Rosenbaum S., Tracz B. - Obozy pracy przymusowej Gliwickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego 1945-1949.pdf

(6915 KB) Pobierz
Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach
Sebastian Rosenbaum
Bogusław Tracz
Obozy pracy przymusowej
Gliwickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego
1945–1949
Katowice 2009
© Copyright by Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach, Katowice 2009
Recenzenci
dr Adam Dziuba
dr Kazimierz Miroszewski
Korekta
Monika Rosenbaum
Redakcja techniczna
Zofia Węgiel
Skład, łamanie, projekt okładki
Bogusław Nikonowicz
Na okładce wykorzystano zdjęcie kopalni „Sośnica” ze zbiorów Izby Tradycji KWK „Sośnica”
oraz plan obozu pracy przymusowej przy kopalni „Knurów” ze zbiorów
Archiwum Państwowego w Katowicach
Druk
PPHU Drukpol sp. j.
Tarnowskie Góry, ul. Kochanowskiego 27
ISBN
978-83-8098-302-1
Wydawcy
Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach
Wstęp
Problematyka powojennych obozów pracy przymusowej działających przy górnoślą-
skich i zagłębiowskich kopalniach i innych zakładach przemysłowych nie była podej-
mowana przez historiografię okresu PRL. Temat ten skrzętnie omijano w bogatej lite-
raturze historycznej poświęconej dziejom górnośląskiego przemysłu, choć dla rozwoju
gospodarczego powojennego Górnego Śląska obozy te były epizodem o dużym zna-
czeniu
1
. Tendencja taka wynikała z ogólnej tabuizacji zagadnienia polskich obozów
funkcjonujących po 1945 r., jak też z faktu, że główną siłę roboczą wspomnianych
obozów „przemysłowych” stanowili niemieccy jeńcy wojenni. Dopiero po 1989  r.,
wraz z rozpoczęciem badań nad powojennym systemem obozowym w Polsce, prowa-
dzonych również w oparciu o niedostępne wcześniej archiwalia dawnego Ministerstwa
Bezpieczeństwa Publicznego, w perspektywie historyków pojawiły się także górnoślą-
skie obozy pracy przymusowej. Analiza problematyki obozowej zaczęła rozwijać się
z ogromną intensywnością, przynosząc zwłaszcza od połowy lat dziewięćdziesiątych,
znaczącą liczbę publikacji o charakterze naukowym, publicystycznym czy memuary-
stycznym
2
. Jednak w ramach literatury obozowej, skupiającej się przede wszystkim
Jeden z czołowych historyków przemysłu górnośląskiego J. Jaros, zapewne ze względu na ograniczenia cenzu-
ralne, w swojej fundamentalnej monografii górnictwa węglowego w PRL z 1972 r. poświęcił temu zagadnieniu
tylko zdawkowy akapit, zob. J. Jaros,
Historia górnictwa węglowego w Polsce Ludowej (1945–1970),
Warszawa-
Kraków 1973, s. 73–74.
2
Jedną z pierwszych znaczących publikacji na temat powojennych polskich obozów była książka E. Nowaka,
Cień Łambinowic. Próba rekonstrukcji obozu pracy w Łambinowicach 1945–1946,
Opole 1991. Z innych publikacji
(książek i artykułów) z lat 90. por.: J. Ruszczewski,
Polskie obozy i miejsca odosobnienia dla ludności śląskiej i nie-
mieckiej na Śląsku Opolskim w latach 1945–1949,
„Kwartalnik Opolski”, nr 4, 1993;
Obozy pracy przymusowej
na Górnym Śląsku,
pod red. A. Topola, Katowice 1994 (tu m.in. artykuły na temat powojennych obozów
przykopalnianych); P Madajczyk,
Przyłączenie Śląska Opolskiego do Polski 1945–1948,
Warszawa 1996. Bogate
.
pokłosie przyniosła konferencja Instytutu Śląskiego w  Opolu z  15 XII 1999  r. poświęcona tematyce obo-
zowej, zob. artykuły P Madajczyka, B. Cimały, R. Kaczmarka, K. Miroszewskiego, E. Nowaka, D. Janaka,
.
A. Steuera [w:] „Studia Śląskie”, t. LIX, 2000. W kolejnych latach ukazały się opracowania o charakterze
syntetyzującym i  encyklopedycznym, por. m.in. E. Nowak,
Obozy na Śląsku Opolskim w  systemie powojennych
obozów w Polsce (1945–1950). Historia i implikacje,
Opole 2002; B. Kopka,
Obozy pracy w Polsce 1944–1950.
Przewodnik encyklopedyczny,
Warszawa 2002; T. Wolsza,
Obozy na ziemiach polskich w latach 1945–1956 (ze szcze-
gólnym uwzględnieniem obozów pracy przymusowej)
[w:]
Komunizm: ideologia, system, ludzie,
pod red. T. Szaroty,
Warszawa 2001; K. Miroszewski,
Obozy odosobnienia w Polsce południowej 1945–1956
[w:]
Vězeňské systémy v Če-
skoslovensku a ve středni Evropě 1945–1955,
Opava 2001;
idem, Obozy radzieckie a deportacja Górnoślązaków
[w:]
Deportacje Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku,
pod red. A. Dziuroka i M. Niedurnego, Katowice 2004; jak
też studia poświęcone konkretnym obozom, por. np. E. Nowak,
Obóz Pracy w Wojciechowie (1945–1946),
„Śląsk
Opolski”, nr 4, 2000; K. Miroszewski,
Centralny Obóz Pracy Jaworzno. Podobóz ukraiński (1947–1949),
Katowi-
ce 2001;
Historia martyrologii więźniów obozów odosobnienia w Jaworznie 1939–1956,
pod red. K. Miroszewskiego
1
3
Wstęp
na obozach karnych czy wysiedleńczych dla ludności cywilnej, obozy przykopalniane
(przyzakładowe) stanowiły raczej margines zainteresowań badawczych. Poświęcono
im w zasadzie tylko kilka opracowań. Wymienić tu trzeba przede wszystkim obszerną
monografię dziejów jeńców niemieckich w  Polsce pióra J. Kochanowskiego, której
istotnym elementem jest obecność jeńców w obozach podporządkowanych Central-
nemu Zarządowi Przemysłu Węglowego
3
oraz szereg publikacji K. Miroszewskiego,
jak monografia obozów działających w ramach Katowickiego i Chorzowskiego Zjed-
noczenia Przemysłu Węglowego
4
, czy artykuły ogólne o powstaniu i funkcjonowaniu
systemu obozów w ramach CZPW
5
. Inne pozycje, skromniejszej objętości, mają cha-
rakter już to
case studies
6
, już to ogólnych zarysów zagadnienia
7
.
Obecność jeńców niemieckich w polskich zakładach przemysłowych na Górnym
Śląsku była natomiast podejmowana przed 1989 r. w literaturze niemieckiej, przede
wszystkim w  dziewiątym tomie opracowanej przez tzw. Maschke-Kommission
8
syntezie losów jeńców niemieckich po 1945 r.
9
, w którym omówiono dzieje jeńców
w Polsce i Czechosłowacji. Autor tego tomu, Otto Böss, nie korzystał jednak z archi-
waliów polskich, bazując głównie na relacjach osadzonych i materiałach Międzyna-
rodowego Czerwonego Krzyża. W Niemczech ukazał się ponadto, i to już w latach
czterdziestych i pięćdziesiątych, szereg innych publikacji ogólnych, później również
wspomnień jeńców niemieckich, gdzie obecna jest tematyka obozów przykopal-
nianych
10
. Niemniej od lat siedemdziesiątych nie powstała żadna nowa monografia
naukowa, zresztą na dobrą sprawę obozy przykopalniane nigdy nie były odrębnym
przedmiotem zainteresowania badawczego historyków niemieckich. Pisano o  nich
i Z. Woźniczki, Jaworzno 2002;
Obóz Pracy w Świętochłowicach w 1945 roku. Dokumenty, zeznania, relacje, listy,
pod red. A. Dziuroka, Warszawa 2002;
Obozowe dzieje Świętochłowic. Eintrachthütte-Zgoda,
pod red. A. Dziuroka,
Katowice-Świętochłowice 2002; W Dubiański,
Obóz pracy w Mysłowicach,
Warszawa 2004; E. Nowak,
Obóz
.
Pracy w Łambinowicach (1945–1946)
[w:]
Obozy w Lamsdorf/Łambinowicach (1870–1946),
pod red. E. Nowaka,
Opole 2006;
Obóz dwóch totalitaryzmów. Jaworzno 1943–1956,
t. I, pod red. K. Miroszewskiego i Z. Woźniczki,
Jaworzno 2007; Z. Gołasz,
Obozy wysiedleńcze w Zabrzu (1945–1946),
Zabrze 2007.
3
J. Kochanowski,
W polskiej niewoli. Niemieccy jeńcy wojenni w Polsce 1945–1950,
Warszawa 2001.
4
K. Miroszewski,
Obozy pracy przymusowej na terenie Katowickiego i Chorzowskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego
1945–1950,
Katowice 2002.
5
K. Miroszewski,
Obozy pracy przy kopalniach węgla kamiennego na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim. Zarys
problematyki,
„Studia i materiały z dziejów Śląska”, t. 21, 1996; R. Kaczmarek, K. Miroszewski,
Obozy odosobnie-
nia w przemysłowej części województwa śląskiego po II wojnie światowej,
„Studia Śląskie”, t. LIX, 2000.
6
A. Steuer,
Obozy jenieckie na terenie Katowic po zakończeniu II wojny światowej,
„Studia Śląskie”, t. LIX, 2000.
7
M. Maruszczyk, M. Paździora,
Obozy jenieckie w górnictwie węglowym Górnego Śląska w latach 1945–1949
[w:]
Obozy pracy przymusowej na Górnym Śląsku,
pod red. A. Topola, Katowice 1994; J. Walczak,
Niemiecka siła robocza
w polskim przemyśle węglowym po II wojnie światowej
[w:]
Ludność niemiecka na ziemiach polskich w latach 1939–1945
i jej powojenne losy,
pod red. W Jastrzębskiego, Bydgoszcz 1995.
.
8
Wissenschaftliche Kommission für Dokumentation des Schicksals der deutschen Kriegsgefangenen des Zwei-
ten Weltkrieges (1959–1972) kierowana od 1962 r. przez E. Maschkego, opublikowała w latach 1962–1974
22 tomy syntezy poświęconej niemieckim jeńcom wojennym po 1945 r., por. http://www.bundesarchiv.de/
bestaende_findmittel/bestaendeuebersicht/index_frameset.html
9
O. Böss,
Die deutschen Kriegsgefangenen in Polen und Tschechoslowakei,
München 1974 („Zur Geschichte der
deutschen Kriegsgefangenen des Zweiten Weltkrieges”, T. IX, pod red. E. Maschke).
10
Przegląd literatury niemieckiej, zob. J. Kochanowski,
op. cit.,
s. 9–10.
4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin