Jana Pawla II idee filozoficzne Miedzy ortodoksja a sekularyzacja.pdf

(121 KB) Pobierz
Wstęp
J
an Paweł II został zapamiętany jako papież nie tylko przełomu wieków,
ale również przełomu dwóch epok kulturowych. Przełom ten wyzna-
czała polityczna zmiana ustroju i, szczególnie w Polsce,
ścieranie
się
odmiennych modeli
życia
społecznego i obywatelskiego. Zmiany ustrojo-
we otworzyły geograficzne, a przede wszystkim ideowe, religijne i intelek-
tualne granice ukazujące wielość różnych poglądów na
świat.
W książce
przedstawiam Jana Pawła II jako
fi
lozofa i polityka, który niezależnie od
dogmatycznej, teologicznej i religijnej podstawy, w swoim nauczaniu pub-
licznym zaakceptował, a przynajmniej uwzględnił pewne elementy właściwe
postulatom sekularyzacyjnym i raczej pozytywnie odniósł się do religijnego
i
fi
lozoficznego pluralizmu.
Jestem
świadomy
istnienia odmiennych interpretacji, które przedstawia-
ją papieża jako zwolennika tradycji przedsoborowej, postać konserwatywną
czy
fi
lozofa tomistycznego, i dyskusji między tymi, którzy postrzegają papie-
ża
jako ideowego rewolucjonistę, tymi, którzy oskarżają go o obskurantyzm,
i tymi, którzy uważają,
że
pozostawał zawieszony między tymi dwoma sta-
nowiskami
1
. Z tej różnorodności ocen najbliższe jest mi stanowisko, które
przedstawia Jana Pawła II jako reformatora. Interpretację tę odnoszę do
pewnych zagadnień, jak idee wolności religijnej, ekumenizmu czy jedności,
zdając sobie sprawę z możliwej słuszności interpretacji konserwatywnych,
odnoszonych przede wszystkim do zagadnień moralnych i etycznych. Uwa-
żam, że
przede wszystkim w stosunku do innych wyznań papież zawiesił
te idee i zasady, które mogą zostać określone mianem konserwatywnych,
przynajmniej na użytek oficjalnego nauczania w stosunku do innych tradycji
1
Por. P. Portier,
La pensée de Jean-Paul II,
Paris 2006; por. także numer „Micromega”
z 19 kwietnia 2014 roku pod tytułem
Karol Wojtyła. Ila grande oscurantista,
zawierający dys-
kusję na temat interpretacji nauczania Jana Pawła II, http://temi.repubblica.it/micromega-
-online/%E2%80%9Ckarol-wojtyla-il-grande-oscurantista%E2%80%9D-il-sommario-del-nu-
mero-speciale-in-edicola-e-libreria-da-martedi-1-marzo/ [dostęp 05.08.2014].
12
Wstęp
religijnych. Nie zmienia to faktu,
że
w relacji do innych elementów negatyw-
nie oceniał idee zsekularyzowane, przede wszystkim oświecenie, oskarżając
je o zwrot ku ateizmowi i zarzucając wynikające z niego redukcjonistyczne,
mechanistyczne postrzeganie człowieka:
Ateizm, o którym mowa, jest zresztą
ściśle
związany z oświeceniowym racjonali-
zmem, który pojmuje rzeczywistość ludzką i społeczną w sposób mechanistyczny.
Zostaje w ten sposób zanegowana najgłębsza intuicja prawdziwej wielkości człowie-
ka, jego transcendencja wobec
świata
rzeczy oraz napięcie, jakie odczuwa on w swo-
im sercu pomiędzy pragnieniem pełni dobra a własną niezdolnością do osiągnięcia
go, przede wszystkim zaś zostaje zanegowana wynikająca stąd potrzeba zbawienia
2
.
Jednak papież pozytywnie oceniał rozwijane w oświeceniu idee wolno-
ści,
równości i braterstwa czy prawo narodów do samostanowienia. Ocenę
taką możemy znaleźć nie tylko w licznych cytowanych w tej książce wypo-
wiedziach publicznych, ale także w pracy
Pamięć i tożsamość:
Europejskie oświecenie zaowocowało nie tylko okrucieństwami rewolucji francu-
skiej; przyniosło również dobre owoce, jak idee wolności, równości i braterstwa,
które – jak wiadomo – są zakorzenione w Ewangelii. Choć idee te głoszono w ode-
rwaniu od niej, to jednak same mówiły o swym pochodzeniu. W ten sposób fran-
cuskie oświecenie przygotowało grunt pod lepsze zrozumienie praw człowieka.
W rzeczywistości sama rewolucja na różne sposoby pogwałciła te prawa. Jednak
wysiłki na rzecz skutecznego uznania praw człowieka zaczęły odtąd przybierać na
mocy, wbrew feudalnym tradycjom
3
.
Przyjęty model interpretacyjny zachowuje
świadomość
różnicy między
negatywnym, często antyreligijnym i antychrześcijańskim oraz ateistycznym
charakterem sekularyzacji i oświecenia, przede wszystkim francuskojęzycz-
nego, a obecnością w
fi
lozofii oświeceniowej idei, które Jan Paweł II uznał
za tożsame z chrześcijaństwem i wykorzystywał w nauczaniu publicznym.
Dlatego oddzielam poziom dogmatów i treści religijnych, zakreślający ho-
ryzont ideowy Jana Pawła II, od jego raczej politycznej i społecznej niż
dogmatycznej aktywności publicznej, w której, jak uważam, przynajmniej
okresowo zawieszał ważność dogmatów na rzecz idei wolności, równości,
obrony
życia
czy godności. Do realizacji tych celów użyteczny okazał się
model właściwy
świeckiej,
szczególnie oświeceniowej,
fi
lozofii. Dualizm ten
sprawia,
że
w nauczaniu Jana Pawła II można dostrzec napięcie między
Jan Paweł II,
Centesimus Annus. W setną rocznicę encykliki
Rerum Novarum (1 maja 1991 r.),
p. 13, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/centesimus_1.html #m1
[dostęp 5.08.2014].
3
Jan Paweł II,
Pamięć i tożsamość,
Kraków 2005, s. 45.
2
Kup książkę
Wstęp
13
dążeniem do rozwijania pokoju i jedności ludzkości a propagowaniem
chrześcijańskiego, zwłaszcza rzymskokatolickiego, modelu rzeczywistości,
który i tak nie jest możliwy do powszechnej akceptacji w pluralistycznej
rzeczywistości. Niezależnie od sposobu interpretacji
fi
lozofii Jana Pawła II
podkreślam,
że
prezentowana interpretacja dotyczy wybranych elementów
pontyfikatu, które mogą być użyteczne w skali całej ludzkości, to znaczy
również dla przedstawicieli innych wyznań i niewierzących. W odniesie-
niu do tych grup papież porzucił model przedsoborowy oparty na krytyce
i piętnowaniu, a zaakceptował nowe stanowisko Kościoła służącego, które
w konsekwencji musiało zawiesić prymat dogmatów na rzecz promowania
uniwersalnych, pozbawionych konotacji religijnych, wartości.
W
świetle
tych uwag możemy postrzegać papieża jako profesjonalnego
polityka, który prowadził politykę kulturową ukierunkowaną na formalne,
publiczne pojednanie Kościoła ze
światem.
Jednym z narzędzi służących tej
polityce była „strategia kanonizacji”, która w opinii Olivera Bennetta była „wi-
zytówką” papieża, mającą służyć przywiązaniu kościołów w Afryce i Azji oraz
państwach postkomunistycznych do Kościoła w Rzymie. Miała także zagwa-
rantować Kościołowi miejsce w kulturze masowej, między innymi za sprawą
„międzynarodowych gwiazd”: ojca Pio i Matki Teresy
4
. Nie musimy oczywi-
ście
interpretować papieskiej polityki kulturowej przez ten pryzmat. Uwaga ta
może wszakże w pewnym stopniu odzwierciedlać polityczny zamysł Jana Pa-
wła II, który przynajmniej w odniesieniu do innych religii starał się zmienić wi-
zerunek Kościoła i dopasować do idei propagowanych przez nurty zsekularyzo-
wane, opierające się na
świeckim
pojęciu praw człowieka, godności i wolności.
Dlatego warto mieć na uwadze podkreślaną przez Michela Henri
Kowalewicza stałą, właściwą cywilizacji Zachodu dychotomię między „zja-
wiskiem” a „rzeczywistością” (appearance-reality
dichotomy),
a szczególnie kre-
owaną dziś przez kulturę sferę „zjawisk”, które mogą zmieniać i kształtować
„rzeczywistość”
5
. Być może Jan Paweł II właśnie tę dychotomię miał na
myśli, kiedy „zawieszał” na potrzeby publicznego nauczania bezwzględną
obowiązywalność pewnych elementów doktryny (ortodoksji) i skłaniał się
ku akceptacji formalnie kolidujących z nią właściwości
świata świeckiego
(sekularyzacji), jakby dostrzegając,
że
mimo istnienia jednej prawdy, jed-
nostka często nie jest w stanie rozwiązać dychotomii „zjawisko – rzeczywi-
stość” w kontekście prawdziwości i pewności poznania.
O. Bennett,
Strategic canonisation: sanctity, popular culture and the Catholic Church,
„Inter-
national Journal of Cultural Policy”, 17(4)/2011, s. 451–452.
5
M. H. Kowalewicz,
Preamble
[w:]
Orbis Idearum. History of Ideas NetMag,
„Appearance,
Reality, and Beyond” (red. M. H. Kowalewicz), 1(1)/2013, s. 11.
4
Kup książkę

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin