Rozdział 1.docx

Rozdział 1. Teatrzyk lalek, jako forma twórczości dziecka w wieku przedszkolnym.

1.1.1.        Funkcje teatru lalek

Połączenie obu tych form teatru wpisuje się w integralno-progresywną koncepcję1 wychowania estetycznego, którego celem jest wszechstronny rozwój wychowanka zarówno w sferze transmisji wartości kultury i wartości społecznych, jak i w sferze swobodnej ekspresji pozwalającej na rozpoznanie i rozwijanie własnej osobowości, wyobraźni i twórczego myślenia.

Teatr jako środek wyrazu artystycznego stwarza możliwość elastycznego kształtowania ludzkich spraw i postaw za pośrednictwem języka, ciała oraz różnorodnych materiałów. Teatr jest, bowiem silnym medium tworzonym przez ludzi, który ma wiele twarzy[1].

Dziecko lubi kolory, taniec, jest wrażliwym słuchaczem muzyki i pięknego języka literackiego. Teatr ma dostarczyć dzieciom tych wszystkich pięknych rzeczy i w ten sposób kształtować, kształci gust dziecka, jego wrażliwość estetyczną, wpajać normy estetyczne[2].

Naturalna ruchliwość dziecka związana jest z uzyskiwaniem informacji z środowiska. Dziecko poznaje własne ciał, przestrzeń przeznaczoną do jego zabawy, uczą się właściwego użytkowania mięśni, wzrasta ich koordynacja ciała, dzięki czemu stopniowo uczą się wyrażać swoje myśli i uczucia. Dzięki treningowi ruchowemu maluchy odczuwają silniejszą świadomość swojego ciała a świadomość własnej osoby prowadzi do uzyskania pewności siebie. Dobry projekt teatralny zawsze odpowiada woli poruszania się dzieci.  Z jednej strony sztuka powinna zawierać wystarczające dużo elementów ruchowych, z drugiej strony próby i wspólne działania mają pozostawiać wystarczająco dużo swobody na zajęcia ruchowe. Podczas pracy w małych grupach unika się niepotrzebnego siedzenia w miejscu i długiego czasu wyczekiwania. Przed próba i po niej należy dać maluchom wystarczająco dużo czas, aby się wyszalały[3].

Rola inscenizacji w procesie dydaktyczno – wychowawczym. Inscenizacje są środkiem ułatwiającym realizację celów wychowawczo – dydaktycznych, ponieważ uatrakcyjniają zajęcia dzieci, podsycają zainteresowanie nauką, wywołują pożądane przeżycia emocjonalne, są wreszcie doskonałym, sposobme włączania wszystkich dzieci do pracy. Spełniają one w wysokim stopniu postulat zaspokajania naturalnego dążenia dziecka do ruchu i praktycznego działania. Właściwie organizowane i wykorzystywane w pracy szkolnej inscenizacje są silnym bodźcem do osiągania przez dzieci lepszych wyników w zakresie czytania, wyrazistego mówienia, a nawet poprawnego pisania. Działalność dzieci skupiona wokół inscenizacji kształci wyobraźnię plastyczną, rozwija zdolności konstrukcyjne, pobudza twórczą aktywność dziecka, wzbogaca sferę jego przeżyć oraz pomaga w kształtowaniu podstawowych nawyków społecznego współżycia – jest, więc jedną z form wszechstronnego uaktywniania dzieci. Dzięki inscenizacjom możemy osiągnąć lepsze wyniki w następujących dziedzinach wychowania: kształcenie uczuć i przyswajanie właściwych postaw, kształcenie wrażliwości estetycznej, kształcenie świadomej samodyscypliny oraz nauczania: rozwijanie mowy, rozwijanie wyobraźni i fantazji, ćwiczenie pamięci, rozwijanie zainteresowań czytelniczych i teatralnych[4].

Teatralność jest środkiem „wyżycia się” i wypowiadania dziecka za pomocą mimiki, gestu, ruchu i słowa. W inscenizacji- wypowiada się w najwłaściwszy mu sposób: poprzez ruch, który jest podstawą rozwoju dziecka. W samej inscenizacji każde dziecko bierze aktywny udział, jako aktor lub jako czynny widz. Każde dziecko przezywa wypowiadany tekst, wzbogacając jednocześnie sposoby własnej ekspresji. Zagadnienie kształcenia uczuć odgrywa niepośrednią rolę w nauczaniu języka polskiego. Jest to jedna z dróg wielostronnego uczenia się, umożliwiająca uczniom przeżywanie wartości moralnych, społecznych i estetycznych. Zapoznając się z tekstem inscenizacji i analizując go, uczniowie oceniają postępowanie bohaterów, zajmują określone stanowisko wobec przedstawionej sytuacji lub też wobec postaw bohaterów: jedne z nich są aprobowane, inne potępiane a jeszcze inne spotykają się z obojętnością. Każdy utwór daje okazję do pochwały tego, co dobre, do zwycięstwa dobra nad złem, do ukazania zalet umysłu i charakteru postaci, czy też np. uwydatniania mądrości ludowej[5].

Analiza utworu wybranego do inscenizacji, dokonywana pod katem oceny postępowania bohaterów, uzasadnienia tego postępowania i porównywania z własnymi motywami działania – nie pozwalamy maluchowi przechodzić obojętnie wobec różnych wartości (moralnych, estetycznych, społecznych) w życiu codziennym. Zajęcia poświęcone opracowaniu inscenizacji, a następnie jej oglądaniu zawierają w sobie silny ładunek emocjonalny. Uczenie dzieci przez dostarczanie im odpowiednich przeżyć pozwala nauczycielom na wpajanie uczniom właściwych reakcji wobec napotykanych w życiu problemów natury moralnej, społecznej i estetycznej[6].

Inscenizowanie jako jedna z form działalności uczniów stwarza także okazję do realizacji przez nauczyciela zadań wychowania estetycznego. Projektowanie i wykonywanie przez uczniów prostych, nieskomplikowanych dekoracji, lalek, sylwetek oraz innych akcesoriów teatralnych kształci ich smak estetyczny, uwrażliwia na piękno, harmonię barw i kształtów. Każde zajęci poświęcone przygotowaniu inscenizacji zawiera bogaty materiał dotyczący treści wychowania estetycznego. Ileż to dzieci muszą się nagłowić, zanim powstaną proste lalki i dekoracje do inscenizacji. Ileż twórczych dyskusji odbywa się przy doborze odpowiednich barw szmatek, rodzajów tworzyw, z których maja być wykonane postacie biorące udział w inscenizacji, ileż przy wyborze odpowiedniej techniki ich wykorzystania. Zapał do pracy ożywia myślenie i wyobraźnię, czyni działalność dzieci twórczym procesem, bogatym w dobre pomysły i usprawniające sposoby różnych rozwiązań plastyczno – technicznych[7].

Inscenizowanie daje nauczycielowi duże możliwości w zakresie kształcenia u wychowanków świadomej samodyscypliny, poczucia odpowiedzialności zbiorowej i indywidualnej oraz zacieśniania więzi koleżeńskich. W inscenizacji występuje zbiorowość, na którą składają jednostki bardzo zróżnicowane pod względem psychofizycznym i społecznym. Obok dzieci pewnych siebie, z inicjatywą, zdrowych mamy dzieci nieśmiałe, zastraszone, ze złą wymową, małomówne. Wszystkie one podlegają ogólnym prawom życia zbiorowego, muszą się im podporządkować. Inscenizacja jest doskonałym środkiem wytwarzającym więź koleżeńską i grupową. Nauczyciel, wykorzystując jej walory, może obudzić wiarę we własne siły u dzieci zalęknionych[8].

Inscenizacje dają możliwość rozwijania motywacji społecznej: trzeba zachować porządek i ciszę w grupie, bo nie będzie można przeprowadzić próby. Przy stosowaniu inscenizacji jako pewnego, stałego sposobu oddziaływania dydaktyczno – wychowawczego na uczniów posiada nauczyciel duże możliwości kształtowania twórczego w stosunku do nauki, budzenia szerszych zainteresowań i wzbogacania form ekspresji[9].

Inscenizacja pełni także funkcję kompensacyjną i terapeutyczną. Kompensacyjna polega na tym, że inscenizacja w pewnym stopniu wynagradza dziecku niedostatki i braki świata, w jakim żyje, przenosząc je w świat piękniejszy. W tym zaś wszystko może się zdarzyć. Funkcja terapeutyczna działa głównie w stosunku do dzieci nieśmiałych, mało aktywnych, z deficytami rozwojowymi. Pracując nad rolą w przedstawieniu, czy też podejmując pracę w zespole nad jego przygotowaniem, stają się dowartościowane, pewniejsze siebie, docenione[10].

Sztuka może w łatwy sposób pomóc dziecku w rozumieniu rzeczywistości. Trudnymi do przecenienia formami aktywności artystycznej dzieci w wieku przedszkolnym są teatr, inscenizacji i dramy. Pozwalają one nie tylko na doskonaleniu umiejętności zapamiętywania tekstów, ale też zmuszają do wykorzystania różnego rodzaju gestów, niekontrolowanych czy kontrolowanych ruchów. Prowokująco przełamywania strachu, lęku i do osiągania sukcesu. Rozwijają wyobraźnię, rozbudzają emocje, chęć do podejmowania nowych wyzwań. Przedstawienia teatralne to dla małego widza źródło różnorodnych doznań i przeżyć, bo można się w nich identyfikować z bohaterami sztuki, wczuć się w jego sytuację i przeżyć jego przygodę, jako swoją[11].

Zajęcia teatralne dla wychowanków stanowią niewątpliwie szczególną formą aktywności i ekspresji twórczej. Aktywność dziecka należy do jego sfery rozwoju i trzeba ją właściwie stymulować i pobudzać przez odpowiednie zabawy w teatr. Ważną rolę odgrywa tu naśladownictwo, czyli wchłanianie, powtarzanie, reprodukowanie i przyswajanie odpowiednich zachowań. Dzięki naśladownictwu dziecko zdobywa wiedzę i uczy się metod postępowania, teatr wytwarza też ogromną wyobraźnię. Wystarczy stawiać dziecko w takich sytuacjach, które pozwolą mu na nowo odkrywać rzeczy zupełnie zwyczajne. Zabawa w teatr pobudza, więc aktywność, rozwija Sztuka może w łatwy sposób pomóc dziecku w rozumieniu rzeczywistości. Trudnymi do przecenienia formami aktywności artystycznej dzieci w wieku przedszkolnym są teatr, inscenizacji i dramy. Pozwalają one nie tylko na doskonaleniu umiejętności zapamiętywania tekstów, ale też zmuszają do wykorzystania różnego rodzaju gestów, niekontrolowanych czy kontrolowanych ruchów. Prowokująco przełamywania strachu, lęku i do osiągania sukcesu. Rozwijają wyobraźnię, rozbudzają emocje, chęć do podejmowania nowych wyzwań. Przedstawienia teatralne to dla małego widza źródło różnorodnych doznań i przeżyć, bo można się w nich identyfikować z bohaterami sztuki, wczuć się w jego sytuację i przeżyć jego przygodę, jako swoją[12].

Zajęcia teatralne dla wychowanków stanowią niewątpliwie szczególną formą aktywności i ekspresji twórczej. Aktywność dziecka należy do jego sfery rozwoju i trzeba ją właściwie stymulować i pobudzać przez odpowiednie zabawy w teatr. Ważną rolę odgrywa tu naśladownictwo, czyli wchłanianie, powtarzanie, reprodukowanie i przyswajanie odpowiednich zachowań. Dzięki naśladownictwu dziecko zdobywa wiedzę i uczy się metod postępowania, teatr wytwarza też ogromną wyobraźnię. Wystarczy stawiać dziecko w takich sytuacjach, które pozwolą mu na nowo odkrywać rzeczy zupełnie zwyczajne. Zabawa w teatr pobudza, więc aktywność, rozwija nowe doświadczenia i zainteresowania, uczy otaczającego świata i integruje dziecko z grupą[13].

Po inscenizacjach teatralnych można zauważyć, że dzieci nabierają pewności siebie, uwierzyły w swoje możliwości, zdolności, pokonały obawę przed publicznymi wystąpieniami, a przede wszystkim były zadowolone z tego, co robią. Również podczas innych działań, których celem była realizacja treści programowych, widoczna była znacznie większa aktywność i zaangażowanie dzieci oraz chęć poznawania i uczenia się ciągle czegoś nowego[14].

Teatr jest przede wszystkim nastawiony na komunikację miedzy aktorem a publicznością. Zastosowanie teatru, jako metody pracy z dziećmi umożliwia: rozwijanie w dziecku wiary w siebie; kształcenie pełnej osobowości, pobudzanie harmonijnego rozwoju; rozszerzanie zakresu aktywności dziecka; wykorzystanie wychowawczego oddziaływania zespołu rówieśników, wykorzystywanie w codziennej praktyce wychowawczej elementów sztuki w różnych jej przejawach (muzyka, teatr, plastyka); rozwijanie wrażliwości, wyobraźni i doświadczeń; stwarzanie takich sytuacji, w których dziecko uczy się dokonywać samodzielnych wyborów podejmować decyzję; kształtowanie postawy otwartej kreatywnej; nacisk na indywidualny rozwój dziecka; rozwijanie i zbogacanie słownictwa[15].

Włączanie elementów dramy w przygotowywanie przedstawień i inscenizacji rozwijają wyobraźnię dzieci, ich pomysłowość oraz zamiłowanie do twórczej działalności. Dzieci odtwarzają treści w sposób twórczy, wzbogacają własne przeżycia i wyobraźnię. Tekstu uczą się przy okazji, jeśli zdarzy się, ze zapomną na scenie swoją kwestię, potrafią improwizować. Potrafią też swobodnie poruszać się w przestrzeni scenicznej, wyrażać emocje różnymi środkami wyrazu, łącząc ruch, słowo i gest[16].

1.1.2.        Przedszkolak, jako odbiorca i twórca teatru lalek

Wiąże Teatr od dawna był obecny w szkole. Badacze podkreślają, ze względu na swoje wielorakie oddziaływania teatr ma szczególne znaczenie w takim miejscu, jak szkoła, gdzie może wpływać na rozwój dzieci i młodzieży. Wymienione wyżej autorki wyodrębniły takie zalety uczestnictwa biernego i czynnego w projektach teatralnych, jak: kształtowanie wrażliwości estetycznej dzieci, sprawności intelektualnej, rozbudzanie ciekawości świata, rozwijanie umiejętności analizowania zjawisk ukazanych w nowym świetle i odczytywania symboli, budowanie więzi między widzami a bohaterami ( aktorami ), Można więc wyodrębnić dwa sposoby edukacji teatralnej: bierny- kiedy dziecko występuje jako widz oraz aktywny – w sytuacji, gdy dziecko jest aktorem. Uczestnicząc w przedstawieniu teatralnym jako widz, dziecko silnie przeżywa to, co dzieje się na scenie. Łatwo identyfikuje się z bohaterami, odczuwa ich radości i smutki, uczy się odróżniać dobro od zła, Fikcyjny świat, zwłaszcza baśni i bajki, zaspokaja jego tęsknotę za magią, fantastyką, podróżą do krainy czarów. Teatr może więc kształtować postawy młodych ludzi. Jeszcze więcej przeżyć i emocji dostarcza dziecku udział w przedstawieniu szkolnym, kiedy to ono wciela się w jakąś postać. Takie działanie stwarza ogromne możliwości pozytywnego wpływu na rozwój dziecka w sferze emocjonalnej, poznawczej, wychowawczej. Uruchamia wyobraźnię, zaspokaja potrzebę twórczego działania, podnosi poczucie własnej wartości, uczy współpracy w grupie.

się to bezpośrednio z uczestnictwem widza w tworzeniu spektaklu. Oczywiście owo uczestnictwo nie polega na obsadzaniu dzieci w widowisku, ale na włączaniu widza w tworzenie widowiska poprzez jego aktywność intelektualną i wrażliwość, na uruchomieniu wyobraźni dziecka i na zwrotnym charakterze tego procesu. Jedna ze studentek, która realizowała spektakl w ramach naszego eksperymentu, po widowisku powiedziała: „Cieszę się również z tego, że udało się nam wciągnąć dzieci w przedstawienie, ponieważ przez to jak reagowały zaczęły ingerować w nie, w konsekwencji stały się jego częścią.”. Jakże bliski był Dorman w swoim myśleniu „teatrowi wspólnoty”.44

Od początku sztuki widz poznaje najprostsze sytuacje, które budują pewną wspólnotę. Nie należy zresztą tłumaczyć treści sztuki, byłoby to wbrew jej celom. Sądzę, że wymowa spektaklu powstaje bardziej w oparciu o odczucia, wrażenia niż o intelektualną refleksję, odwołuje się do wrażliwości dziecka, jego wyobraźni. W widzu dziecięcym powstaje obraz wspólnoty nazwanej w tytule „ojczyzną” nie zaś definicja pojęcia.

Dziecko w wieku przedszkolnym cechuje duża wrażliwość estetyczna. Jej kształtowaniu w zakresie edukacji teatralnej mogą służyć: organizowanie częstych wizyt w teatrze, omawianie spektakli i scenografii w trakcie zajęć plastyki; projektowanie i wykonywanie lalek do wybranych przez siebie spektakli; podsuwanie właściwych (z punktu widzenia estetyki) wzorów; umacnianie zamiłowań artystycznych. Tylko zabawa w teatr jest w stanie połączyć te dwa elementy. Utrwaleniu przeżyć artystycznych pomagają następujące działania wychowanków: odgrywanie ról, czyli świadome przeżywanie wyimaginowanych stanów emocjonalnych, co pozwala na rozszerzanie strefy własnych doznań i umiejętności właściwego zachowania się w sytuacjach niecodziennych); przyswajanie nowego słownictwa poprzez werbalizowanie własnych przeżyć oraz naśladownictwo postaci, samodzielne wykonywanie lalek, dopisywanie dalszych losów bohaterów, adaptacja tekstu literackiego na scenariusz sztuki teatralnej, co sprzyja rozwojowi dyspozycji literackich[17].

Dziecko prowadzone od najwcześniejszych lat do teatru, do kina, do biblioteki, na koncerty, na spotkania z twórcami i z uczonymi jest poddawane najskuteczniejszej, najłatwiejszej edukacji. Są to pierwsze, nieocenione „uniwersytety”, nadające w konsekwencji kształt i styl przyszłego życia. To, bowiem, co zostało przekazane w pojone w dzieciństwie, w czym dziecko wzrasta, znajduje w pełni odzwierciedlenie w jego dorosłym życiu. Bogactwo świta sztuki stwarza ogromne możliwości edukacyjne. Wśród jego zasobów szczególną rolę odgrywa teatr, który jest sztuką zupełnie wyjątkową, oddziałującą w sposób najwszechstronniejszy i najbogatszy równocześnie, bo całościowo, globalnie, integracyjnie. Przyczynia się do równomiernego rozwoju różnych sfer osobowości: intelektualnej, moralnej, społecznej, moralnej, emocjonalnej, estetycznej, artystycznej. Teatr jak każda inna dziedzina sztuki, winien zajmować ważne miejsce w życiu każdego człowieka. Dostarcza, bowiem różnorodnych emocji, doznań, odczuć, które towarzyszą widzowi wówczas, gdy jest on otwarty na to, co dzieje się na scenie, wokół niego. Przeżycie teatralne było i jest niezwykłe, tajemnicze, wyjątkowe[18].

Z dziecięcych bajek dowiadujemy się, o czym dzieci marzą[19].

Obecność nauczycieli daje dzieciom poczucie bezpieczeństwa i sprzyja dobrej zabawie, ułatwia też koordynowanie działań, pozwala szybko reagować na nieprzewidziane sytuacje. Nauczyciel nie ogranicza się, więc do roli suflera i reżysera, jest aktywny i bierze na siebie te same zadania aktorskie, które stają przed dziećmi. Współczesny teatr przedszkolny bazuje głównie na ruchu, muzyce, spontaniczności i kreatywności. Cechuje go prostota scenografii i kostiumów. Chcą pobudzać wyobraźnię dzieci – operuje symbolem. Angażuje wszystkie dzieci, niezależnie od poprawności dykcji, predyspozycji i uzdolnień aktorskich. Jedyny warunkiem udziału jest zgoda dziecka, nie ma w nim miejsca na sytuacje wymuszone, na stres i ciężkie przeżycia związane ze sceną. Liczą się chęci, zaangażowanie i wszystko to, co wydarzy się w okresie tworzenia spektaklu. Na tym etapie edukacji najważniejsze jest, aby dziecko uwierzyło w swoje możliwości, nabrało wiary w siebie, miało okazję do odczuwania radości sukcesu, a nie porażki czy goryczy[20].

Powszechnie sądzi się, iż teatr zaspokaja potrzeby psychiczne i już od najmłodszych lat odgrywa ważną rolę w kształtowaniu osobowości człowieka. Ważne jest utrzymywanie bezpośredniego kontaktu z teatrem przez oglądanie przedstawień teatralnych, analizowanie i interpretowanie utworów literackich, zachęcanie, inicjowanie i stymulowanie ekspresji teatralnej dzieci. Stwarzanie sytuacji i okazji do podejmowania zabaw twórczych i inscenizacji; do podejmowania prób grania ról i manipulowania lalkami. Należy tak planować działalność i dobierać tematykę zajęć i zabaw, aby mogły same wykonać kukiełki, sylwety, elementy scenografii i dekoracji; aby poznał teksty, które można wykorzystać do inscenizacji[21].

Twórczości dziecka odpowiada takim cechom jak: nowość kształtu, modelu, metody. Jest ona częściej niezamierzona niż zamierzona, impulsywna częstej niż kierowana, spontaniczna niż metodycznie osiągana, a skutki jej są wyraźnie praktyczne, zadziwiające i zachwycające[22].

Dziecko dowodzi istnienia szczególnej mocy człowieka, jaka jest zdolność stwarzania świata niejako równoległego do realnego i poszukiwania w nim prawdy, piękna, harmonii, bezpieczeństwa i ładu[23].

Dziecko jest artystą, ponieważ wzrusza i zadziwia. Wzrusza, kiedy się bawi, rysuje, skacze, śpiewa, mówi. Wszędzie i zawsze szuka formy wyrażania siebie. Wzrusza szczerością i prostotą wypowiedzi. Zadziwia trafnością odkrycia i spontanicznością „spotkania”, wyborem formy ekspresji. Mniej ważne jest, by dziecko kopiowało jedynie twórców lub świat zewnętrzny. Ważne jest, by kopiowało swoje wyobrażenia i działało[24].

Pojęcie edukacja prze sztukę rozumiemy jako stymulowanie rozwoju emocjonalnego dziecka i jego kreatywność. Sztuka stanowi autonomiczną część kształcenia człowieka w każdym wieku. Obejmuje treści wychowawcze, kształcące i poznawcze. Służą one rozbudzeniu potrzeby dzieci obcowania z różnymi, nie tylko klasycznymi dziełami sztuki. Tekst literacki służy głównie doskonaleniu umiejętności słuchania i czytania. Utwór plastyczny wykorzystuje się zwłaszcza w celu usprawniania wypowiedzi o charakterze opisowym i fabularnym. Tekst muzyczny stanowi inspirację do swobodnych wypowiedzi, kojarzonych z określonymi emocjami. W pracy z dziećmi, opartej na dziele sztuki, występuje równoczesne stymulowanie rozwoju intelektualnego (związanego z umysłem intelektualnym) i emocjonalnego, ( czyli powiązanego z umysłem emocjonalnym). Podejmowanie przez dziecko własnej twórczości w ramach edukacji przez sztukę niezmiennie prowadzi do wytworu nie tylko nowego dla dziecka, ale też niepowtarzalnego. Rozwój emocjonalny wiąże się wyłącznie z treściami społecznymi, które stanowią domenę sztuki. Edukacja dziecka wtedy jest skuteczna, kiedy umożliwia mu zmianę stosunku do świata i siebie samego. Zmiana ta wiąże się z poznawczym, sprawnościowym i emocjonalnym rozwojem, który prowadzi do sprawnego działania[25].

Kształcenie wspomnianych zdolności: samoświadomości emocjonalnej, kierowania emocjami, motywowania działania, empatii łączy się bezpośrednio nie tylko z analizą i interpretacją odpowiednio dobranych dzieł sztuki, ale także z własną działalnością uczniów, polegającą na zabawie w twórcę[26].

Odkrywanie pracy aktorów poprze zabawę w teatr, działalność plastyczno – techniczna podczas przygotowywania scenografii, strojów i kukiełek, przygotowanie przez dzieci widowiska, sceny, zaproszeń, plakatu, autoprezentacja dzieci oraz wytworów ich pracy[27].

Czynny kontakt ze sztuką zapobiega nie tylko monotonii pracy lekcyjnej, ale wpływa w sposób znaczący na podnoszenie poziomu kulturalnego dziecka. A rola nauczyciela jest kształtowanie osobowości człowieka, rozszerzanie jego horyzontów myślowych, rozwijanie inteligencji, wrażliwości, zaszczepienie wartości humanistycznych[28].

Najczęściej wykorzystywaną techniką dramy jest rola, bycie w roli, granie roli. Polega ona głównie na tym, że dziecko jest osobą w nowej, nieznanej mu, odmiennej od codziennego życia sytuacji lub stara się być w sytuacji jakiejś określonej postaci. Inscenizuj opiera się na wyraźnym podziale ról aktorów. Dzieci – aktorzy uczą się tekstu na podstawie scenariusza, a na scenie działają pod kierunkiem reżysera – nauczyciela. Działalność teatralna daje dzieciom możliwość wielostronnego doskonalenia się. Dotyczy to: umiejętności odczytywania tekstu literackiego; wzbogacenia języka biernego i czynnego, dobrej dykcji i siły głosu, operowania intonacją adekwatnie do przekazywanych treści; swobody poruszania się i mówienia w sytuacjach stresowych (wystąpieniem przed audytorium), doskonalenie wymowy i korygowania jej wad, pokonywania osobistych słabości związanych z niską samooceną, nieśmiałością, kompleksami, rozwojem wrażliwości estetycznej i aktywności twórczej. Sumując, można powiedzieć, że w toku inscenizowania utworów literackich każde dziecko ma możliwość zaistnienia w grupie i odczucia, że jest ważne oraz, że ma w niej swoje miejsce[29].

Mały widz znakomicie dostrzega i ocenia postępowanie postaci scenicznych, cieszy się i smuci wraz z innymi, żywo reaguje na krzywdę i niesprawiedliwość, przeraża go agresja, brutalność, okrucieństwo, przemoc, wielkie zło. Tutaj w całej pełni objawia się emocjonalny aspekt oddziaływania teatru, wpływający na pobudzenie i wyostrzenie wyobraźni dziecięcej, na jej animację, co w twarze od razu jest widoczne. Zainteresowanie teatrem kształtuje się najpełniej na drodze aktywności twórczej, gdzie dzieci same biorą udział w budowaniu nowego, świata, czyli w pracy nad stworzeniem przedstawienia teatralnego. Inscenizacje pozwalają na lepsze zrozumienie utworu literackiego a zabawa w teatr pozwala na realizację podstawowych potrzeb dziecka: potrzebę fikcji i przekształcania rzeczywistości, tęsknotę do tego, by być kimś niezwykłym, a więc wyróżniać się, być zauważonym, by czynnie uczestniczyć w wielkiej przygodzie, by brać udział w fascynującej podróżny w nieznane kraje, poznawać nowych bohaterów i niezwykłe sytuacje. Dzieci są szczególnie wrażliwe na tajemnicę, którą potęguje maska i przebranie p cechy teatru i zabawy[30].

Teatr lalek to najbardziej naturalna forma inscenizacji, która nawiązuje do dziecięcych zabaw lalkami. Dzieci mogą wykonać lalki oraz elementy scenografii samodzielnie z różnych materiałów, jest doskonałą formą prezentacji, w której występują zwierzęta. Teatrzyk chińskich cieni, do którego wykonuje się płaskie laki z tektury i podkleja kolorową bibułką. Lalkę mocuje się na listewce, ustawa na tle ekranu. Ekran powinien być biały, na stojaku. Całość musi być podświetlona, zajść miejsce dla aktorów – osłonięte. Teatrzyk wycinanek to prosta forma inscenizacji. Nie wymaga większych zabiegów dekoracyjnych. Sylwetki ludzi, zwierząt i roślin wycinamy z tektury i przesuwamy po ekranie z odpowiednim komentarzem. Teatrzyk ogranicza możliwość gry aktorskiej. Wymaga wprowadzenia roli narratora. Żywy plan to forma, w której dzieci mają możliwość zaprezentowania swoich umiejętności aktorskich. Mogą same układać scenariusze lub posłużyć się gotowym. Przygotowują dekoracje, kostiumy i rekwizyty, wybierają aktorów i narratora. Uczą się tekstów i wygłaszają je, próbując gry aktorskiej. Żywy teatr, czyli teatr samorodny. Dialogi dzieci wygłaszają na żywo. Punkt wyjścia stanowi jakieś wydarzenie pobudzające do naśladownicy. Jest sposobem tworzenia „sztuki na żywo”. Posiada elementy zbieżne ze stosowaną obecnie metodą dramy[31].

Dziecko jest wyjątkowo chłonnym i wrażliwym odbiorcą, niezwykle żywo reagującym – szczególnie na bodźce wizualne. Sztuka teatru dostarcza ich najwięcej. Etymologia terminu teatr jest tego najdobitniejszym potwierdzeniem. Łacińskie teatrum wywodzi się od greckiego theatron, które z kolei od thea, co oznacza widok, widzenie, widowisko[32].

Twórczość, kreatywność, inwencja, pomysłowość dziecka uwarunkowana jest funkcjonowaniem wszystkich procesów psychicznych. Zarówno procesów poznawczych ja i emocjonalno - motywacyjnych. Troska o rozwój wyobraźni – to troska o rozwój twórczych zdolności i kreatywności dziecka. [33].

1.1.3.        Tatr lalek – warsztat różnorodnych edukacji twórczych

Większość rodziców czy też nauczycieli uważa, że bawiące się dziecko, tworząc niczego się nie uczy, bowiem uważa jedynie w szkole, w ławce z podręcznikiem, dziennikiem i świadectwem zachodzi proces uczenia się. Kulturę i sztukę, jako działanie oparte na wyobraźni, działanie „niesprawdzalne”, bo zmienne, nieprzewidywalne, za sprawą Kartezjusza oddzielono od nauki – od rozumu. Usytuowano ją bliżej emocji, intuicji, wyobraźni niż racji. Jako podstawowe procesy zachodzące w jej odbiorze i procesie tworzenia najczęściej wyróżnia się: patrzenie, wytwarzanie, „odbijanie od wewnątrz” (kopiowanie własnych wyobrażeń), uzewnętrznianie zapisanych pokoleniowo doznań i przeżyć, doświadczanie świata w sposób niestandardowy, niekonwencjonalny, wywoływanie wstrząsu, nadawanie rzeczom kształtu, wytwarzanie piękna. Nie ma już dzisiaj w zasadzie wątpliwości, co to tego, iż kultura i sztuka dotyka sfery odczuć, przeżyć, fundamentalnych spraw ludzkiej egzystencji, głównie jej początku i końca, archetypów ochrony przed unicestwieniem, obrony nieskończoności przed dążeniem do pozostawienia po sobie śladu na ziemi; pytań o sens tworzenia przez człowieka nowych form, nowych struktur, pytań od wielu lat stawianych i ciągle nierozwiązanych. Dotyczących zjawisk ulotnych, efemerycznych, nieodgadnionych niedefiniowalnych, bo wewnętrznych, metafizycznych, transcendentalnych, niemożliwych do policzenia, określenia ich przyrostu, niemierzalnych[34].

Takie alternatywne spojrzenie na sztukę jako szczególny wymiar kultury nadaje podstawę do rozmowy o dziecku jako artyście: ono właśnie przejawia intencje potrzeby utrwalania, przekształcania i ekspresji, a także zrusza, zachwyca, czasami wstrząsa jak nikt inny[35].

Wstępnym etapem edukacji teatralnej w przedszkolu jest rozwijanie samorzutnych zabaw dzieci, otwierających im świat fikcji i umowności. Krótkie przedstawienia lalkowe oparte na prostych tekstach literackich, przygotowywane przez nauczyciela dla małej grupy dzieci oswajają je ze sceną, budzą zaciekawienie, dają możliwość swobodnego wymyślania tekstu, manipulowania kukiełkami. Okazjonalnie wskazane jest również zapraszanie profesjonalnych teatrów lalki i aktora dla większej widowni. Dzieci mają wtedy możliwość włączania się do udziału w akcji rozgrywającej się na scenie, mogą prowadzić dialog z aktorami lub odpowiadać na ich pytania, dzięki temu o wiele mocniej przezywają kontakt z teatrem[36].

Aby stworzyć solidne postawy przedstawienia trzeba w trakcie zajęć dydaktycznych postawić sobie następujące cele: wzbogacenie słownictwa dzieci, rozwijanie wyraźnego, starannego i głośnego mówienia, rozwijanie umiejętności ruchu, gestu, mimiki. Najłatwiej cele te osiągnąć poprzez zachęcanie dzieci do opowiadania, recytowania wierszy, śpiewania piosnek, inscenizowania ruchem utworów literackich, naśladowania sposobu poruszania się zwierząt, ptaków, pojazdów[37].

Przygotowanie przedstawienia wymaga wykonania odpowiednich dekoracji i rekwizytów, kostiumów. Pozwala to na kształcenie smaku i wrażliwości estetycznej, jak też twórczej pracy zespołowej. Ta forma pracy ożywia wyobraźnię i myślenie, gdy będziemy wspólnie z uczniami poszukiwać najlepszych rozwiązań w zakresie scenografii i gry aktorskiej[38].

Spotkanie ze sztuką dziecięcą jest dla każdego uczestnika szansą na doświadczenie nowych wrażeń. Mali aktorzy z udziałem swego rodzeństwa lub rodziców prezentowali wyborne przez siebie utwory poetyckie różnych aktorów. Podczas przedstawienia dziecko przejmowało rolę granej postaci. Treści utworów prezentowało ruchem, gestem, mimiką. Udział w spotkaniu dawał dzieciom poczucie pełniejszej wartości, dostarczał prawdziwej rozrywki i rozwijał predyspozycje twórcze[39].

Inscenizacje teatralne są szansa dla każdego dziecka na wyrażanie...