2019-03-More-Maiorum.pdf

(53345 KB) Pobierz

pewnego dworu

ostatnie chwile

trudna historia ślązaków

po ii wojnie światowej

polskich

profesor barycz

poczet archiwistów

More Maiorum

nr 3 (74)/2019 | marzec 2019

miesięcznik genealogiczny

moremaiorum.pl

ISSN 2450-291X

JAKICH

BŁĘDÓW

UNIKAĆ,

PISZĄC KRONIKĘ

RODZINNĄ?

JAK OPANOWAĆ

KURRENTSCHRIFT?

ARCHIWALNE

DRZEWA GENEALOGICZNE

JAKO ŹRÓDŁO

WIEDZY

O PRZODKACH

> Alan Jakman

More Maiorum

miesięcznik genealogiczny

s n

Po l u b

<www.facebook.com/miesiecznikmoremaiorum>

Potyczki rodzinnego historyka

z niemieckim neogotykiem

wydawca

to chociaż raz poszukiwał przod-

ków w dokumentach spisanych

w języku niemieckim, ten wie, że ba-

dania te nie są ani łatwe, ani przy-

jemne. A znajomość współczesnego

języka niemieckiego wcale nie ułatwi

nam odczytywania treści aktów. Ar-

chiwalia te są nieczytelne nawet dla ro-

dowitych Niemców. Naprzeciw ocze-

kiwaniom wyszli twórcy podręcznika

i zeszytu ćwiczeń do nauki niemiec-

kiego neogotyku. Jedna z ich autorek –

dr hab. Izabella Parowicz – w wywiadzie

dla

More Maiorum

przyznaje, że prace

nad publikacją trwały 4 lata. O czym mu-

simy pamiętać, ucząc się

Kurrentschrift?

Kiedy dochodzimy do kresu naszych

poszukiwań genealogicznych, często

myślimy o stworzeniu kroniki bądź

książki o przodkach, która byłaby swo-

istym podsumowaniem prowadzonych

badań rodzinnych. Na forach genealo-

gicznych znajdziemy mnóstwo porad

na ten temat. Sławomir Żak stworzył

swoiste "antyporady", czyli opowie-

dział, jak nie pisać kroniki rodzinnej.

Dla każdego, kto myśli o rodzinnej pu-

blikacji – lektura obowiązkowa.

W poprzednim numerze czytelnicy

mogli zapoznać się z artykułem Iwo-

ny Fischer z Archiwum Narodowego

w Krakowie o dawnych kwerendach

archiwalnych. Ich skutkiem najczęściej

było pięknie wyrysowane drzewo gene-

alogiczne. O ich przydatności w bada-

niach rodzinnych przeczytacie w naj-

nowszym wydaniu "MM".

Te i wiele innych tematów znajdziecie

w marcowym numerze miesięcznika

genealogicznego

More Maiorum.

Za-

praszam do lektury!

Alan Jakman

ul. Wita Stwosza 27/15

43-300 Bielsko-Biała

redaktor naczelny

Alan Jakman

korekta

Dorota Cieślar, Jolanta Dec (SFERA).

skład i łamanie tekstu

Alan Jakman

okładka oraz oprawa graficzna

Alan Jakman, zdjęcia: drzewa genealogiczne

(AN Kraków), album rodzinny (Pixabay)

issn

2450-291X

e-mail: redakcja@moremaiorum.pl

www.moremaiorum.pl

Autorzy tekstów: Alan Jakman,

dr Małgorzata Stępień,

Aleksandra Szafrańska-Dolewska,

Piotr Ryttel, Iwona Fischer,

dr Arkadiusz Więch, Sławomir Żak,

Krystyna Nowacka, Grażyna Stelmaszewska

Wszystkie prawa zastrzeżone (włącznie

z tłumaczeniem na języki obce).

Górnośląski plebiscyt

W marcu 1921 roku mieszkańcy Śląska decydowali

o przynależności państwowej tego regionu

fot. wikimedia commons

Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r.

o prawie autorskim jakiekolwiek

kopiowanie, rozpowszechnianie (we

fragmentach, lub w całości) zamieszczonych

artykułów, opisów, zdjęć bez zgody Redakcji

będzie traktowane jako naruszenie praw

autorskich.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania

i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów,

śródtytułów, leadów i opisów ilustracji,

a także doboru zamieszczonych grafik.

Artykuł wysyłany jest do autoryzacji na

wyraźną prośbę Autora.

fot. apbb

emat NUMERU

Kronika rodzinna.

Jakich błędów nie

popełnić przy

jej pisaniu?

„Aby nauczyć się czytać

teksty zapisane kurrentą,

należy posiąść umiejętność

pisania tym krojem pisma”

- wywiad z dr hab. Izabellą

Parowicz

Ostatnie chwile dworu

w Woli Stępowskiej

Poczet archiwistów

polskich: Henryk Barycz

(1901-1994)

Jak NIE pisać kroniki

rodzinnej?

Genealogiczny kącik

satyryczny

Drzewa genealogiczne

w zbiorach Archiwum

Narodowego w Krakowie

fot. wikimedia commons

Kobieta Niepodległej -

babcia Nowicka

fot. ank

fot. heide fest

Doktor Władysław

Siejanowski – lekarz

i powiernik pułkownika

Piotra Wysockiego

Trudna powojenna historia

Ślązaków

Eliksir miłości,

czyli jak zatrzymać

ukochanego?

Wywiad

z dr hab.

Izabellą

Parowicz

Siejanowski

- lekarz

i powiernik

Wysockiego

Drzewa

genealogiczne

w archiwach

Księgarnia genealoga

Historie

z powstania 1863

WYWIAD

> Alan Jakman

„Aby

nauczyć się czytać teksty zapisane

kurrentą,

należy posiąść umiejętność

pisania tym krojem pisma”

- dr hab. Izabella Parowicz

Archiwalia z dawnego zaboru pruskiego przyprawiają o zawrót głowy

wielu odkrywców rodzinnej przeszłości. Naprzeciw oczekiwaniom

tych osób wyszli twórcy podręcznika i ćwiczeń do nauki niemieckiego

neogotyku. Dr hab. Izabella Parowicz, jedna z autorek zeszytu ćwiczeń,

przekonuje, że aby nauczyć się czytać teksty zapisane

kurrentą,

należy

najpierw posiąść umiejętność posługiwania się tym krojem pisma.

W poszukiwaniach genealogicznych

prowadzonych w obecnych

granicach Polski chyba największą

trudnością jest język, w jakim

zapisano dokumenty. O ile z cyrylicą,

przynajmniej te osoby, które uczyły się

języka rosyjskiego w szkole, nie mają

większych kłopotów, o tyle

kurrenta

jest dla wielu nie do przebrnięcia.

Wynika to dokładnie z zaakcentowa-

nej przez Pana różnicy. W 1941 roku

kurrenta

została zakazana przez Hitle-

ra, który fałszywie napiętnował ją jako

Judenschrift

– pismo żydowskie. Wy-

jąwszy najstarsze żyjące pokolenia Po-

laków, spośród których pewna część

pobierała lekcje języka niemieckiego

przed wojną i uczyła się przy okazji za-

sad pisma neogotyckiego, większość

z nas nigdy nie miała okazji zapoznać

się z nim w sposób metodyczny. Mo-

żemy się przy tym pokusić o ćwicze-

nie z wyobraźni: ci z nas, którzy uczyli

się języka rosyjskiego i wszyscy Polacy,

którzy ukończyli szkołę podstawową,

musieli rozpocząć swą edukację w da-

nym języku od własnoręcznego stawia-

nia w zeszycie poznawanych liter. Gdy-

byśmy przez całe życie mieli styczność

jedynie z tekstem drukowanym, z pew-

nością przynajmniej niektóre litery

polskiego pisma odręcznego, których

kształt traktujemy dziś jako oczywisty,

byłyby dla nas nieczytelne lub mylili-

byśmy je ze sobą nawzajem. Dlatego –

aby nauczyć się czytać teksty zapisane

– najpierw należy posiąść umiejętność

pisania – czyli samodzielnego posługi-

wania się tym krojem pisma.

Z niemieckojęzycznymi archiwaliami

mamy do czynienia przede

wszystkim na terenie dawnego

zaboru pruskiego i austriackiego.

Czy główną przyczyną problemów

z tymi dokumentami jest kłopot

z odczytaniem czy z tłumaczeniem?

Tłumaczenie jest tutaj kwestią wtór-

ną – możemy je zawsze zlecić komuś,

fot. heide fest

dr hab. izabella

parowicz

– polski

naukowiec, doktor nauk

ekonomicznych, specjalista

z dziedziny dziedzictwa

kulturowego.

Pracownik naukowy

Katedry Zabytkoznawstwa

Uniwersytetu Europejskiego

Viadrina we Frankfurcie nad

Odrą i koordynator studiów

podyplomowych “Ochrona

Europejskich Dóbr

Kultury”. Specjalizuje się w

zagadnieniach dotyczących

zarządzania i marketingu

dziedzictwa kulturowego.

Genealog

z ponadtrzydziestoletnim

doświadczeniem.

Pomysłodawca i kierownik

projektu “Odczytać

nieczytelne”.

Współautorka zeszytu

ćwiczeń do nauki pisma

neogotyckiego.

►

More Maiorum

marzec | 3 (74)/2019

WYWIAD

fot. profil facebooku "dawne pismo niemieckie"

[

kto zna język niemiecki, ale nie sposób

oczekiwać od każdej osoby władającej

niemieckim, że posiadła tę dodatkową

umiejętność odczytywania pisma neo-

gotyckiego. Mój pomysł przygotowania

materiałów do nauki tego pisma wziął

się właśnie z tej obserwacji. W ramach

naszych rodzinnych poszukiwań gene-

alogicznych przez wiele lat słyszałam od

mojej mamy słowa:

przeczytaj mi to, prze-

cież doskonale znasz język niemiecki

– by-

łam jednak bezradna. Co więcej, z relacji

pracowników Archiwum Państwowego

w Poznaniu wiem, że rodowici Niemcy,

którzy przyjeżdżają do Polski w poszu-

kiwaniu dokumentów dotyczących ich

przodków, są równie bezradni i w wie-

lu przypadkach nie są w stanie odczytać

starych manuskryptów zapisanych kur-

rentą bez pomocy polskich pracowników

Archiwum. Dlatego postanowiłam nie

tylko posiąść tę umiejętność, lecz także

podzielić się nią z innymi. Z drugiej stro-

ny, jeśli litery danego obcojęzycznego pi-

sma odręcznego staną się dla nas czytel-

ne, będziemy w stanie je zidentyfikować

niestarannego pisma pozwala czasem

domyślić się z kontekstu, o jakie słowo

może chodzić. Ponadto znajomość nie-

mieckiej gramatyki, a w szczególności

rygorystycznych zasad niemieckiego

szyku zdania, dostarcza dodatkowych

wskazówek – wiemy przynajmniej, czy

może chodzić np. o czasownik, rze-

czownik, przymiotnik lub rodzajnik.

Gdy połączymy znajomość języka nie-

mieckiego z umiejętnością odczytania

pisma neogotyckiego, osiągamy w na-

szych badaniach spory poziom samowy-

starczalności.

Czy pomiędzy poszczególnymi

regionami mogą wystąpić

duże różnice w formie zapisu

poszczególnych liter?

Jest to pytanie, które należałoby za-

dać badaczom pisma.

Kurrenta

była

rozpowszechniona nie tylko w krajach

niemieckojęzycznych, lecz także np.

w Danii i Norwegii, gdzie obowiązy-

wała do 1875 roku. Natrafiłam kiedyś

Nie prowadzę takich rejestrów. Przy-

znam, że częściej niż na zbyt fantazyjne

pismo zwracam uwagę na fakt, iż me-

tryki prowadzone pod zaborem pru-

skim są o wiele uboższe w fakty niż te,

które powstawały na terenie zaboru

austriackiego lub choćby rosyjskiego.

Oczywiście urzędy stanu cywilnego

wprowadzono pod zaborem pruskim

dopiero w 1874 roku, a przedtem obo-

wiązek prowadzenia ksiąg (i dupli-

katów) spoczywał tylko na duchow-

nych, ale – prowadząc badania nad

często dość niechlujnie prowadzo-

nymi księgami metrykalnymi z tego

terenu – nierzadko zadaję sobie py-

tanie, gdzie podział się ów słynny pru-

ski porządek i równie osławiona pruska

skrupulatność...

Podręcznik i zeszyt ćwiczeń do

nauki pisma neogotyckiego to

obecnie obowiązkowa pozycja dla

historyków, regionalistów i genealogów

pracujących na terenie dawnego zaboru

austriackiego i niemieckiego. Trudno

chyba prowadzić poszukiwania na tym

terenie bez umiejętności odczytywania

Kurrentschrift?

Akurat na terenach dawnego zaboru

austriackiego, z uwagi na fakt, iż kato-

licki proboszcz zwykle był tam jedno-

cześnie urzędnikiem stanu cywilne-

go, bardziej może przydać się łacina.

Zresztą metryki z tego zaboru należą

do moich ulubionych, gdyż prowadzo-

ne były ze szczególną starannością, naj-

częściej z podaniem przodków do dru-

giego pokolenia. Nie zmienia to faktu,

że dokumenty pozametrykalne, po-

wstałe w języku niemieckim, również

tam zapisywane były

kurrentą,

dlatego

jej znajomość może się bardzo przydać

także tym genealogom oraz history-

kom, których badania dotyczą terenów

byłego zaboru austriackiego.

W zeszycie ćwiczeń, podobnie jak

dzieci uczą się pisać w pierwszej

Znajomość języka

niemieckiego może pomóc

w odczytaniu

kurrenty

i np. przepisać na komputerze, nawet jeśli

nie władamy biegle danym językiem.

Czyli znajomość współczesnego

języka niemieckiego, nie potrafiąc

odczytywać pisma neogotyckiego, na

nie wiele się przyda?

Znajomość języka niemieckiego jest

oczywiście bardzo przydatna, szcze-

gólnie w przypadku wyjątkowo

na informację, że skandynawska

kur-

renta

różniła się nieco od niemieckiej,

ale nie miałam dotąd okazji porównać

obu krojów pisma. Z kolei pismo szkol-

Sütterlina

zostało wprowadzone do

obiegu głównie na terenie Prus i raczej

nie było powszechnie spotykane w in-

nych krajach.

Gdzie spotkała się pani z najbardziej

fantazyjnym pismem niemieckim?

[

►

klasie szkoły podstawowej, tak i my

w wyrysowanych liniach mamy za

zadanie przepisywać litery i słowa.

O czym należy pamiętać, wykonując

te ćwiczenia?

Przede wszystkim pamiętajmy o tym,

by się nie zniechęcać. Podejdźmy do

tego zadania bez strachu, bez uprze-

dzeń i z ciekawością dziecka, które roz-

poczyna naukę. Na pewno większości

genealogów, tak bardzo spragnionych

wiedzy na temat przodków, nie zabrak-

nie motywacji, by wytrwać w nauce.

Pamiętajmy, że praktyka czyni mistrza

i im bardziej oswoimy się z kształtem

poszczególnych liter, z tym większą ła-

twością przyjdzie nam je rozpoznawać

w archiwalnych tekstach.

Z jakiego przyrządu do pisania

najlepiej korzystać, ucząc się

Kurrentschrift?

Najbardziej polecanym przyrządem

jest pióro złożone z obsadki i spicza-

stej stalówki, pozwalającej prowadzić

pogrubione i węższe (modulowane) li-

nie pisma, lub pióro wieczne. Można

również posłużyć się dość twardym

ołówkiem, który należy regularnie

temperować podczas ćwiczeń. Na pew-

no nie warto ćwiczyć się w kurrencie

posługując się długopisem, cienkopi-

sem lub flamastrami, gdyż te przyrządy

z reguły nie pozwalają na prowadzenie

modulowanej linii pisma.

Jaki czas jest potrzebny, by w miarę

swobodnie móc odczytywać

chociażby akta urzędów stanu

cywilnego?

Jest to kwestia bardzo indywidualna,

uwarunkowana czytelnością pisma da-

nego urzędnika i stopniem, w jakim

dana osoba opanowała umiejętność

odczytywania kurrenty. W przypadku

akt urzędów stanu cywilnego dużą po-

moc stanowi fakt, że poszczególne dane

wpisane są w rubryki, zatem od począt-

ku wiadomo, jakiego typu informację

można znaleźć w danym miejscu.

Znajomość jakich podstawowych

słów jest konieczna, by zrozumieć

ogólną treść aktu metrykalnego?

Są to oczywiście wyrazy, które opisu-

ją osobę lub osoby występujące w da-

nym akcie – ich płeć, zawód, wiek,

stan cywilny, miejsce pochodzenia,

rolę, jaką spełniają te osoby w opisy-

wanym wydarzeniu lub sakramencie.

Warto jest znać określenia dat i świąt

liturgicznych. W niemieckich aktach

stanu cywilnego czasem pojawiają się

(dość standardowo) informacje na te-

mat tego, czy np. osoba zgłaszająca była

znana urzędnikowi oraz wzmianki

►

More Maiorum

marzec | 3 (74)/2019

Plik z chomika:

eljotnes

2019-03-More-Maiorum.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: