Fajdros.pdf

(678 KB) Pobierz

Ta lektura,

podobnie ak tysiące innych, est dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl.

Utwór opracowany został w ramach pro ektu

Wolne Lektury

przez

fun-

dac ę Nowoczesna Polska.

PLATON

Fajdros

 .    

WSTĘP TŁUMACZA

Rozkwit kultury podczas upadku politycznego

Po świetnych czasach Peryklesa¹ zostało w Atenach różowe wspomnienie i żółknie ące

marmury Akropolu.

Na yzie Partenonu² galopowały, ak przed czterǳiestu laty, spienione rumaki pod

spoko nymi postaciami efebów³, ale w tylne komorze świątyni, gǳie niegdyś leżał skarb

związkowy⁴, świeciły teraz pustki.

Girlanda bogiń skrzydlatych przyozdobiła marmurową poręcz koło kapliczki Ateny

Zwycięskie ⁵ na pamiątkę ostatnich uż tryumfów, odniesionych  r. pod woǳą Al-

kibiadesa⁶ nad podwładnymi niegdyś miastami, ale więce niż kłótliwy i chwie ny lud

ateński miała teraz do powieǳenia i do rozkazywania w Grec i arystokratyczna i militar-

na Sparta; niedługo miały na chwilę przy ść do głosu Teby, a na wymownie przemawiało

do ambitnych dowódców helleńskich… złoto króla perskiego.

Świeckie rządy nad Grec ą wymknęły się z rąk Niepokalane Opiekunki miasta, ale

mimo fatalnego wyniku wo ny peloponeskie nie przestały być Ateny duchową stolicą

Hellady. Owszem, teraz właśnie rozkwitała w całe pełni ich kultura, którą uż niedługo

miał Aleksander⁷ i ego następcy roznieść po krańce współczesnego świata.

Ateny zmieniły się na zewnątrz i wewnątrz. Zubożały, choć do czci boskie podniesio-

ny Demos⁸ nie może teraz tylu świątyń wznosić ak za dni Fidiasza⁹. Budu e przeważnie

gmachy świeckie, arsenały, doki i stawia na powrót po edenastu latach przymusowe

ruiny długie mury do Pireusu¹⁰.

¹Perykles (ok. – p.n.e.) — polityk i mówca ateński w okresie polityczne hegemonii Aten, ich roz-

kwitu gospodarczego i kulturalnego. [przypis edytorski]

²Partenon — świątynia Ateny Partenos (Ateny ǲiewicy), eden z centralnych budynków na Akropolu

w Atenach, zbudowana z inic atywy Peryklesa w l. – p.n.e. w stylu doryckim. Zawierała wykonany przez

Fidiasza ogromny posąg Ateny ze złota i kości słoniowe . Była zdobiona m.in. biegnącym wokół całe świątyni

yzem, również dłuta Fidiasza, przedstawia ącym proces ę panatena ską (pochód podczas na ważnie szego święta

na cześć Ateny), w które przedstawiono około  postaci luǳkich i  zwierzęcych, głównie koni. [przypis

edytorski]

³efeb — w staroż. Grec i młoǳieniec u progu dorosłości, – letni, przechoǳący obowiązkowe szkolenie

wo skowe (efebię), które poprzeǳało uzyskanie pełnego obywatelstwa. [przypis edytorski]

⁴skarb

związkowy

— Ateny stały na czele Związku Morskiego, so uszu miast-państw greckich z obszaru

M. Ege skiego, powstałego w  p.n.e. w celu wspólne walki z Pers ą. W roku  skarbiec Związku został

przeniesiony z wyspy Delos do Aten, które stały się hegemonem so uszu, traktu ąc go ak własne imperium.

Ze środków związkowych w czasach Peryklesa sﬁnansowano m.in. wspaniałe budowle na Akropolu (Partenon,

Propyle e). Kiedy w roku  Ateny skapitulowały w wo nie peloponeskie ze Spartą i e so usznikami ze

Związku Peloponeskiego, Związek Morski został rozwiązany. [przypis edytorski]

⁵kapliczka

Ateny Zwycięskiej

— niewielka świątynia Ateny Nike (Zwycięskie ) na ateńskim Akropolu, na

prawo od Propyle ów; na lepie zachowana świątynia w stylu ońskim; e budowę zaczęto w czasach Peryklesa,

ukończono w  p.n.e. [przypis edytorski]

⁶Alkibiades (– p.n.e.) — wóǳ i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa; przysto ny, barǳo

uzdolniony i ambitny, prowaǳił wystawny tryb życia; zwolennik agresywne polityki zagraniczne , odegrał

kluczową rolę w drugie połowie wo ny peloponeskie : w  nakłonił Ateńczyków do pod ęcia fatalne w skut-

kach wyprawy na Sycylię; oskarżony o świętokraǳtwo, zbiegł z wysłanego po niego statku i przeszedł na stronę

Sparty, która ǳięki ego radom odniosła znaczne sukcesy w walce przeciw Atenom; utracił przychylność króla

spartańskiego i w  udał się do Pers i, gǳie został doradcą satrapy Tissafernesa, przekonu ąc go, żeby zanie-

chał dotychczasowego popierania Sparty i wsparł Ateńczyków, ǳięki czemu Persowie skorzysta ą na osłabieniu

obu stron konﬂiktu; uzyskał przebaczenie w o czyźnie i powrócił do Aten, gǳie powierzono mu dowóǳtwo

nad ﬂotą, po czym ponownie popadł w niełaskę po zakończone klęską bitwie pod Notion; po ostatecznym

zwycięstwie Sparty uciekł do Pers i, gǳie został zamordowany. [przypis edytorski]

⁷Aleksander

III Macedoński

(– p.n.e) — król Macedonii, uczeń Arystotelesa, zwycięzca w wo nie

z Pers ą; ego podbo e zainic owały epokę hellenistyczną. [przypis edytorski]

⁸demos (gr.) — lud, ogół pełnoprawnych obywateli. [przypis edytorski]

⁹Fidiasz (ok. –ok.  p.n.e.) — na wybitnie szy rzeźbiarz grecki okresu klasycznego; autor m.in. po-

sągów Ateny Promachos i Ateny Partenos na ateńskim Akropolu oraz posągu Zeusa w Olimpii, zaliczanego do

siedmiu cudów świata starożytnego. [przypis edytorski]

¹⁰Pireus — w Pireusie zna dowały się główne porty Aten, m.in. eden z dwu portów wo ennych. Silnie

ufortyﬁkowany Pireus połączono z Atenami Długimi Murami, zapewnia ącymi bezpieczne połączenie pomię-

ǳy oboma miastami, odległymi o ok.  km. Mury zostały zburzone przez Spartan po klęsce Aten w wo nie

peloponeskie w  p.n.e., a następnie odbudowane podczas wo ny korynckie , w l. – p.n.e., przy ﬁ-

nansowym i militarnym wsparciu perskim. [przypis edytorski]



Fajdros



Rzeźba raczej świecka i pogłębiona psychologicznie

Pary czyk Skopas¹¹ opuszcza Ateny i pro ektu e na zamówienie Sparty wspaniały tró -

nóg oﬁarny na poǳiękowanie bogom za rzeź Ateńczyków nad Rzeką Kozią¹². Fidiaszowe,

schematyczne, poważne, proste ak kolumny postacie bogów Olimpu zaczyna ą powoli

przechoǳić do czcigodne tradyc i.

Piękną świątynię Atenie stawia teraz na Peloponezie sprzymierzona ze Spartą Tegea¹³

i zamawia u Skopasa owe kręte, rozmodlone czy roztęsknione, w bezmiar zapatrzone

rzeźby na e onton. Z ego pracowni wychoǳi skręcona w szalonym tańcu menada¹⁴

i alegoryczna grupa trzech postaci: Uroku, Miłości i Tęsknoty. Ten temat musiał mu

akiś soﬁsta¹⁵ poddać, bo ci się równocześnie lubu ą w tego roǳa u przenośniach i ze-

stawieniach.

Bóstwa akby odmłodniały i zeszły ze świątyń i placów zamkowych do salonów. Fi-

diaszowa Atena ǲiewica miała blisko dwanaście metrów wzrostu i za trzy miliony złota

na sobie; gdyby ego Zeus-O ciec w Olimpii był potrząsnął¹⁶ grzywą, ziemia by się trzę-

sła; teraz w zacisznych wnętrzach prywatnych domów bawią oko wesołe, pełne wǳięku

młodego ciała ﬁgury Aodyty¹⁷, Erosa¹⁸, prawie ǳiewiczego Apollina¹⁹ i maleńkiego

Dionizoska²⁰. Hermes²¹ i Dionizos tracą brody i nie straszą pobożnych w świątyniach.

Młodociany opiekun kupców, bydła i złoǳiei zabawia niemowlęcego Dionizosa winnym

gronem²², Apollo igra z aszczurką²³, a skrzydlata bogini na balustraǳie Ateny Zwycię-

skie z wielkim wǳiękiem poprawia trzewik²⁴. Widać spoufalił się Ateńczyk z bogami

i woli się z nimi bawić i pieścić, niż ich czcić ak o cowie. Znika dawny, wielki styl

w rzeźbach, obliczanych niegdyś na oglądanie z daleka; Praksytelesa²⁵ wypieszczone po-

sągi zachwyca ą dopiero z bliska różnorodnością materiałów, miękkością form, urokiem

łagodnie barwionego, prze rzystego marmuru, subtelnością wyrazu. Te rzeźby nie tylko

imponu ą i nie tylko zdobią, ale ży ą i mówią, ak osoby żywe.

¹¹Skopas

z Paros

(IV w. p.n.e.) — rzeźbiarz i architekt grecki, rywal Praksytelesa, inic ator stylu charakte-

ryzu ącego się patosem, dynamiką układu ciała i silną ekspres ą twarzy. [przypis edytorski]

¹²Kozia

Rzeka

— dosł. znaczenie gr. nazwy

Ajgospotamoj,

rzeki na wybrzeżu Chersonezu Trackiego (ob. płw.

Gallipoli). U e u ścia  września  p.n.e. rozegrała się ostatnia, rozstrzyga ąca bitwa wo ny peloponeskie :

spartański wóǳ Lizander zagarnął wyciągniętą na ląd niemal całą ﬂotę ateńską i wziął do niewoli  żeglarzy,

których następnie stracono w odwecie za okrucieństwa ateńskie. Pozbawione ﬂoty Ateny nie były w stanie

importować zboża ani kontrolować swo ego morskiego imperium i musiały skapitulować w  p.n.e. [przypis

edytorski]

¹³Tegea — stolica Arkadii, na wiernie szy sprzymierzeniec Sparty podczas wo ny peloponeskie . [przypis

edytorski]

¹⁴menady (gr.: szale ące) a.

bachantki

(mit. grec.) — kobiety z orszaku boga wina i płodności Dionizosa,

tańczące w nieokiełznane religĳne ekstazie. [przypis edytorski]

¹⁵soﬁsta — w staroż. Grec i: nauczyciel przygotowu ący obywateli do życia publicznego poprzez naukę reto-

ryki, polityki, etyki i ﬁlozoﬁi. [przypis edytorski]

¹⁶gdyby

(…) był potrząsnął

— przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyraża ącego czynność wcześnie szą niż

opisana czasem przeszłym lub, ak w tym przypadku, niezrealizowaną możliwość. [przypis edytorski]

¹⁷Afrodyta (mit. gr.) — bogini miłości. [przypis edytorski]

¹⁸Eros (mit. gr.) — bóg miłości. [przypis edytorski]

¹⁹Apollo (mit. gr.) — bóg słońca, sztuki, wróżbiarstwa i gwałtowne śmierci, przewodnik ǳiewięciu muz.

[przypis edytorski]

²⁰Dionizos (mit. gr.) — bóg wina, płodnych sił natury i ekstazy religĳne . [przypis edytorski]

²¹Hermes (mit. gr.) — bóg kupców i złoǳiei, posłaniec bogów. [przypis edytorski]

²²Młodociany

opiekun kupców, bydła i złoǳiei zabawia niemowlęcego Dionizosa winnym gronem

— rzeźba

Hermes z małym Dionizosem,

odkryta w  w Olimpii, tradycy nie przypisywana Praksytelesowi z Aten (IV

w. p.n.e.). [przypis edytorski]

²³Apollo

igra z jaszczurką

— tzw.

Apollo Sauroktonos,

znana z marmurowych kopii rzeźba Praksytelesa przed-

stawia ąca nagiego boga Apolla opartego ręką o drzewo i spogląda ącego na sieǳącą na pniu aszczurkę. [przypis

edytorski]

²⁴skrzydlata

bogini na balustraǳie Ateny Zwycięskiej z wielkim wǳiękiem poprawia trzewik

—

Nike rozwią-

zująca sandał,

płaskorzeźba stanowiąca część balustrady otacza ące świątynię Ateny Nike na Akropolu, repre-

zentu ąca tzw. styl mokrych szat, podkreśla ących kształty ciała. [przypis edytorski]

²⁵Praksyteles (IV w. p.n.e.) — wybitny rzeźbiarz grecki z Aten, autor rzeźb bogów greckich, uwydatnia ących

piękno luǳkiego ciała. [przypis edytorski]



Fajdros



Żywe, a często bliskie i takie ak ǳisia . Taki est biust²⁶ Sokratesa z Neapolu i Pla-

tona w Watykanie, oba roboty Silaniona²⁷. Żywym chciał mieć Platona w marmurze

uczeń ego i przy aciel Mitradates z Chios; on go u Silaniona zamówił. Taka est Hegeso,

żona Proksenosa, wybiera ąca z panną służącą biżuterię na swoim znanym nagrobku²⁸,

takich więce mówiło do wiǳa na świeżo przed bramą Dipylon założonym cmentarzu:

o drobnych szczegółach osobistego życia zmarłych osób, o intuic i psychologiczne współ-

czesnych rzeźbiarzy, o zainteresowaniu się sztuki radością i bólem, małością i tęsknotą,

upo eniem i smutkiem poszczególnego, indywidualnego człowieka.

Technika malarska wzbogacona

W obrazie ściennym, w mozaice i na wazie zanika równocześnie dawny styl, ograni-

cza ący się do linii i płaskich sylwet na ednobarwnym tle — z awia się światłocień i kolor.

Niedługo i malarstwo spróbu e i potraﬁ dać realistyczne złuǳenie rzeczywistości. Sze-

roko rozchoǳi się sława skrzydlate Nike²⁹, powożące czwórką, którą z ogromnym roz-

machem w kompozyc i i rysunku i świetnymi kolorami miał wymalować, z Homerem

w swoim zakresie porównywany, Nikomachos, syn Ariste desa Tebańczyka, wynalazcy

techniki enkaustyczne . Enkaustyka polegała na wpalaniu stalowym, gładkim narzęǳiem

farb rozrobionych z woskiem w gładką powierzchnię szlifowanego marmuru, tynku lub

drzewa. Obraz zyskiwał przez to nasycenie barw i połysk, ak malowidło ole ne.

Więcej zamówień i inne

Rzeźbiarz i malarz pracował dawnie prawie wyłącznie dla gminy, około³⁰ świątyni lub

na ścianie portyku³¹ na mieście; teraz dosta e dobre zamówienia do przepysznych wnętrz

domów i pałaców prywatnych luǳi, którzy na wo nie ma ątki porobili, a mieszka ą po-

śród marmurów, kobierców i enkaustyk, pięknie niż Atena w komorze³² Partenonu,

a z pewnością porządnie niż Zeus Olimpĳski, którego świątynia tuż pod murami Temi-

stoklesa³³, w południowe stronie miasta, od kilkuǳiesięciu lat niedokończona białymi

kolumnami świeci i czeka dopiero syry skiego Antiocha Epifanesa³⁴, żeby ą pod dach

wyciągnąć raczył. Inne bóstwa i nowe mity w moǳie.

Asklepiosa mit i kult tajemniczy

W  r. przed Chr. dostał w południowe stronie Zamku nową świątynię cudo-

twórca Asklepios³⁵, Zbawicielem zwany, syn Apollina i Koronidy. Wiadomo, ak celnie

strzelał Apollo do smoków, do psów i do luǳi, kiedy go kto o to poprosił. To nieomylne

²⁶biust — tu: popiersie, forma rzeźby. [przypis edytorski]

²⁷Silanion (IV w. p.n.e.) — rzeźbiarz grecki z Aten, znany z rzeźb portretowych, m.in. Safony i Platona.

[przypis edytorski]

²⁸Hegeso,

żona Proksenosa (…) na swoim znanym nagrobku

— Hegeso, żonie Proksenosa, dedykowano stelę

nagrobną z reliefem, odnalezioną w  na cmentarzu dipylońskim w ateńskie ǳielnicy Kerame kos, eden

z na pięknie szych przykładów greckie sztuki cmentarne , datowany na ok. – p.n.e. [przypis edytorski]

²⁹Nike (mit. gr.) — bogini zwycięstwa. [przypis edytorski]

³⁰około (daw.) — przyimek wiążący wykonywaną czynność z e przedmiotem: wokół, dokoła, nad. [przypis

edytorski]

³¹portyk — popularny w staroż. architekturze gr. i rzym. roǳa otwarte ontowe części budowli z rzędem

kolumn wspiera ących dach. Tu mowa zapewne o Portyku Malowanym (gr.

Stoa Poikile)

na agorze ateńskie ,

zadaszone hali z kolumnadą, zamknięte z tyłu ścianą, którą ozdobiono obrazami przedstawia ącymi zwycięstwa

Ateńczyków nad historycznymi i mitologicznymi przeciwnikami. [przypis edytorski]

³²komora (daw.) — izba, pokó ; także: pomieszczenie przeznaczone do przechowywania rzeczy, służące ako

skład, magazyn. [przypis edytorski]

³³Temistokles (ok. – p.n.e.) — polityk i wóǳ ateński, twórca potęgi morskie Aten, główny autor

zwycięstwa Greków nad Persami pod Salaminą; zainic ował odbudowę murów obronnych i połączenie Aten

z portem w Pireusie tzw. długimi murami. [przypis edytorski]

³⁴Antioch

IV Epifanes

(ok. – p.n.e.) — król hellenistycznego państwa Seleucydów; słynął z ho ności

dla miast greckich. W  p.n.e. pod ął się dokończenia na własny koszt na większe spośród świątyń staroż.

Grec i, świątyni Zeusa Olimpĳskiego w Atenach, które budowę rozpoczęto za rządów Pizystratydów, ok. 

p.n.e., ale zarzucono po obaleniu tyranii w  p.n.e. Antioch sprowaǳił w tym celu architekta z Rzymu, ednak

po śmierci władcy prace przerwano, a budowę doprowaǳił do końca dopiero rzymski cesarz Hadrian w II w.

n.e. [przypis edytorski]

³⁵Asklepios (mit. gr.) — heros i bóg sztuki lekarskie . [przypis edytorski]



Fajdros



Fajdros.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: