2019-09-More-Maiorum.pdf

(43316 KB) Pobierz

guranowski

ubogich

lekarz

ostatnie chwile dworu

rogóźnie

o theofilu kupce

More Maiorum

nr 9 (80)/2019 | wrzesień 2019

moremaiorum.pl

ISSN 2450-291X

SŁUŻBA

700 000

POLAKÓW W ARMII

AUSTRO-WĘGIERSKIEJ

AKTA

DAWNYCH

KOLEJARZY.

GDZIE

ICH SZUKAĆ?

POSZUKIWANIA WŁASNEJ

TOŻSAMOŚCI

> Alan Jakman

More Maiorum

miesięcznik genealogiczny

s n

Po l u b

<www.facebook.com/miesiecznikmoremaiorum>

Przodek w mundurze. Rzecz

o wojskowych i kolejarzach

wydawca

olacy przez ponad sto lat służyli

w armiach trzech zaborców. W sze-

regach państwa pruskiego i rosyjskiego

polscy obywatele otrzymywali możli-

wie najniższe stopnie wojskowe. Inaczej

było w cesarsko-królewskiej armii. Pod

dowództwem cesarza Franciszka Jó-

zefa walczyło blisko 700 000 Polaków.

Dla wielu mieszkańców galicyjskich

wsi − w przeciwieństwie do innych za-

borów − służba w armii była szansą na

lepsze życie. O Polakach w armii austro-

węgierskiej dla miesięcznika

More Ma-

iorum

opowiada znawca wojskowości

dr Sławomir Kułacz.

XIX wiek − określany epoką pary −

znacznie przyspieszył możliwość po-

dróżowania. Kolej potrzebowała więc

różnego rodzaju pracowników. Choć

posada kolejarza była dobrze płatna,

oznaczała jednocześnie częstą zmianę

miejsca zamieszkania dla całej rodziny.

Polskie archiwa państwowe kryją do-

kumentację kolejarską dla setek tysię-

cy osób. O tym, jak do niej dotrzeć i co

w niej znajdziemy, opowie Iwona Fischer

z Archiwum Narodowego w Krakowie.

Genealogia to jednak nie tylko wspa-

niałe, pełne radości chwile. Poszuki-

wania korzeni mogą przysporzyć nam

wiele kłopotów, nieprzyjemności i pro-

blemów. Jak się od nich uchronić? Prze-

czytaj porady od Sławomira Żaka.

To tylko kilka z wielu tematów, jakie

znajdziecie we wrześniowym numerze

miesięcznika genealogicznego

More Ma-

iorum.

Serdecznie zapraszam do lektury!

ALAN JAKMAN More Maiorum.

Poszukiwacze korzeni

NIP 5472209537

REGON 381910592

ul. Wita Stwosza 27/15

43-300 Bielsko-Biała

redaktor naczelny

Alan Jakman

korekta

Dorota Cieślar, Jolanta Dec (SFERA)

skład i łamanie tekstu

Alan Jakman

okładka oraz oprawa graficzna

Alan Jakman, ilustracja: Wikimedia Commons

issn

2450-291X

e-mail: redakcja@moremaiorum.pl

www.moremaiorum.pl

Autorzy tekstów: Alan Jakman,

dr Małgorzata Stępień, Iwona Fischer,

Aleksandra Szafrańska-Dolewska,

Piotr Ryttel, Sławomir Żak, Katarzyna

Konicka, Norbert Wacławczyk, Grażyna

Stelmaszewska.

Wszystkie prawa zastrzeżone (włącznie

z tłumaczeniem na języki obce).

Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r.

o prawie autorskim jakiekolwiek

kopiowanie, rozpowszechnianie (we

fragmentach, lub w całości) zamieszczonych

artykułów, opisów, zdjęć bez zgody Redakcji

będzie traktowane jako naruszenie praw

autorskich.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania

i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów,

śródtytułów, leadów i opisów ilustracji,

a także doboru zamieszczonych grafik.

Artykuł wysyłany jest do autoryzacji na

wyraźną prośbę Autora.

Czas do szkoły, rok 1930

Dziewczynka i chłopiec z tornistrami

szkolnymi

fot. nac

fot. archiwum rodzinne iwony fischer

emat NUMERU

„W czasie I wojny

światowej w szeregach

armii austro-węgierskiej

walczyło około

700 000 Polaków”

- rozmowa z dr.

Sławomirem Kułaczem

Mój dziadek kolejarz.

Gdzie znaleźć akta

z przebiegu służby

zawodowej?

Mroczne strony genealogii.

Z jakimi

zagrożeniami musi liczyć

się badacz?

fot. wikimedia commons

Dziadek kolejarz.

Gdzie szukać

jego akt

służbowych?

Czy dawna prasa

obyczajowa może być

źródłem wiedzy dla

genealoga?

Genealogiczny kącik

satyryczny

Ostatnie chwile dworu

w Rogóźnie…?

fot. wikimedia commons

Teofil, czy może raczej

Theofil Kupka

– zdrajca, szpieg czy

górnośląski patriota?

Badania genealogiczne

jako poszukiwanie

własnej tożsamości

fot. maryna kułacz

Kapitan doktor Leopold

Guranowski

– „lekarz ubogich”

Średniowieczne

tajemnice alkowy, czyli

rozpustni i lękliwi

Wywiad z

dr. Sławomirem

Kułaczem

Doktor

Guranowski -

lekarz

ubogich

Mroczne

strony

genealogii

Księgarnia genealoga

Historie

z powstania 1863

WYWIAD

> Alan Jakman

„W czasie I wojny światowej w szeregach

armii austro-węgierskiej walczyło około

700 000 Polaków”

- dr Sławomir Kułacz

Armia austro-węgierska pośród trzech

zaborców była tą najbardziej tolerancyjną dla

osób polskiego pochodzenia. Jak tłumaczy

w wywiadzie dla

More Maiorum

dr Sławomir

Kułacz, dla wielu mieszkańców galicyjskich

wsi pobór zostanie cesarsko-królewskim

żołnierzem oznaczało podniesienie statusu

życia.

Obszar dawnego zaboru

austriackiego zamieszkiwało ponad

6 milionów ludzi. Wielu z mężczyzn

krócej lub dłużej walczyło w armii

austro-węgierskiej. Czy znane

są dane, jaki procent żołnierzy

stanowili Polacy?

Polacy stanowili w 1910 roku niespeł-

na 8 proc. wszystkich żołnierzy i re-

zerwistów cesarsko-królewskiej armii.

Z grubsza odpowiadało to procentowe-

mu udziałowi Polaków w całej monar-

chii (10 proc.). Jak szacuje prof. Michał

Baczkowski, w czasie I wojny światowej

armia austro-węgierska zmobilizowała

około 700 000 Polaków.

Czy w ramach armii tworzone

były niemal w pełni polskie pułki/

dywizje?

Formalnie oczywiście nie, ale pułków

o dużym odsetku Polaków było wie-

le. Wymienię tylko paru „rekordzi-

stów”: 40. Pułk Piechoty z Rzeszowa

– 97 proc., 1. Pułk Ułanów – 85 proc.,

4. Batalion Strzelców – 77 proc.,

fot. maryna kułacz

sławomir kułacz

– doktor nauk humanistycznych

w zakresie językoznawstwa, miłośnik i popularyzator

historii wojskowości.

Specjalizuje się w wojskowych aspektach I wojny

światowej i historii armii austro-węgierskiej. Na

tych zagadnieniach koncentruje się także jego

praca naukowa z dziedziny językoznawstwa, czego

wyrazem są tego jego publikacje naukowe, np. książka

Germanizmy w gwarze polskich żołnierzy armii austro-

węgierskiej.

Wydał także książki

Kamień i Steinau

w pożodze I wojny światowej

i Wojskowa

i wojenna

korespondencja braci Lejów 1913–1917.

►

More Maiorum

wrzesień | 9 (80)/2019

WYWIAD

29. Pułk Armat Polowych – 78 proc.

O ile wysoki procent Polaków w pie-

chocie raczej nie dziwi, o tyle ewene-

mentem są jednostki techniczne z ich

dużym udziałem. Polacy jako stosun-

kowo mniej zamożni, a przez to gorzej

wykształceni, nie posiadali często kwa-

lifikacji potrzebnych do pełnienia służ-

by w jednostkach technicznych.

Ale spójrzmy jeszcze na poziom dywi-

zji: 12. Dywizja Piechoty powszechnie

określana jest jako „krakowska” i nie-

mało już o niej napisano, ale pamiętajmy

oficerskich. Takich ograniczeń i wy-

magań w armii austriackiej czy austro-

-węgierskiej nie było. Dużo większa niż

innych armiach była też swoboda ję-

zykowa, o czym pewnie będzie jeszcze

okazja pomówić.

Do języka na pewno jeszcze wrócimy,

ale jaką szansę na awans w hierarchii

wojskowej miały osoby pochodzenia

polskiego?

Nie wiadomo mi nic o formalnych

przeszkodach. Z pewnością nie należeli

[

Cesarsko-królewską

armię cechowała

największa tolerancja

[

Aby zostać oficerem zawodowym, na-

leżało do wojska pójść z wykształce-

niem wyższym niż kilka klas szkoły

ludowej. Należało np. zdać maturę

w szkole cywilnej i następnie ubiegać

się o przyjęcie do którejś ze szkół woj-

skowych. Można było także w bardzo

młodym wieku (np. po kilku latach

gimnazjum czy szkoły realnej) wstą-

pić do szkoły kadetów, by tam uzy-

skiwać kolejne stopnie podoficerskie

i na koniec zostać podporucznikiem.

Oficer zawodowy musiał być goto-

wy na pewne wyrzeczenia, trudności

w zawarciu małżeństwa, a służba nie

gwarantowała np. wysokich docho-

dów. Tymczasem jednak część ofice-

rów c.k. armii powielała kariery swo-

ich ojców.

Młodzi mężczyźni z maturą mieli

jeszcze jedną opcję, charakterystycz-

ną dla armii austriackiej i niemieckiej.

Chodzi o instytucję „jednorocznego

ochotnika” osławioną chyba najbardziej

przez Haška. Roczna służba w charak-

terze jednoroczniaka kończyła się mia-

nowaniem na oficera rezerwy. Niemałą

zaletą takiej służby była możliwość wy-

boru rodzaju broni (piechota, kawaleria,

artyleria itp.).

Pamiętajmy wreszcie, że potencjalni

oficerowie musieli także dobrze opano-

wać język niemiecki i wojsku stale go

doskonalić. To stanowiło przeszkodę,

> Mapa garnizonów wojskowych Monarchii

Austro-Węgierskiej z 1898 roku

►

także o 2. Dywizji z Jarosławia oraz

24. Dywizji i 45. Dywizji Piechoty Land-

wery Przemyśla czy 30. Dywizji Pie-

choty ze Lwowa. To także dywizje z du-

żym udziałem Polaków, przynajmniej

na początku Wielkiej Wojny.

Czy można jednoznacznie stwierdzić,

że cesarsko-królewska armia była

najbardziej tolerancyjną spośród

wszystkich trzech zaborców?

Jeżeli stwierdzimy, że zabór austriac-

ki cechowała największa tolerancja

dla polskości, a tak myślę, to możemy

śmiało przenieść tę cechę na armię.

Polacy zostawali w niej oficerami, co

w armii pruskiej było w ogóle nie od

pomyślenia. Z kolei w armii carskiej

większa część polskich oficerów musia-

ła zmienić wyznanie na prawosławne,

aby marzyć o wstąpieniu do akademii

do najbardziej faworyzowanych, bo

krótko przed wojną i na jej początku

oficerów zawodowych deklarujących

się jako używający języka polskiego

było tylko 2,7 proc. Warto chyba ze-

stawić te liczby z danymi dotyczący-

mi Rusinów: na początku XX wieku

było ich zaledwie 13, i choć w 1911

roku liczba ta wzrosła już do 34, to

wciąż stanowili oni tylko 0,2 proc. ofi-

cerów c.k. armii.

W każdym razie dużo zależało od po-

ziomu wykształcenia kandydata na ofi-

cera i zamożności jego rodziny. Naj-

łatwiej mieli chyba przedstawiciele

ziemiaństwa: to z tych kręgów wywo-

dzili się bowiem generałowie Rozwa-

dowski, Romer czy Zieliński.

Jakie warunki trzeba było spełnić, by

móc awansować?

fot. wikimedia commons

która mogła zniechęcić niejednego

kandydata.

W c.-k. armii walczyło mnóstwo osób

różnej narodowości. W jakim języku

żołnierze porozumiewali się między

sobą?

More Maiorum

wrzesień | 9 (80)/2019

Plik z chomika:

eljotnes

2019-09-More-Maiorum.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: