Ocena inwestycji miedzypokoleniowych kryteria etyczne w ekonomicznej ocenie efektywnosci projektow inwestycyjnych.pdf

(576 KB) Pobierz

Inwestycja międzypokoleniowa –

pojęcie, cechy i uwarunkowania oceny

efektywności

1.1. Wprowadzenie

Istnieje wiele przykładów projektów, których horyzont czasowy sięga setek lat

w przód. Należą do nich chociażby inwestycje związane z przeciwdziałaniem

zmianom klimatycznym, zachowaniem bioróżnorodności czy ochroną warstwy

ozonowej, jak również projekty związane z zagospodarowaniem odpadów ra-

dioaktywnych, które mogą mieć zasięg kilkusetletni.

Tak duże rozciągnięcie w czasie rodzi wielorakie problemy na etapie oceny

tego typu inwestycji. Jednym z najważniejszych jest rozdzielenie w czasie pod-

miotu inwestującego od podmiotu odczuwającego pozytywne bądź negatywne

jej skutki. Inwestycje te łączy przede wszystkim długoterminowość oddziały-

wań, niemniej niezbędne jest wyodrębnienie dodatkowych cech, które – z zało-

żenia – mają doprecyzować przedmiotowy zakres analizy.

Przyjęto zatem, że owe inwestycje mają charakter inwestycji publicznych,

a ich cykl inwestycyjny nie ogranicza się wyłącznie do fazy inwestycyjnej

i eksploatacji, lecz definiowany jest przez cały zakres czasowy generowanych

efektów, również po zakończeniu wąsko rozumianej fazy operacyjnej, w tym

dezinwestycji [Behrens, Havranek, 1991, s. 10]. W takim właśnie kontekście

pojęcie cyklu inwestycyjnego będzie rozumiane w niniejszej książce. Konse-

kwencją pierwszego założenia jest to, że duża część rozważań tego rozdziału

poświęcona jest kryteriom definiującym efektywność na poziomie ekonomicz-

nym w kontekście zmian w dobrobycie społecznym. Drugie założenie wspoma-

1. Inwestycja międzypokoleniowa – pojęcie, cechy i uwarunkowania oceny efektywności

ga pierwsze, pozwalając ująć w ocenie oddziaływania – efekty odległe w czasie,

wykraczające poza typowy okres analizy, z reguły nieprzekraczający 30 lat.

Celem niniejszego rozdziału jest zidentyfikowanie specyficznych cech inwe-

stycji międzypokoleniowych, wskazanie przesłanek istotnych z punktu widze-

nia oceny i podejmowania decyzji oraz wskazanie ograniczeń w perspektywie

międzypokoleniowej istniejących narzędzi oceny efektywności projektów in-

westycyjnych

1.2. Rzeczowe projekty długookresowe – specyfika,

rodzaje i cechy charakterystyczne

Inwestycje rzeczowe z natury rzeczy są przedsięwzięciami o długofalowym

charakterze. Sam projekt inwestycyjny można zdefiniować jako wyodrębnio-

ne koncepcyjnie, organizacyjnie, rzeczowo i finansowo przedsięwzięcie, po-

dejmowane przez daną organizację w celu osiągnięcia określonych rezultatów

[Szot-Gabryś, 2011, s. 129–147]. Wyodrębnienie to dotyczy również horyzontu

czasowego, który definiowany jest w kontekście cyklu inwestycyjnego. Długo-

trwałość cyklu wynika z samej jego specyfiki dla inwestycji rzeczowych; cykl

ten po pierwsze, związany jest z fizycznym powstaniem bądź modyfikacją ist-

niejących zasobów kapitału, a po drugie z wygenerowaniem efektów będących

konsekwencją tych zmian (np. z produkcji bądź innej działalności).

Marcinek [2000, s. 19 i 27] podkreśla długoterminowość inwestycji rzeczo-

wych jako jedną z ich immanentnych cech, rozumianą jako okres życia projek-

tu, który może wynosić zarówno kilka tygodni, jak i kilkaset lat. W literaturze

podkreślana jest np. długowieczność infrastruktury jako przykładu projektów

rzeczowych, wymuszającego potrzebę rozważnego planowania [Adamowicz,

2011, s. 197–209], w tym m.in. ekstremalnie długi horyzont czasu w przypad-

Pojęcia projektu inwestycyjnego, przedsięwzięcia inwestycyjnego oraz inwestycji rzeczowej są

tutaj zamiennie stosowane. Należy jednak zaznaczyć istniejącą między nimi różnicę. Inwestycja rze-

czowa odnosi się bowiem zarówno do samego aktu inwestycyjnego, jak i do tworzenia zasobów rzeczo-

wych w celu osiągnięcia korzyści przewyższających te nakłady, natomiast przedsięwzięcie i projekt

mają trochę węższy zakres: przedsięwzięcie można interpretować jako zespół złożonych, wielopod-

miotowych działań, znajdujących odzwierciedlenie w projekcie inwestycyjnym, czyli powiązanych,

zaplanowanych czynnościach i działaniach mających osiągnąć cel przyszłego przedsięwzięcia inwe-

stycyjnego. O ile w przypadku inwestycji i przedsięwzięć inwestycyjnych można mówić o analizie

w ujęciu historycznym, o tyle dla projektu inwestycyjnego, dotyczącego planów, które dopiero będą

realizowane, analiza odbywa się w ujęciu

ex ante.

Ściśle rzecz biorąc, właściwszym zatem terminem

dla tej książki jest projekt inwestycyjny, a pojęcia zamienne służą raczej względom językowym.

Kup książkę

1.2. Rzeczowe projekty długookresowe – specyfika, rodzaje i cechy charakterystyczne

ku ochrony środowiska, zwłaszcza zmian klimatycznych czy składowania od-

padów nuklearnych [Rybicki, 2015, s. 142–166], zasobów wodnych czy infra-

struktury, także tej realizowanej w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego,

gdzie wskazywane są przykłady umów sięgających 50 lat [Lind, 1997, s. 41–62;

Regan, Smith, Love, 2011, s. 363–378].

Długoterminowość cyklu może się ponadto wiązać zarówno z samym okre-

sem eksploatacji, jak i z okresem następującym bezpośrednio po nim (faza

dezinwestycji), obejmującym często zakres oddziaływań o charakterze efektów

zewnętrznych, zwłaszcza środowiskowym. Do projektów długoterminowych

zalicza się bowiem w równym stopniu te, w których oddziaływania znikają sto-

sunkowo szybko po zakończeniu aktywności operacyjnej, jak i te powodujące

zmiany o trwalszym charakterze, istniejące długo po zakończeniu fazy opera-

cyjnej danej inwestycji. W pierwszym przypadku długość cyklu inwestycyjnego

wyznaczana jest przez długość działalności operacyjnej, w drugim – przez okres

oddziaływania, np. aktywność wyemitowanych wcześniej zanieczyszczeń [Ne-

well, Pizer, 2001, s. iii]. Przykładem tego typu „przedłużonego” oddziaływania

cyklu inwestycyjnego jest kumulacja gazów cieplarnianych w atmosferze czy

inwestycje w energetykę jądrową (raport OXERA wskazuje np. osobny, 70-letni

okres poeksploatacyjny, prawie dwukrotnie dłuższy od okresu operacyjnego,

który zaplanowany został na 40 lat) [A Social

Time…,

2002, s. 37–40]. Warto

zatem zaznaczyć istotność zarówno samej długości fazy operacyjnej, jak i na-

stępującego po nim okresu, który w klasycznej analizie efektywności inwesty-

cji definiowany jest jako faza dezinwestycji. Jones i in. podkreślają także czas

uwzględniany przy obliczaniu wartości rezydualnej, wskazując, że okres anali-

zy w tym przypadku może się rozciągać na wiele dziesięcioleci [Jones, Moura,

Domingos, 2014, s. 400–409].

Pearce i in. z kolei wskazują, że ów wymiar długoterminowości cechuje wie-

le ze współczesnych problemów. Jako przykłady takich oddziaływań wymie-

niają nie tylko globalne ocieplenie, dezinwestycje w elektrowniach jądrowych

czy przechowywanie odpadów radioaktywnych, ale także zmniejszanie war-

stwy ozonowej [Pearce i in., 2003, s. 121–141]. Wspomniany już raport OXERA

wymienia dodatkowo inwestycje związane z transportem i ochroną przed po-

wodziami [A Social

Time…,

2002, s. 7]. Pera [2010, s. 95], analizując projekty

surowcowe, podkreśla ich długi okres przedprodukcyjny oraz fazę eksploata-

cji. Długi cykl inwestycyjny podnoszony jest również przy inwestycjach górni-

czych, infrastrukturalnych, a także innych projektach publicznych [Jonek-Ko-

walska, Michalak, 2012, s. 19, 60; Hirschhausen von, Beckers, Brenck, 2004,

Kup książkę

1. Inwestycja międzypokoleniowa – pojęcie, cechy i uwarunkowania oceny efektywności

s. 203–210]. Przykładowo okres eksploatacji instalacji energetycznych przy ge-

nerowaniu energii ze źródeł odnawialnych dochodzi do 40 lat, choć może ulec

wydłużeniu, jeśli wziąć pod uwagę efekty pośrednie, a mianowicie łagodzenie

zmian klimatycznych przez redukcję emisji gazów cieplarnianych

z paliw ko-

palnych [Sosiński, 2012, s. 120].

W przewodniku do analizy kosztów-korzyści (CBA

– cost-benefit analysis),

wydanego przez Komisję Europejską, perspektywa długoterminowa definio-

wana jest jako okres od 10 do 30 lat [Przewodnik

po analizie…,

2014, s. 18].

Warto jednakże zwrócić uwagę, że przewodnik ten koncentruje się na efektyw-

ności dla potrzeb uzyskania funduszy unijnych, co może wpływać na ograni-

czenie wskazywanych tu zakresów analizy, gdyż wiele projektów inwestycyj-

nych w rzeczywistości znacząco przekracza ów okres.

W niektórych pozycjach literaturowych krótki i długi horyzont czasowy de-

finiuje się wprost w kontekście alokacji wewnątrzgeneracyjnej lub międzygene-

racyjnej. Koundouri [2008, s. 157–163] mianem projektów krótkoterminowych

określa te z horyzontem czasowym krótszym niż 30 lat. Moore i in. wskazują

na rozgraniczenie między projektami wewnątrzgeneracyjnymi, definiowanymi

jako obejmujące okres do 50 lat, a międzygeneracyjnymi, co do których znaczą-

ce efekty sięgają dalej w czasie. Jako przykłady autorzy podają m.in. zapobie-

ganie zmianom klimatycznym, ochronę bioróżnorodności i zagospodarowanie

odpadów radioaktywnych [Moore i in., 2004, s. 789–812]. Z kolei Newell i Pi-

zer [2001] podkreślają rozróżnienie między indywidualnym doświadczeniem

inwestora (osoby prywatnej lub firmy), gdzie zakres czasowy obejmuje aloka-

cje dla okresów 20–30-letnich (budowa domu, oszczędzanie na emeryturę,

inwestycje komercyjne) a działaniami podejmowanymi z punktu widzenia

społeczeństwa, o dłuższym horyzoncie czasowym, gdzie mechanizmy czysto

rynkowe przestają odgrywać tak znaczącą rolę. Wskazać tu należy również

pracę Sumaili i Waltersa [2005, s. 135–142], gdzie wskazywany jest przykład

długoterminowych polityk środowiskowych, w których inwestorzy są oddzie-

leni w czasie od beneficjentów. Pozostaje to w zgodzie z przytoczonymi wyżej

ujęciami, podkreślającymi znaczenie długiego terminu.

Warto też zaznaczyć, że długiemu cyklowi inwestycyjnemu towarzyszą

z reguły wysokie nakłady początkowe oraz niska płynność i nieodwracalność

części decyzji – poświęcone na daną inwestycję zasoby trudno odzyskać w taki

Gazy cieplarniane (GHG –

greenhouse gases),

przede wszystkim dwutlenek węgla i metan odpo-

wiedzialne za proces ocieplania klimatu.

Kup książkę

1.2. Rzeczowe projekty długookresowe – specyfika, rodzaje i cechy charakterystyczne

sposób, aby mogły być przeznaczone na inną aktywność, bez ponoszenia znacz-

nych kosztów, lub – w przypadku projektów rozwojowych – bywa to całkiem

niemożliwe, np. w wyniku nieodwracalnej utraty bioróżnorodności [Foltyn-Za-

rychta, 2015, s. 263–276].

1.2.1. Obszary działalności inwestycyjnej o charakterze

długoterminowym

Wyodrębnione na podstawie literatury inwestycje długoterminowe można po-

grupować według następujących obszarów działalności:

1) zmiany klimatyczne,

2) energetyka, w tym jądrowa (zagospodarowanie odpadów radioaktyw-

nych) oraz odnawialna,

3) infrastruktura transportowa (drogi, porty, linie kolejowe, lotniska),

4) zagospodarowanie odpadów,

5) gospodarka wodna (zaopatrzenie w wodę, oczyszczanie ścieków, ochro-

na przeciwpowodziowa),

6) gospodarka leśna,

7) ochrona środowiska, w tym ochrona bioróżnorodności, ochrona krajo-

brazu itp.

Warto podkreślić, że klasyfikacja ta nie jest i nie powinna być traktowa-

na jako kompletna i rozłączna. Podstawą jej stworzenia jest analiza piśmien-

nictwa dokonywana pod kątem najczęściej pojawiających się obszarów ak-

tywności inwestycyjnej, gdzie okres analizy znacząco przekraczał zakresy

przyjmowane z reguły w przypadku inwestycji rzeczowych. Istnieją bowiem

przykłady zarówno projektów, które można zaliczyć do dwóch lub więcej ka-

tegorii (np. zagospodarowanie lasów wpływające na poziom gazów cieplar-

nianych i bioróżnorodność), jak i inne długoterminowe inwestycje, ale ana-

lizowane stosunkowo rzadko i nie ujęte w powyższej klasyfikacji (dotyczy to

m.in. inwestycji mieszkaniowych czy aktywów o wartości historycznej). O ile

pojawiają się one jedynie sporadycznie, o tyle w ich przypadku również się

wskazuje, że komercyjne zasady rachunkowości nie oddają prawidłowo ich

wartości.

Tabela 1.1 przedstawia wyodrębnione obszary aktywności inwestycyjnej

i ich cykle ponoszenia nakładów i generowania efektów.

Kup książkę

Plik z chomika:

PDFator

Ocena inwestycji miedzypokoleniowych kryteria etyczne w ekonomicznej ocenie efektywnosci projektow inwestycyjnych.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: