rp482012lij.pdf

(2431 KB) Pobierz
Komitet RedaKcyjny „RoczniKa PRzemysKiego”
mgr Lucjan Fac (historia wojskowości), mgr Paweł Korzeniowski (historia wojskowości),
dr anna markiewicz (historia), mgr inż. tadeusz misiak (nauki przyrodnicze), dr hab. andrzej
olejko (historia wojskowości), mgr inż. grzegorz Poznański (nauki przyrodnicze), dr tomasz Pu-
dłocki (historia, przewodniczący), prof. dr jerzy starnawski (literatura i język), dr Wiktor szymbor-
ski (historia).
 
Redakcja zeszytu Literatura
i Język
prof. dr hab. jerzy Bartmiński (Lublin, Umcs – redaktor językowy), prof. dr hab. Piotr Borek (Kraków,
Uniwersytet Pedagogiczny), dr tomasz Pudłocki (Kraków, Uj, Przemyśl, tPn – sekretarz), prof. dr
hab. jerzy starnawski (Kraków, PaU – redaktor naczelny), prof. dr hab. maria Wichowa (UŁ, Łódź).
 
Rada naukowa zeszytu
Literatura i Język
prof. dr hab. maria Barłowska (Uniwersytet Śląski w Katowicach), prof. dr hab. elwira Buszewicz (Uni-
wersytet jagielloński), dr hab. agnieszka Korniejenko (Uniwersytet jagielloński, Państwowa Wyższa
szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu), dr hab. aleksander madyda (Uniwersytet mikołaja Ko-
pernika w toruniu).
Recenzenci
dr hab. Krzysztof Biedrzycki (Uj), prof. dr hab. Piotr Borek (UP w Krakowie), dr hab marek Buś (UP
w Krakowie), prof. dr hab. marian Kisiel (UŚ), dr hab. antoni Krawczyk (Umcs), prof. dr hab. jacek
Lyszczyna (UŚ), dr hab. małgorzata Łoboz (UWr.), dr hab. agnieszka Korniejenko (Uj-PWsW), dr hab.
aleksander madyda (UmK), dr hab. artur timofiejew (Umcs-PWsW), dr hab. andrzej zawadzki (Uj).
Redakcja techniczna
janusz maik, tomasz Pudłocki, martyna tondera
Projekt okładki i strony tytułowej
janusz Polaczek
Logo tPn wg projektu
marii Witkiewicz
na okładce
zdjęcie nauczycieli i gimnazjum w Przemyślu, wrzesień 1919
(ze zbiorów archiwum Państwowego w Przemyślu)
Pozycję opublikowano przy pomocy finansowej
ministra nauki i szkolnictwa Wyższego w Warszawie
oraz Urzędu miasta w Przemyślu
issn 0137-41-68
© copyright by
Wydawnictwo towarzystwa Przyjaciół nauk w Przemyślu
37–700 Przemyśl, ul. Kościuszki 7, tel. 16 678 56 01
http://www.tpn.pbp.webd.pl; e-mail: wydawnictwo.tpn@gmail.com; tpntpn@wp.pl
Wydanie i. nakład 220 egzemplarzy
druk: sanset Przemyśl, tel. 16 671 02 22
I. ARTYKUŁY I ROZ PRAWY
Maria WichoWa
(Łódź)
Kreacja postaci Grzegorza z Sanoka w jego biografii autorstwa Kallimacha
ma charakter parenetyczny. Autor
Żywota…
przedstawił swojego bohatera jako
człowieka w sposób idealny prezentującego
humanitas
1
.
Grzegorz, by użyć słów
Cycerona, to
homo doctissimus atque humanissimus
(Verr.
2,4,98),
a więc taki,
który zdobył wykształcenie, posiadł znajomość sztuk wyzwolonych, opanował
studia humanitatis,
kształtował w sobie najszlachetniejsze człowieczeństwo.
Oznacza to życzliwy stosunek do innych ludzi, dobrotliwość, wielkoduszność,
prawość, wytworne obyczaje, elegancki styl życia, skromność, znakomite wy-
kształcenie, dążenie do powiększenia wiedzy,
eloquentia –
duże umiejętności re-
toryczne. Arcybiskup lwowski prezentuje model życia pełnego, jako
vir illustris
realizuje się w wielu aspektach działalności: jako twórca i wielbiciel poezji, jako
muzyk i miłośnik muzyki,
homo politicus,
filozof wyznający eudajmonistycz-
ną etykę Epikura, intelektualista prezentujący nowoczesne pojmowanie historii,
odznaczający się humanistyczną ciekawością świata. Wykazuje wielkie zaintere-
sowanie dla spraw ludzkich, „niezmierną dla wszystkich życzliwość”, czystość
życia i obyczajów, umiłowanie cnoty,
vivendi libertas –
naturalną swobodę życia
polegającą na nieuleganiu ani żadnym obawom czy strachom ani pożądaniom,
lecz nakierowaniu się ku sprawom szlachetnym Wysoko cenił godność człowie-
ka. Jako epikurejczyk szczęście czerpał z życia tak ułożonego, aby zapewniało
Pojęcie renesansowej
humanitas
ma bogatą literaturę przedmiotu. Oto ważniejsze pozycje:
Juliusz Domański,
O dwu cycerońskich znaczeniach humanitas jako „człowieczeństwa kwalifiko-
wanego”,
w:
Wielkość i piękno filozofii,
red. J. Lipiec, Kraków 2003, s. 157-168, por. tomy:
Huma-
nitas. Projekty antropologii humanistycznej.
Cz. I
Paradygmaty – tradycje – profile historyczne
red.
Alina Nowicka-Jeżowa, Warszawa 2009-2010; tam również: Wiesław Pawlak,
Z dziejów pojęcia
humanitas (do końca XVII w);
A. Nowicka-Jeżowa,
Humanitas w literaturze polskiego renesansu,
w:
Humanitas, projekty antropologii humanistycznej Cz. II Inspiracje filozoficzne projektów antro-
pologicznych,
red. A. Nowicka-Jeżowa, Warszawa 2010, tamże: J. Domański,
„Paideia” Platona
i „humanitas” Cycerona.
1
Humanitas
GrzeGorza z Sanoka
4
MARIA WIChOWA
spokój, możliwość lektury poetów, możliwość pisania wierszy własnych, czy-
tania dzieł filozoficznych, spotkań i dysput z przyjaciółmi. Kreacja Grzegorza
to modelowy przykład
humanitatis
indywidualnej
2
, kiedy to bohater utworu
w poszukiwaniu siebie podąża drogą do pełni swego człowieczeństwa.
Vir illustris
Jak wiadomo w wieku XV humaniści uprawiali kult wybitnych indywidu-
alności
3
i taki rys nosi wizerunek Grzegorza w
Żywocie…
Kallimacha. Arcy-
biskup lwowski jest człowiekiem wybitnym, nieprzeciętną indywidualnością,
wzorem osobowym do naśladowania. Kallimach zbudował parenetyczny wize-
runek przede wszystkim humanisty, w drugim rzędzie duszpasterza. Arcybiskup
lwowski jako
vir illustirs
był człowiekiem wyjątkowym pod każdym względem:
posiadał urodę, piękno ciała i piękno wewnętrzne, duchowe. Był znakomitością
swoich czasów, ceniony zarówno w kraju jak i na Węgrzech, a także we Wło-
szech. Jego formację intelektualną ukształtowały
studia humanitatis,
był wielką
osobowością, człowiekiem czynnym i twórczym, wszechstronnie uzdolnionym
(talent pisarski, poetycki, muzyczny, prace historyczne), znakomitym intelek-
tualistą, zdolnym administratorem diecezji, którą w krótkim czasie podźwignął
z upadku gospodarczego i doprowadził do stanu kwitnącego. Był człowiekiem
twórczym, w sposób aktywny kształtującym otoczenie. Wykonywał prace uży-
teczne dla społeczeństwa:
(…) będąc panem i ojcem miasta, łagodnością i przychylnością przewyższał nawet
wszystkich swych poddanych i niczyje powodzenie ani niepowodzenie nie było mu
obojętne, lecz wszystkich jednakowo otaczał opieką i stosownie do okoliczności
i ludzkich potrzeb, jednym udzielał rady, drugim pomocy, tym pomagał w spra-
wach prawnych, tamtym w majątkowych, tym winszował szczęścia, owych pocie-
szając podnosił na duchu, i z takim oddaniem zajmował się sprawami wzrastające-
go z każdym dniem miasta, iż od tego czasu nie można go było nakłonić, aby gdzie
indziej częściej przebywał. Było to w wielu wypadkach zbawienne dla nowego
miasta, któremu nie tyle korzyści przynosiły umocnienia zamkowe, fosy i wały, ile
wspaniałe zalety umysłu i charakteru Grzegorza (r. 27, s. 37)
4
.
Grzegorz konsekwentnie realizował swój cel bycia panem i ojcem poddanych
poprzez postawę
humanitatis -
„ludzkości” wobec tych, nad którymi sprawował
zwierzchnictwo i opiekę. Wspomniane tu „wspaniałe zalety umysłu i charakteru”
są znamieniem jego wielkości, zapewniają mu wieczną sławę.
Pisała o tym obszernie A. Nowicka-Jeżowa w pracy
Humanitas w literaturze polskiego rene-
sansu,
rozdz.
Humanitas indywidualna.
3
Por. Tibor Klaniczay,
Humanistyczny kult wybitnych indywidualności w XV w.,
w: Idem,
Rene-
sans, manieryzm, barok,
wybór i posłowie Jan Ślaski, przekł. Elżbieta Cygielska, Warszawa 1986,
s. 29-66.
4
Cytaty podaje się według edycji: Filip Kallimach,
Życie i obyczaje Grzegorza z Sanoka,
tłum.
Irmina Lichońska, opracował Andrzej Obrębski, Łódź 1994.
2
Nie lubił opuszczać zbudowanego przez siebie miasta. W Dunajowie miał
swoje
otium litterarum.
Do Lwowa wyjeżdżał na krótko, aby uczestniczyć
w uroczystościach i obrzędach kościelnych, a w swym pałacu „szukał spokoju
i ciszy” (r. 29, s. 39).
[…] oddał się spokojnemu życiu, do którego z natury się skłaniał, i odsunąwszy
się od hałaśliwych spraw i zajęć poświęcił się głównie czytaniu. W latach mło-
dzieńczych interesował się najbardziej dziełami historycznymi i utworami poetyc-
kimi; później w wieku dojrzałym, ze względu na swój zawód zajmował się przede
wszystkim teologią i tą częścią filozofii, która zowie się etyką. Starał się też obecną
pilnością w czytaniu nadrobić opóźnienie z jakim zabrał się do pism religijnych,
jednakże nigdy nie przestał czytać autorów świeckich, lecz o ile nauki i przepisy
boskie studiował systematycznie, o tyle świeckie tylko przy okazji (r. 29, s. 40).
Humanitas
GrzeGorza z Sanoka
5
Objawia się tu epikurejski eudajmonizm. Grzegorzowa etyka wysoko sta-
wia wartość spokojnego życia
5
. Arcybiskup lwowski cenił nade wszystko swe
dunajowskie
otium litterarum
6
.
Ten dobrze zagospodarowany czas wolny prze-
znaczony był na działalności intelektualną, dostarczającą przyjemności, spo-
koju, satysfakcji najwyższego rzędu, i pożytku duchowego, największej miary.
Dunajowskie
otium
było wypełnione radością tworzenia dzieł literackich, gro-
madzenia książek, wspierania twórców. Grzegorz jako
vir illustris
na każdym
kroku dawał dowody, że jest jednostką nieprzeciętną, objawiał znamiona wy-
bitności nawet wtedy, gdy odsunął się od działalności publicznej, by oddać
się w domowym zaciszu przyjemnościom najwyższego rzędu, czytaniu, dyspu-
tom z przyjaciółmi i nieustannemu pogłębianiu wiedzy. Dodajmy, że Grzegorz
uprawiał to
otium negotiosum
– czyny wypoczynek, zgodnie ze swą pozycją
społeczną i sytuacją materialną. Ważną rolę w kształtowaniu jego
humanita-
tis
odgrywała filozofia, delektowanie się dziełami literackimi a także muzyka,
w zakresie której był bardzo uzdolniony i która do
otium
arcybiskupa wprowa-
dzała element ludyczny.
Wykłady Grzegorza w Akademii Krakowskiej
Grzegorz z Sanoka w roku 1428 został studentem Akademii Krakowskiej
a w roku 1433 ukończył ją ze stopniem bakałarza sztuk wyzwolonych, zaś
w roku 1439 otrzymał magisterium. Wtedy to zapewne rozpoczął wykłady na
temat
Bukolik
Wergiliusza. Nie w tym rzecz, że – jak twierdzi Kallimach – wcze-
śniej poeta ten był w Polsce nieznany, lecz w tym, że młody wykładowca zasto-
Por. Estera Lasocińska,
Inspiracje epikurejskie w literaturze renesansu, baroku i oświecenia,
w:
Humanitas, projekty antropologii humanistycznej.
Cz. II
Inspiracje filozoficzne projektów antro-
pologicznych,
red. A. Nowicka-Jeżowa, Warszawa 2010, s. 229-263.
6
Por. Barbara Otwinowska,
Humanistyczna koncepcja „otium” w Polsce, na tle tradycji euro-
pejskiej,
w:
Studia porównawcze o literaturze staropolskiej,
pod. red. Teresy Michałowskiej i Jana
Ślaskiego, Wrocław 1980, s. 169-186.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin