Historyczne Bitwy 012 - Kanny 216 p.n.e, Janusz Sikorski.pdf

(3718 KB) Pobierz
HISTORYCZNE
BITWY
JANUSZ SIKORSKI
KANNY 216 p.n.e.
Wydawnictwo
Ministerstwa Obrony Narodowej
Warszawa 198
4
WSTĘP 
Jedna  z  największych  bitew  czasów  starożytnych,  bitwa  pod
Kannami,  stoczona  w  216  r.  przed  naszą  erą  podczas  II  wojny
punickiej,  zajmuje  w  historii  wojen  i  sztuki  wojennej  miejsce
wyjątkowe.  Jak  żadna  inna  spośród  bitew  stoczonych  na  prze­
strzeni  paru  tysięcy  lat,  wywarła  ona  swoiste  piętno  na  teorii
i  praktyce  sztuki  wojennej  aż  do  naszych  czasów  i  znalazła
szerokie  odbicie  w  literaturze  wojskowej,  będąc  klasycznym  przy­
kładem  okrążenia  mniejszymi  siłami  większych  wojsk  przeciwnika
w  celu ich całkowitego  zniszczenia.
Z  czasem  słowo  „Kanny"  stało  się  przysłowiowe  w  dziejach
sztuki  wojennej.  „Drugimi  Kannami"  nazwano  okrążenie  pod
Sedanem  liczącej  prawie  130  tys.  żołnierzy  armii  francuskiej
Mac  Mahona  podczas  wojny  francusko-pruskiej  w  1870  r.  Ze
starożytną  bitwą  zaczęto  porównywać  wiele  bitew  XIX,  a  na­
wet  XX  wieku,  doszukując  się  w  nich  idei  słynnego  kanneńskiego
manewru Hannibala.
Wybitny  niemiecki  teoretyk  wojskowy,  uznany  za  następcę
Carla  von  Clausewitza  feldmarszałek  Alfred  von  S c h l i e f f e n ,
pełniący  obowiązki  szefa  niemieckiego  sztabu  generalnego  w  la­
tach  1891—1905,  napisał  książkę 
Kanny, 
w  której  opisując  i  ana­
lizując  wojnę  francusko-pruską  lat  1870—1871,  rozpoczął  swoje
rozważania  od  opisu  bitwy  pod  Kannami  z  216  roku  p.n.e.  Wy­
stępując  przeciw  wojnie  na  wyczerpanie  i  głosząc  konieczność
prowadzenia  wojny  błyskawicznej,  zalecał  właśnie  działania  skrzy­
dłowe  na  wzór  bitwy  pod  Kannami.  Schlieffen  dopatrywał  się
także  założeń  taktycznych  Hannibala  w  wielu  bitwach  toczonych
później  przez  Fryderyka  II  i Napoleona Bonapartego
1
.  Porównywa-
1
 
S c h l i e f f e n , 
Cannae, 
Berlin  1936.
8
no  także  bitwę  pod  Kannami  z  działaniami  wojennymi  podczas
I  wojny  światowej.  Tak  na  przykład  francuski  pułkownik  E.  Va-
2
lar ch e   porównywał  antyczną  bitwę  z  marszem  1  armii  niemiec­
kiej  generała-pułkownika  von  Klucka  na  Paryż  w  1914  r.  Kanneń-
ską  ideę  dwustronnego  oskrzydlenia  i  całkowitego  okrążenia  prze­
ciwnika  w  celu  jego  zupełnego  zniszczenia  widziano  również
w  słynnej  bitwie  stalingradzkiej  1942—1943 r.
Niezależnie  od  tego  rodzaju  porównań,  bitwa  pod  Kannami
fascynowała  następne  pokolenia  osobą  zwycięskiego  Kartagińczy-
ka  Hannibala,  jednego  z  najwybitniejszych  wodzów  świata  staro­
żytnego,  który  przeszedł  do  historii  sztuki  dowodzenia  na  równi
z  Aleksandrem  Wielkim,  Publiuszem  Korneliuszem  Scypionem
Afrykańskim  Starszym  czy  Gajuszem  Juliuszem  Cezarem.  „Hanni­
bal  był  największym  z  żołnierzy.  Nikt  inny  w  historii  nie  potra­
fił  tak  ukrywać  całej  armii  gdzieś  za  mgłą,  w  której  nieprzyjaciel
maszerował  nic  nie  podejrzewając,  ani  też  zastawiać  straszliwych
pułapek  na  takich  równinach,  jak  pole  bitwy  pod  Kannami.
Nikt  inny  z  wyjątkiem  Aleksandra  Wielkiego  nie  zdołał  utrzymać
armii  na  lądzie  nieprzyjacielskim  prawie  przez  czas  jednego
pokolenia" 
3
.
Pamięć  o  Hannibalu  przetrwała  wieki.  Jest  to  tym  bardziej
zastanawiające,  że  dzieje  jego  życia  zawierają  dużo  nie  wyjaśnio­
nych  zagadek,  których  próby  rozwiązania  podejmowało  wielu
historyków.  Powstała  w  ten  sposób  obszerna  literatura  tego  fascy­
nującego  tematu.  Spróbujmy  pokrótce  przyjrzeć  się  źródłom
i  opracowaniom,  z  których  bierze  się  nasza  wiedza  o  II  wojnie
punickiej  pomiędzy  Rzymem  a  Kartaginą,  o  bitwie  pod  Kannami
i  o  Hannibalu.
Wśród  źródeł  na  pierwszym  miejscu  wymienić  należy
  Dzieje
P o  1  i b i  u  s  z a  z  Megalopolis,  które  w  40  księgach  obejmowały
wydarzenia  lat  264—144  p.n.e.  Dzieło  to,  niestety,  nie  zachowało
się  w  całości,  ale  posiadamy  z  niego  pierwszych  pięć  ksiąg
opisujących  główne  wydarzenia  wojen  punickich  do  bitwy
pod  Kannami.  Polibiusz,  interesując  się  przede  wszystkim  historią
polityczną,  dużo  miejsca  poświęcił  historii  wojskowości,  a  wiele
wydarzeń  znal  z  autopsji.  Jego 
Dzieje 
uznane  zostały  za  najbar­
dziej  wiarygodne  i  rzetelne  źródło  do  okresu  wielkich  podbojów
rzymskich 
4
,
2
3
E.  V a l a r c h e , 
Cannes 
et  la  matche  de  Lun
Kluck 
sur  Parts, Paris
1929.
Rzymu, 
Warszawa
H.  L  a  m  b, 
Hannibal, 
W a r s z a w a  1962,  s. 
423—424.
P o r .  M.  J  a  c  z  y  n  o  w  s  k  a, 
Historia  starożytnego 
1974,  s.  75.
4 
9
Drugim  obok  Polibiusza  słownym  źródłem  dla  omawianych
przez  nas  zagadnień  jest  dzieło
  Od  założenia  Rzymu, 
w  142  księ­
gach,  napisane  przez  Tytusa  L i  w i u  s  z a  z  Patawium,  najznako­
mitszego  obok  Tacyta  historyka  rzymskiego.  Praca  ta  daje  nam
ciągłość  opisu  wydarzeń  dla  lat  218—168  p.n.e.  (księgi  21—45)  i  tę
część  dzieła  Liwiusza  cechuje  znacznie  większa  wartość  historycz­
na,  niż  księgi  opisujące  dzieje  najwcześniejsze
5
.  Ważnym  także
źródłem  jest 
Historia  rzymska 
A p p i a n a  z  Aleksandrii,  której
zachowana  w  całości  księga  VII  poświęcona  jest  wojnie  z  Hanni­
balem  na  terenie  Italii.  Natomiast  wiadomości  uzupełniające,  do­
tyczące  czołowych  postaci  tej  epoki,  znaleźć  można  w
  Żywotach
równoległych 
P l u t a  r  c h a
  z  Cheronei
6
.  Są  to,  między  innymi,
życiorysy  słynnych  wodzów  rzymskich  Fabiusza  Maksymusa
„Kunktatora"  i  Lucjusza  Emiliusza  Paulusa.
Wśród  opracowań  istnieją  liczne  publikacje  naukowe  dotyczące
zarówno  II  wojny  punickiej,  jak  i  samej  bitwy  pod  Kannami.
Jest  to  jednak  przede  wszystkim  literatura  obcojęzyczna,  nato­
miast  literatura  polska  przedstawia  się  więcej  niż  skromnie.
Zważywszy  na  charakter  niniejszej  książki  pragniemy  jedynie
zwrócić  uwagę  czytelnika  na  pozycje  ważniejsze.
Otóż  druga  wojna  punicka  i  bitwa  pod  Kannami  znalazły  na­
leżne  im  miejsce  w  wielkich,  całokształtowych  opracowaniach  po­
święconych  historii  wojskowości  powszechnej.  Na  pierwszym  miej­
scu  wymienić  tu  trzeba  dzieło  Hansa  D e l b r u c k a ,  w  którego
I  tomie  poświęconym  starożytności  autor  przedstawił  między  in­
nymi  szczegółowo  bitwę  pod  Kannami,  a  opis  ten  do  dzisiaj
zachował  w  literaturze  historycznej  podstawowy  c h a r a k t e r
7
.  Na
uwagę  zasługuje  też  praca  Johannesa  K r o m a y e r a  i  Georga
 8
V e i t h  a   oraz  tychże  autorów  atlas  bitew  starożytnych,  w  któ­
9
rym  znajduje  się  również  plan  bitwy  pod  K a n n a m i .  Zagadnienia
taktyki  armii  rzymskiej  tego  okresu  przedstawili  ci  sami  auto­
  10
rzy .  Wśród  prac  ogólnych,  zawierających  zagadnienia  nas  inte-
5
  Tamże.
P l u t a r c h z Cheronei, Żywoty sławnych mężów, przeł. M. B r oż e k , wstęp i
komentarz T. S i n k o, wyd. III, Wrocław 1956.
6
H.  D e l b r u c k , 
Geschichte  der  Kriegskunst  Im  Rahmen
der 
pollti-
schen Geschichte, 
Bd.  I, 
Das  Altertum.
  Berlin  1964.  FUnltes  Buch.  Der-
-zweite  punische  Krieg,  s.  J19—416.  Erstes  Kapitel.  Dle 
Schlacht 
bei 
Cann<i,
s.  326—351.
8
  J.  K r o m  a  y  e  r,  G.  V  e  i  t  h, 
Antike 
Schlachtjelder, 
t.  1—4,  Munchen
1903—1931,  zwłaszcza  część  l  tomu  III  obejmującego  drugą  wojnę  punicką
na  terenie  Italii.
9
  J.  K r o m a y e r ,  G. 
V e i t h , 
Schlachten-Atlas  zur 
Antiken 
Kriegs-
geschtchte, 
Munchen  1922.
10
  J.  K r o m a y e r ,  G.  V  e  i  t  h 
Heerwesen  und  Kriegfuhrung  dei 
Grie-
7
 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin