusze w Nawarze. W innych krajach Europy Zachodniej
działania
przeciwko
templariuszom
zostały podjęte
ze znacznym
opóźnieniem,
co
sprawiło, że
tamtejsi
bracia mieli
oka~ę dowiedzieć się
zawczasu o
zbliżającym się niebezpieczeństwie.
Szerzej na temat funkcji, jakie
członkowie
zakonu
pełnili
w poszczególnych
państwach
Europy
Zachodniej por. A. Demurger,
Les Templiers. Une chevalerie chn!rienne
au
Moyen Age,
Paris 2005,
s. 369-381;
H.
Nicholson,
Rycerze templariusze,
Warszawa 2005
(przeł.
P. Chojnacki), s. 174-195.
2
Na oficjalnej
liście
zbiegów
widniały
imiona jedynie czternastu braci - H. Finke,
Papsttum und
Untergangder Templerordens,
t. 2, Miintzer 1907 [dalej: PUT], nr
50, s.
74-75.
3
Na temat komentarzy
odnośnie
aresztowania
francuskich templariuszy,
a
także
pierwszych reak-
cji
zachodnioeuropejskich monarchów por. S. Menache,
Gontemporary attir:udes
concerning
the Tem-
pfars allair: propaganda
's
liasco:',
,Journal
o
f
Medieval Hisrory",
8:1982,
s. 135-147; M. Satora,
Spo-
łeczny
odbiór procesu i upadku
zakonu
templariuszy we Francji'
w
pierwszej polowie XIV wieku,
Malbork 2008,
passim.
1
26
Magdalena Satora
T ak
było między
innymi w przypadku Aragonii, gdzie
członkowie
zakonu postano-
wili
stawić
zbrojny opór. Przygotowania do obrony ich zamków
rozpoczęły się już
pod koniec
października
1307 roku, a kiedy na
początku
grudnia król Aragonii,
Jakub II (1291-1327),
wydał
rozkaz zatrzymania wszystkich templariuszy, ci za-
mknęli się
w swoich twierdzach
4 •
Oblężenia większości
z nich
trwały
od kilku do
kilkunastu
miesięcy
5
•
O postawie
aragońskich członków
zakonu w pierwszych
miesiącach
po rozpo-
częciu postępowania
przeciwko wspólnocie
zadecydowały
przede wszystkim infor-
macje na temat rozwoju sytuacji we Francji i jej
możliwych
skutków dla templariuszy
przebywających
w innych krajach. Zdobywanie
wiadomości
o
działaniach podjętych
przez Filipa
Pięknego
nie
było
jednak
łatwe, ponieważ nagłe
aresztowania francu-
skich
członków
zakonu
niewątpliwie zaburzyły
dotychczasowy system gromadzenia
i przekazywania informacji
wewnątrz
wspólnoty.
Skąd
zatem w takiej sytuacji ara-
gońscy
templariusze mogli
czerpać wiadomości dotyczące
francuskiego
postępowa­
nia:' Aby
odpowiedzieć
na to pytanie
należy
w pierwszej
kolejności przyjrzeć się
najważniejszym
wydarzeniom
związanym
z
działaniami
prowadzonymi przeciwko
zakonowi w
ciągu
pierwszych kilku
miesięcy
po aresztowaniu jego
członków
na te-
renie Francji. To pozwoli
wskazać
ich
najważniejszych
uczestników, a w konse-
kwencji
również środowiska,
z których wywodzili
się
potencjalni informatorzy.
Niedługo
po aresztowaniu templariuszy na terenie
całego
królestwa Francji roz-
poczęły się przesłuchania
z
udziałem
inkwizytorów i przedstawicieli monarchy.
Wśród
braci zatrzymanych w
Paryżu był między
innymi wielki mistrz zakonu, Ja-
kub de Molay i inni
najwyżsi
dostojnicy templariuszy. Zdecydowana
większość
braci
składających
zeznania, w
ciągu
pierwszych dwóch
miesięcy
po aresztowaniu, przy-
znała się
do
popełnienia
zarzucanych im czynów. Tak
było również
w przypadku
wielkiego mistrza i innych przywódców ,.Templum". W dniach 25 i 26
października
przedstawiciele francuskiego dworu
zwołali
zgromadzenia duchownych i
członków
uniwersytetu paryskiego, w trakcie których Jakub de Molay, a po nim
również
inni
templariusze publicznie powtórzyli
obciążające
ich zeznania
6 •
W
ciągu
pierwszych
miesięcy
po zatrzymaniu
członków
zakonu na terenie Francji
doszło też
do pewnych
napięć
w stosunkach
między
Filipem
Pięknym
a
Stolicą Apostolską.
Kiedy Klemens
V
przebywający
w Poitiers
dowiedział się
o aresztowaniu templariuszy, natychmiast
zwołał
konsystorz z
udziałem
wszystkich
kardynałów,
a
następnie,
po kilkudnio-
wych naradach
postanowił wysłać
do
Paryża
dwóch swoich przedstawicieli, którzy
Por.
A.
Forey,
The Fali ofche Templars in rhe Crown ofAragon,
Aldershot 2001, s. 2-18.
Na temat przebiegu
oblężeń
zamków templariuszy na terenie Aragonii por.
JbJdem,
s. 24-70.
6
PUT,
t.
2, nr 149-150, s. 307-313. Por.
również:
M. Barber, The T rial of che Templars, [wyd. 2),
Cambridge 2006, s. 78-79; M. Satora,
op.
cit.,
s. 58-59.
5
4
Pogłoski
o sprawie templariuszy-
przepływ
infOrmacji w
społeczeństwach
...
27
przez
Kościół
kontroli nad
wszczętym postępowaniem
7
•
Najprawdopodobniej w rezultacie tej wizyty, 22 listo-
pada 1307 roku
papież wystawił bullę
Fastoralis praeeminentiae,
w której
nakazywał
wszystkim
chrześcijańskim władcom
zatrzymanie
templariuszy
przcbywająąch
w ich
państwach,
a
także zajęcie
ich
majątków
8
•
Nieco
później wysłał
jednak po-
wtórnie dwóch
kardynałów
do
Paryża,
aby jeszcze raz przedyskutowali
z
Filipem
Pięknym sprawę
przekazania im kontroli nad
postępowaniem
9
•
Przebieg tej wizyty,
ani
też bezpośrednie
jej skutki do dzisiaj nie
zostały
w
pełni
poznane. Wiadomo
jedynie,
że
przedstawiciele
papieża
powtórnie
przesłuchali
wielkiego mistrza i innych
templariuszy, a
także, że około
dwóch
miesięcy później
Klemens V
zadecydował
o przerwaniu dochodzenia prowadzonego przez francuskich inkwizytorów.
W
związku
z tym, w
ciągu następnych
kilku
miesięcy
Filip
Piękny
i jego
współpra­
cownicy
podjęli przedsięwzięcia,
których celem
było
stworzenie obrazu
społecznego
poparcia dla
działań
monarchy przeciwko zakonowi, a
także
przekonanie
papieża
do
zmiany decyzji o zawieszeniu dochodzenia. Francuski
władca między
innymi popro-
sił
mistrzów paryskiego uniwersytetu o
konsultację
na temat spornych kwestii praw-
nych
dotyczących
sprawy templariuszy, a
także zwołał
zgromadzenie przedstawicieli
wszystkich stanów królestwa
10•
Klemens V
ustosunkował się
do postulatów francu-
skich dopiero w trakcie spotkania z Filipem
Pięknym,
do którego
doszło
pod koniec
maja 1308 roku w Poitiers. Na skutek przeprowadzonych wtedy rozmów
papież
nakazał
ponowne
wszczęcie
oficjalnego dochodzenia w sprawie templariuszy
11 •
Z
powyższego
krótkiego przypomnienia
najważniejszych wydarzeń związanych
z
pierwszą fazą postępowania
przeciwko templariuszom we Francji wynika,
że
dwa
główne ośrodki,
w których omawiano
sprawę
zakonu i podejmowano
najważniejsze
decyzje z
nią związane,
to francuski dwór i kuria papieska.
Można więc
przypusz-
czać, że
to
właśnie stamtąd pochodziła większość różnego
rodzaju informacji i po-
mieli
z Filipem
E. Boutaric,
Clt!ment
V,
Philippe Ie Bel et fes Templiers,
c:~;.
I,
"Revue des questions historiques"
10:1871, s. 332-335.
8
Foedera, conventiones, litterae
et cujuscumque
generis
acta
publica
inter
reges
Angliae er alias
quosvis imperatores, reges, pontifices, principes vel
communirates,
ed. T. Rymer, vol.
3,
La Haye 1742,
s. 30-32.
9
Collecrio
actarum
veterum,
[w:]
Vltae Paparum A venionensum...,
ed. E.
Baluze, reed. G. Mollat,
t. 3, Paris 1921, s. 91-92. Szcnej na temat ich wizyty, por. M. Barber,
op.
Cit.,
s. 91-96; M.
Satora,
Pofityka Klemensa V wobec sprawy templariuszy w pierwszych
miesJ~cach
po aresztowaniu
członków
zakonu
(1307-1308),
"Przegląd Histocyc:~;ny",
100: 2009, nr 2, s. 245-250.
10
Surzej na temat
działań podjętych prze:~;
francuski dwór w
zwią:~;ku
ze
sprawą
templariuszy
wiosną
1308 r., por. M. Barber,
op. cit.,
s. 95-105; M. Satora,
Społeczny
odbiór. ..
,
s. 29-73.
11
Na temat przebiegu
spotkania
w Poitiers i
podjętych
w trakcie jego trwania decyzji
odnos:~;ących
się
do sprawy templariuszy, por. E. Boutaric,
Clt!ment
V,
Philippe Ie Bel
et
fes Templiers,
c:~;.
II, "Revue
des questions historiques" 11:1872, s. 1-14; G.
Li:~;erand,
Clement
V
et Plulippe Ie Bel,
Paris 1910,
s. 118-141; M. Barber,
op.
cit.,
s.105-128.
7
omówić
Pięknym kwestię przejęcia
28
głosek
Magdalena Satora
na temat prowadzonego dochodzenia.
Wysyłane stamtąd wiadomości
docie-
rały
do
aragońskich
templariuszy dwiema drogami.
Część
z nich przekazywana
była
Jakubowi II i dopiero za
pośrednictwem
osób z otoczenia króla, przychylnych
"T emplum",
trafiała
do
członków
zakonu. Inne
zaś
dostarczane
były aragońskim
templariuszom przez
różnego
rodzaju informatorów, niejednokrotnie nieznanego
pochodzenia i profesji.
Pierwsze
wiadomości
o aresztowaniu francuskich templariuszy
dotarły
na dwór
Jakuba II na
początku
listopada 1307 roku, kiedy to
aragońscy członkowie
zakonu
przybyli do niego z
prośbą
o
interwencję
w
związku
z zatrzymaniem ich
współbraci
w królestwie Nawarry
12 •
Kolejne informacje na temat
postępowania
przeciwko
"T emplum"
dotarły
do niego
około połowy
listopada, w postaci listu Filipa
Piękne­
go, napisanego trzy dni po aresztowaniu
członków
zakonu, 16
października
1307
roku. Król Francji
powiadomił
w nim Jakuba II o zatrzymaniu templariuszy i jego
powodach, a
także wezwał
go do
podjęcia
identycznych
działań
13 •
Monarcha
aragoń­
ski nie
uwierzył
w
oskarżenia wysunięte
pod adresem zakonu i
odpowiedział, że
nie
podejmie wobec niego
żadnych działań
do czasu otrzymania
wyraźnego
polecenia od
papieża
14
•
Pod koniec listopada
nadeszły
jednak kolejne listy z
Paryża,
napisane
przez Filipa
Pięknego
i jednego z mistrzów paryskiego uniwersytetu pochodzenia
katalońskiego,
Romeusa de Bruguery, w których
była
mowa o
obciążających
zezna-
niach
złożonych
przez wielkiego mistrza i innych templariuszy
15 •
Po zapoznaniu
się
z ich
treścią
Jakub II
podjął
na
początku
grudnia 1307 roku
decyzję
o zatrzymaniu
aragońskich
templariuszy.
Zrobił
to jednak na
długo
przed tym, zanim na jego dwór
dotarły
pierwsze papieskie pisma
dotyczące
sprawy templariuszy. Bulla
Fastoralis
16
praeeminentia.e
została
mu bowiem dostarczona dopiero 18 stycznia 1308 roku
•
Od czasu wydania rozkazu o aresztowaniu
aragońskich członków
zakonu monarcha
starał się
jak najszybciej
zdobyć różnymi
drogami
szczegółowe wiadomości
o
postępowaniu toczącym się
we Francji
17•
Nie
było
to jednak
łatwe
ze
względu
na
odległość dzielącą północ
Francji, gdzie
przebywał
francuski król i
papież,
od Ara-
gonii, która
sprawiała, że
wymiana informacji
między
tymi
ośrodkami była
bardzo
powolna. Przedstawiciele monarchy potrzebowali bowiem
około miesiąca
na dotar-
cie z Barcelony do
Paryża.
Dlatego
też,
kiedy Jakub II
wysyłał
swoich
posłów
do
Francji, aby dowiedzieli
się
oni o
szczegółach
tamtejszego
postępowania, musiał
PUT, t. 2, s. 50-51; A. Forey,
op.
cir.,
s. 1-2.
PUT,
t.
2,
nr
30,
s.
46-47.
14
Ibidem,
nr
37,
s.
55-56.
15
Ibidem,
nr 31-31, s. 47-49.
16
Ib1dem,
nr 53, s. 77.
17
Szerzej na temat
działańjakuha
II maj'!cych na celu zgromadzenie informacji dotycz'!cych fran-
cuskiego
postępowania
w pierwszych miesi'!cach po aresztowaniu templariuszy, a
także
o
wpływie
otrzymanych
wiadomości
na
decy~e
królewskie, por. A. Forey,
op. cit.,
s. 6-18.
13
12
Pogloski o sprawie
remp/arfuszy-przepływ
inlórmacji w
spoleczeńsrwach
...
czekać
29
na ich powrót
około
dwóch
miesięcy
18
•
Z tego powodu dopiero pod koniec
lutego 1308 roku
dotarły
do niego pisma
szczegółowo relacjonujące treść zeznań
złożonych
przez templariuszy
przesłuchiwanych
w
Paryżu,
a
także
zestaw
oskarżeń,
do których odnoszono
się
w trakcie
przesłuchań
19
• Niewątpliwie więc
w sytuacji, gdy
zarówno monarcha, jak i
aragońscy
templariusze
uzależniali
swoje dalsze
działania
od uzyskanych informacji, tak
długie
oczekiwanie na pisemne
wiadomości
znacznie
utrudniało
podejmowanie
decy~i
przez obie strony. Z tego powodu
członkowie
zakonu nie opierali
się
jedynie na informacjach otrzymanych z dworu Jakuba II, ale
starali
się gromadzić
je
również
z innych
możliwych źródeł. Zachowały się
listy ad-
resowane do komandorów poszczególnych zamków, napisane w
ciągu
pierwszych
kilku
miesięcy
od czasu aresztowania francuskich templariuszy, w których omawiane
były najważniejsze
wydarzenia
związane
z prowadzonym
postępowaniem
przeciwko
zakonowi.
Większość spośród
ich autorów pozostaje nieznana. Pewnych informacji
na temat niektórych z nich dostarcza jednak
treść
ich listów.
Część
pism stanowi
relacje obserwatorów
wydarzeń,
inne jedynie
przekazują wiadomości
uzyskane od
osób trzecich. Niestety nie wiadomo, jak
duży
odsetek
spośród powstałych
w tym
okresie listów, adresowanych do
aragońskich
templariuszy i
omawiających
wydarze-
nia
związane
z atakiem francuskiego dworu na zakon,
przetrwał
do naszych czasów.
Z tego powodu nie jest
możliwie wyciągnięcie żadnych
ogólnych wniosków na temat
sieci informatorów,
którą
w tym okresie posiadali templariusze, jednak zachowane
pisma
dostarczają
wielu wskazówek na temat ówczesnych mechanizmów wymiany
informacji
między społecznościami różnych
krajów, a
także
rozpowszechniania
róż­
nego rodzaju
pogłosek.
Pierwsze nieoficjalne
wiadomości
o sprawie templariuszy
dotarły
do
aragońskich
członków
zakonu
już
pod koniec
października
1307 roku. T o
właśnie
wtedy mistrz
aragoński,
Jimeno de Lenda,
dowiedział się
o zatrzymaniu braci
przebywających
na
terenie królestwa Nawarry
20•
Niedługo później,
na
początku
listopada, kiedy jeszcze
na dwór Jakuba II nie
dotarły żadne
oficjalne
wiadomości
o
rozpoczęciu postępowa­
nia przeciwko francuskim templariuszom, a sam monarcha
zapewniał aragońskiego
mistrza,
że
nie
miał
zamiaru atakowania zakonu na terenie swojego
państwa
21
,
ko-
mandorzy poszczególnych zamków wymieniali
już między sobą alarmujące
informa-
Na temat
prędkości
dostarczania korespondencji przez
aragońskich wysłanników
por. S. Pe-
quignot,
Au nom du r01: Pratique diplomatique et pouvoir durant Ie regne de Jacques
II
d'Aragon
(1291-1327),
Paris 2009, s. 133-134.
19
List Filipa
Pięknego,
do którego
dołączył
on
protokoły przesłuchań
templariuszy,
nosił datę
29 stycznia 1308 r. -
Acta Aragonensia: QueUen zur deutschen, italienischen, fi-anzdsischen,
spam~
schen, Kirchen-, und Kulturgeschichte aus der diplomatischen Korrespondenzjames II (1291-1327),
t. 3, ed. H. Finke, Miinster und Berlin 1922, t. 3, nr 76, s. 173-175.
20
PUT, t. 2, s. 50-51.
21
Jimeno de Lenda
spotkał się
z królem 51istopada 1307
r.-
ibldem,
nr 35, s. 51-54.
18

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin