Czarny kryminał Raymonda Chandlera w literaturze i filmie_Włodek,P.pdf

(1704 KB) Pobierz
Patrycja Włodek
Czarny kryminał Raymonda Chandlera w literaturze i filmie
Promotor: Prof. dr hab. Alicja Helman
Instytut Sztuk Audiowizualnych
Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej
Uniwersytet Jagielloński
Kraków 2011
1
Spis treści
Wstęp
4
I. Od łamigłówek, zagadek i hieroglifów do Wielkiego, Złego Miejsca
- Duch czasu
- Narodziny gatunku kryminalnego
- Krystalizacja gatunku
- Powieści kryminalne Złotego Wieku
-
Hard-boiled fiction
– rewolucja w obrębie gatunku
- Amerykański koszmar
- Przemoc i zepsucie
- Bohater –
axis mundi
- Samoświadomość
11
15
22
28
39
42
45
51
58
II. „Zrobiłem swoje dla powieści kryminalnej” – czarny kryminał Raymonda Chandlera
w literaturze
- Raymond Chandler – „tajemnica wpływu”
62
1. „On jest bohaterem, on jest wszystkim” – Philip Marlowe
- W poszukiwaniu bohatera
- „Le Morte d'Arthur” – inspiracje
- „It wasn’t a game for knights”
- „Nie jestem ani policjantem, ani donosicielem, ani sędzią”
- „Władza sądzenia”
- „Tarzan na wielkim, czerwonym skuterze” – zamknięcie w formule
65
72
81
88
97
107
113
2. „Mogłabym ci kupić cały świat, pod warunkiem, że byłby wart kupienia”
– świat przedstawiony
- „Szantażyści nie strzelają”
- „Rozgłos. Po prostu rozgłos. Każdy lepszy niż żaden”
- Bay City – korupcja instytucji
- „Jest czego pilnować w Idle Valley”
- „Wszystko to przez chciwość”
2
124
125
131
142
157
163
3. „Ktoś musiał napracować się na tym tekstem. Ale ciężka praca nie zastąpi talentu” –
chandleryzm
- Prywatne „Ja”
167
173
III. „Film jest potężnym przemysłem, nie tylko zaś sztuką, która poniosła klęskę” –
czarny kryminał Raymonda Chandlera i kino
1. „Jestem pisarzem horyzontalnym” – praca w Hollywood
- „Film jest sztuką. Mówię to mocno ściszonym głosem”
- Sztuka adaptacji
- Film-noir
192
195
207
210
211
2. „Odrobina ukrytego sadyzmu” – proza Chandlera na ekranie
- Prawo serii – Falcon & Shayne
- Chandler i złote lata
film noir
- Przełom –
Żegnaj laleczko
i
Podwójne ubezpieczenie
- „Zobaczycie to dokładnie tak, jak ja to widziałem” –
Tajemnica jeziora
- „Mocny nawet bez rewolweru” –
Wielki sen
-
Wspaniały dublon
i
The Unseen
- Wpływ wojny –
Błękitna Dalia
- „Hitchcock film must be all Hitchcock” –
Nieznajomi z pociągu
- Chandler
post-noir
i
neo-noir
-
Neo-noir
i
retro-noir
- Marlowe uwspółcześniony
- Spojrzenie w przeszłość –
Marlowe, Żegnaj, laleczko, Wielki sen
- Marlowe: „Prawdziwy
loser”
–
Długie pożegnanie
- „Nirwana dla niezamożnych” – Chandler i telewizja
- Na marginesie –
Nouvelle Vague
218
221
228
230
245
249
256
263
267
270
271
275
279
286
296
303
IV Aneksy:
- Raymond Chander – dzieła
- Bibliografia
- Kalendarium życia i twórczości Raymonda Chandlera
307
310
325
3
Wstęp
Raymond Chandler napisał dwadzieścia dwa opowiadania kryminalne, siedem powieści,
podpisał swym nazwiskiem pięć scenariuszy filmowych, kilka esejów i setki opublikowanych
listów. Gdyby jakość literatury zależała od kryterium ilościowego, Chandler niechybnie
popadłby w zapomnienie, zamiast stać się klasykiem, jednym z najlepszych, najbardziej
rozpoznawalnych i uznanych amerykańskich autorów literatury kryminalnej – i nie tylko.
Dlatego, mimo że pozornie jego dorobek nie jest duży, Chandler, obok Dashiella Hammetta
(dodajmy, że autora pięciu książek), jako współtwórcy szkoły
hard-boiled,
„Powołali [...] do
życia gatunek, [...] który odmienił nie tylko losy powieści sensacyjnej; ich dokonania weszły
na stałe do podświadomości amerykańskiej kultury, a mówiąc to nie należy myśleć wyłącznie
o pop-kulturze”
1
.
Mimo tak znaczącej pozycji Chandlera, w Polsce do tej pory nie ukazała się jego
monografia, choć wydano kilka ważnych pozycji związanych z nazwiskiem pisarza (i
oczywiście całą jego twórczość). W latach osiemdziesiątych opublikowano tom „Mówi
Chandler” pod redakcją Dorothy Gardiner i Katherine Walker
2
, zawierający nie tylko eseje,
listy, notatki i opowiadania Chandlera, ale także, cytowany powyżej, niezwykle cenny wstęp w
postaci znakomitego tekstu Krzysztofa Mętraka: „Chandler żywy”. W 2000 roku ukazała się
książka autorstwa Toma Hineya: „Raymond Chandler. Biografia”
3
. Poza tymi pozycjami
należy wspomnieć fragmenty poświęcone Chandlerowi w „Etnologu w Mieście Grzechu.
Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne” Mariusza Czubaja
4
i artykuły,
zwłaszcza
„Raymond
Chandler”
Fredricka
Jamesona
przedrukowany
w
„Krytyce
Politycznej”
5
.
W kręgu anglojęzycznym fundamentalną pozycją dotyczącą Chandlera pozostaje
The Life
of Raymond Chandler
Franka MacShane’a
6
, dzieło łączące elementy biografii i monografii.
MacShane jest też redaktorem tomów notatek:
The Notebooks of Raymond Chandler
7
oraz
listów:
Selected Letters of Raymond Chandler
8
i
The Raymond Chandler Papers. Selected
1
Krzysztof Mętrak,
Chandler żywy
[w:]
Mówi Chandler,
red. Dorothy Gardiner i Katherine S. Walker, przeł.
Ewa Budrewicz, Czytelnik, Warszawa 1983, s. 7.
2
Ibidem.
3
Tom Hiney,
Raymond Chandler, biografia,
przeł. Zbigniew Gieniewski, Prószyński i S-ka, Warszawa 2000.
4
Mariusz Czubaj,
Etnolog w Mieście Grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne,
Oficynka,
Gdańsk 2010.
5
Fredrick Jameson,
Raymond Chandler,
przeł. Bartosz Kuźniarz, „Krytyka Polityczna” 2010, nr 20-21.
6
Frank MacShane,
The Life of Raymond Chandler,
Jonathan Cape, London 1976.
7
The Notebooks of Raymond Chandler,
red. Frank MacShane, The Ecco Press, New York 1976.
8
Selected Letters of Raymond Chandler,
red. Frank MacShane, Columbia University Press, New York, 1981.
4
Letters and Nonfiction, 1090-1959
(wspólnie z Tomem Hineyem
9
). Robert F. Moss zredagował
Raymond Chandler. A Literary Reference
10
, część dotycząca Chandlera znalazła się też w
Hardboiled Mystery Masters. A Literary Reference
(red. Matthew J. Bruccoli, Richard
Layman
11
). Wśród innych omówień należy wymienić książki poświęcone twórczości
literackiej i filmowej Chandlera. Do grupy pierwszej należą:
Down These Mean Streets a Man
Must Go. Raymond Chandler’s Knight
Philipa Durhama
12
,
Raymond Chandler
Jerry’ego
Speira
13
,
Something More Than Night: The Case of Raymond Chandler
Petera Wolfe’a
14
,
Hard-boiled Burlesque: Raymond Chandler’s Comic Style
Keitha Newlina
15
,
Raymond
Chandler
Williama Marlinga
16
, tom zbiorowy
The Critical Response to Raymond Chandler
pod redakcją J. K. Van Dovera
17
oraz przewodnik
A Reader’s Guide to Raymond Chandler
18
Toby’ego Widdicombego; do drugiej:
Raymond Chandler on Screen. His Novels to Film
Stephena Pendo
19
, szczególnie godna polecenia ksiażka
Raymond Chandler and Film
Williama
Luhra
20
, leksykon
Raymond Chandler in Hollywood
Ala Clarka oraz
Creatures of the
Darkness. Raymond Chandler, Detective Fiction, and Film Noir
Gene’a D. Philipsa
21
. Poza
tym rozdziały i fragmenty na temat Chandlera znajdują się w wielu książkach poświęconych
kryminałowi literackiemu oraz
film noir.
Zamysł mojej pracy różni się jednak od tego, co zaproponowali wymienieni autorzy. Jest
nim bowiem analiza i interpretacja związków pomiędzy różnymi domenami kultury –
literaturą a kinem (i w znacznie mniejszym stopniu telewizją) – wynikającymi ze wspólnego
im ducha czasów, z podobnych obaw, niepokojów i obserwacji, obleczonych w zestaw może
nie nowych, ale w nowatorski sposób użytych środków. Postacią centralną i spajającą oba
obszary – literaturę kryminalną,
film noir
– jest właśnie Raymond Chandler, choć pomijam
9
The Raymond Chandler Papers. Selected Letters and Nonfiction, 1090-1959,
red. Tom Hiney, Frank
MacShane, Grove Press, New York 2000.
10
Raymond Chandler. A Literary Reference,
red. Robert F. Moss, Caroll & Graff Publishers, New York 2003.
11
Hardboiled Mystery Masters. A Literary Reference,
red. Matthew J. Bruccoli, Richard Layman, Caroll&Graff
Publishers, New York 2002.
12
Philip Durham,
Down These Mean Streets a Man Must Go. Raymond Chandler’s Knight,
The University of
North California, Chapel Hill 1963.
13
Jerry Speir,
Raymond Chandler,
Frederick Ungar Publishing Co., New York 1981.
14
Peter Wolfe,
Something More Than Night: The Case of Raymond Chandler,
Bowling Green State University
Popular Press, Bowling Green 1985.
15
Keith Newlin,
Hard-boiled Burlesque: Raymond Chandler’s Comic Style,
The Brownstone Books, Madison
1984.
16
William Marling,
Raymond Chandler,
Twayne Publishers, Boston 1986.
17
The Critical Response to Raymond Chandler,
red. J. K. Van Dover, Greenwood Press, London 1995.
18
Toby Widdicombe,
A Reader’s Guide to Raymond Chandler,
Greenwood Press, Westport, Connecticut-
London, 2001.
19
Stephen Pendo,
Raymond Chandler on Screen. His Novels to Film,
Scarecrow Press, New York 1976.
20
William Luhr,
Raymond Chandler and Film,
The Florida State University Press, Tallahassee 1991.
21
Gene D. Philips,
Creatures of the Darkness. Raymond Chandler, Detective Fiction, and Film Noir,
The
University Press of Kentucky, Lexington 2000.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin