Uczta.pdf

(784 KB) Pobierz

Ta lektura,

podobnie ak tysiące innych, est dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl.

Utwór opracowany został w ramach pro ektu

Wolne Lektury

przez

fun-

dac ę Nowoczesna Polska.

PLATON

Uczta

 .    

WSTĘP TŁUMACZA

Niepodobna z korzyścią i z przy emnością należytą przeczytać

Uczty

Platońskie , eżeli się

nie zna, choć w ogólnym zarysie, historii ruchu umysłowego, na którego tle to ǳieło

wyrosło; niepodobna wszystkiego wydobyć z tego ǳieła i nacieszyć się wszystkimi ego

pięknościami, eśli się choć z daleka nie zna luǳi, którzy w nim występu ą, środowiska,

do którego należą, stosunków, które ich łączą.

Jesteśmy w innym świecie; dwaǳieścia trzy wieki wstecz, a ednak ǳiwnie to wszyst-

ko nowoczesne i żywe wsta e spod pióra Platona.

Towarzystwo inteligenc i ateńskie zeszło się wieczorem w roku  przed Chr. i roz-

mawia po kolac i o rzeczach mądrych. Bawią się. Chwilami puste, ǳiecinne prawie żarty,

chwilami ba ka i mit, to znowu rozkoszna gra słów wieloznacznych i gra na trudnym in-

strumencie dobre mowy, chwilami zachwyty myślowe i słowa oderwanych ob awień, to

znowu apoteoza¹ człowieka, pana nad sobą i pana nad otoczeniem. To wszystko na tle

rozmowy o Erosie². Kobiet nie ma, a est nastró kwiatów w powietrzu; drewnianych

uczonych nie ma, a est atmosfera asne , proste a bystre myśli, niby blask asnych oczu

Pallady³; est rozkosz myślenia po ęciami ogólnymi, niby stąpanie po szczytach tam, gǳie

obłoki blisko, a niże ga e róż.

Dwa prądy przed Sokratesem

Filozofowali Grecy z dawien dawna. O tym, czego nie widać i nie zobaczysz tego,

choć to est naprawdę, o rzeczach wiecznych mówiła im od dawna religia, w czasach,

kiedy im eszcze barǳo imponował Egipt i Wschód, dokąd z towarami eźǳili po pie-

niąǳe i po kulturę. Ale że to zawsze człowieka dostatki rosnące psu ą i butny się sta e,

tedy⁴ i oni uż w siódmym wieku przed Chr. mieli takich na wybrzeżach Az i Mnie sze ,

którzy konkurenc ę robiąc kapłanom, sami opowiadać zaczęli rzeczy ǳiwne na pozór

i ta emnicze, o tym, co naprawdę est, choćby tego nawet nikt nie wiǳiał, o tym, co

istnie e nawet wtedy, kiedy cały świat żywy śpi bez marzeń, o tym, co istnie e naprawdę

samo; a nam się tylko marzy i śni świat takim, akim go oczy wiǳą.

Fizycy jońscy

„Nieprawda to, co oczy wiǳą — mówił Tales z Miletu około roku  przed Chr.

— Zda e się wam tylko, że miecz est z żelaza, nagolenice⁵ z brązu, a statek z drzewa.

To est wszystko z wody; tylko z takie wody, która się raz wyda e taka, a drugi raz inna.

Z nie para, z nie lód, z nie metal, z nie ziemia i ciało, z nie wszystko wyszło, co est na

świecie, i wszystkie rzeczy to właściwie woda, taka lub inna”. Tales świadectwu zmysłów

oczywistemu przeczył, a wodę w luǳi wmawiał. Tales wodą, inny ﬁlozof powietrzem

wszystko nazywał, inny głosił, że to, co naprawdę est początkiem i istotą świata, to akiś

chaos nieoznaczony nie wiadomo czego, to akieś „nie wiadomo co i akie”, a z tego się

dopiero robią i z tego są rzeczy określone: takie i inne. Wszyscy ci ﬁlozofowie mówili

przecież pośrednio swymi naukami: „Nie wierzcie oczom, uszom i rękom. One przecież

was łuǳą. Wam się tylko śni na awie świat zbudowany rzekomo z tak wielu i tak różnych

materiałów; naprawdę est to eden tylko materiał, ale tego oczyma nie zobaczysz!”

Eleaci

Zwycza ny, interesami za ęty obywatel helleński⁶ wiele robił, eżeli spoko nie słuchał

nauk, które niełatwo było prostemu człowiekowi po ąć, skoro przeczyły temu, co oczy

¹apoteoza — ubóstwienie; w literaturze: przedstawienie idei, wydarzeń a. postaci ako godnych uwielbienia

i czci, wyidealizowanie. [przypis edytorski]

²Eros (mit. gr.) — bóg miłości. [przypis edytorski]

³Pallada a.

Pallas

(mit. gr.) — przydomek Ateny, bogini mądrości. [przypis edytorski]

⁴tedy (daw.) — więc, zatem. [przypis edytorski]

⁵nagolenica a.

nagolennik

— część zbroi zakrywa ąca nogę wo ownika od kolana w dół, ochrania ąca goleń.

[przypis edytorski]

⁶helleński — grecki; Hellada: Grec a, Hellen: Grek. [przypis edytorski]



Uczta



wiǳą, a nie przypominały tego, co za młodu opowiadała matka w domu, a kapłan w świą-

tyni o bogach, gigantach i bohaterach. A ednak młoǳi luǳie słuchali ﬁlozofów i nic

też ǳiwnego, że w szóstym wieku Ksenofanes z Kolofonu, a po nim w piątym wieku

Parmenides z Elei zaczęli otwarcie głosić, że bóstwa i mity człowiek sobie sam stworzył

w czasach zamierzchłych na obraz i podobieństwo swo e, że cały świat wiǳialny i to, co

się na nim ǳie e, to sen tylko i mara⁷ zwiewna, to się nam wyda e tylko; śnimy na awie,

aż do chwili śmierci. To, co istnie e naprawdę i bęǳie naprawdę, nawet kiedy nas nie

bęǳie i żadne pozna ące istoty; to, co się nie tylko wyda e i śni komuś, ale co est, było

i bęǳie samo dla siebie, a nie dla kogoś tam, nie tylko w czyichś oczach, to est ed-

no edyne niepoǳielne, wiecznotrwałe, niezmienne, niestworzone i niezniszczalne. Oczy

luǳkie nie zobaczą tego, co naprawdę est; oczy luǳkie tylko śnić potraﬁą i opowiadać

nam wiǳiadła i ma aki swo e o tym świecie spostrzegalnym pełnym barw, form, zmian,

ruchów, z awisk. Wszystko to est ako⁸ dym i ako mara. Rozum tylko potraﬁ ukazać

mądremu człowiekowi przed oczyma duszy to, co naprawdę est, potraﬁ mu dać poznanie

niezmysłowe tego bytu rzeczywistego, wiecznego, edynego, ukrytego przed pospolitymi,

łatwowiernymi oczyma tłumu.

Łatwo sobie wyobrazić można, że te ǳiwne i niepopularne, i niereligĳne nauki szkoły

eleatów musiały wywoływać pobłażliwy uśmiech politowania na twarzach luǳi praktycz-

nych, za ętych handlem, polityką i wo ną z Persami.

Toteż na złość zdrowemu, popularnemu poglądowi zaczął młody Zenon z Elei, uko-

chany uczeń starego Parmenidesa, przekonywać barǳo misternymi dowodami wszyst-

kich wyznawców zdrowego, przyroǳonego poglądu na rzeczy, że musi im się śnić tylko,

eśli słyszą huk spada ącego korca⁹ pszenicy, który est przecież tylko sumą cicho spa-

da ących ziaren, że im się tylko marzy, kiedy wiǳą strzałę dolatu ącą do celu, bo ona

się przecież przez cały czas tego „rzekomego” ruchu zna dować musi w akimś mie scu,

a skoro się coś zna du e w akimś mie scu, to nie leci. Dlatego zdrowy rozsadek akoby

dyktu e, że kto się przez cały czas w mie scu zna du e — ten stoi cały czas, a luǳiom się,

widocznie, ego ruch śni tylko i przywidu e.

Takich i tym podobnych roztrząsań ćwiczących umysł i ęzyk prowaǳił wiele w pią-

tym wieku przed Chr. i sam Zenon, i ego uczniowie. Dyskus e musiały być gorące. Szło

o pogląd na świat, szło o to, że prawdę pozna e nie lada kto, nie każdy zacny obywatel,

który tylko ma oczy i uszy, pięć zmysłów w porządku i może być wybrany do wielkie ra-

dy, bo to, co naprawdę est, est przed zmysłami ukryte, est zasłonięte przed pospolitym

rozsądkiem, a dane tylko delikatnemu rozumowi luǳi wybranych spośród tłumu.

Niepopularna była ta ﬁlozoﬁa, a głosiciele e buǳić musieli zawiść i zazdrość w szer-

szych kołach inteligenc i, demokratyczne z ducha i ustro u państwowego.

Heraklit z Efezu

W piątym wieku większym powoǳeniem cieszyć się musiała ﬁlozoﬁa inna, przywie-

ziona też z wybrzeży ońskich¹⁰, ale rozwinięta i ugruntowana na ziemi ateńskie .

Poczęła się w głowie zaciętego arystokraty, który na tłum ciemny i demokratyczny

patrzał z góry i ze wstrętem, a ednak myśli ego rozwinięte przez innych miały być dla

nie ednego członka demokrac i ateńskie drabiną w karierze i osią poglądu na świat. Oto

w gorących czasach powstania Jończyków¹¹ i Maratonu¹² pisał Heraklit z Efezu w Az i

Mnie sze ǳieła niełatwe do czytania, bo nie pisał dla wszystkich, ale dla siebie i dla kilku.

⁷mara — widmo, złuda. [przypis edytorski]

⁸jako (daw., gw.) — ak. [przypis edytorski]

⁹korzec — daw. ednostka ob ętości produktów sypkich (ziarna, mąki itp.), licząca w Polsce w XIX w. ok.

 litrów. [przypis edytorski]

¹⁰Jonia — staroż. kraina na zachodnim wybrzeżu Az i Mnie sze , skolonizowana w XI w. p.n.e. przez Greków,

głównie Jonów z Attyki i Peloponezu; do e na ważnie szych miast należały Milet i Efez. [przypis edytorski]

¹¹powstanie

Jończyków

— w  p.n.e. miasta greckie w Jonii, zachodnie części wybrzeża Az i Mnie sze ,

podbite przez państwo perskie, zbuntowały się i uzyskały militarne wsparcie od Aten; po krwawym stłumieniu

powstania () Persowie wysłali ekspedyc ę przeciw Atenom (). [przypis edytorski]

¹²Maraton — mie sce bitwy stoczone w roku  p.n.e., w które wo ska ateńskie pod dowóǳtwem Mil-

tiadesa pokonały armię perską. [przypis edytorski]



Uczta



Nie odpowiadał mu eleacki byt niezmienny, stały, wiecznie eden i ten sam. Świat

pełen ciągłych, tysiącznych, prawidłowych zmian przedstawiał mu się ak falu ąca po-

wierzchnia morza, coraz to inna, a prawidłowa i pozornie wciąż ta sama; niby płomień

migotliwy, który ani chwili nie trwa w ednakie formie, tak ak trwa bryła lodu; uważał,

że świat to ciągła odmiana, ciągłe rozdwo enie i walka sprzecznych pierwiastków. Jed-

nakże nie chaos, bo w walce te est pewien sens; szereg pęǳących zmian est rozumny;

est w tym wszystkim pewna myśl, pewien mus, konieczność; wszechświat ako całość

est niby akord harmonĳny, mimo całe zróżnicowanie¹³ elementów składowych, est niby

melodia coraz to inna, a ednak określona i prawidłowa. Spoczynku, trwania, martwoty

w świecie nie masz¹⁴. Jak przydrożne topole mĳa ą człowieka pęǳącego na wozie i są

coraz to inne, mimo że edna przypomina drugą, tak mĳa ą nas, pęǳących ku mecie

śmierci, chwile i rzeczy pozornie tylko te same, a naprawdę wciąż o edną chwilę starsze,

wciąż o akąś choćby odrobinę inne. Nic nie est ani przez chwilę ednym i tym samym;

dwa razy do „te same ” rzeki nie wstąpisz. Świat est ak rzeka albo ak płomień.

Walka z eleatami gotowa; walka kształcąca w dyskus i, zmusza ąca do asnego formu-

łowania po ęć, do szukania dowodów, do rozwĳania i rozszerzania poglądów zasadniczych

na coraz to więce ǳieǳin życia luǳkiego.

Stan polityczny

Życie publiczne kwitło. Po wo nach perskich, które bogowie akoś szczęśliwie do koń-

ca doprowaǳili, pieniąǳe z miast związkowych¹⁵ falą napływały do Aten i rosły z nich

pod rządami Peryklesa¹⁶ marmurowe pomniki potęgi tego ludu i pomniki kultury ego

wybrańców; rósł dobrobyt, rosła ilość tych luǳi, którzy dorobiwszy się grosza, raǳi¹⁷

byli i w polityce akąś rolę odegrać, a przyna mnie ǳieci wychować na coś lepszego, na

coś, co ma znaczenie w Mieście.

Bez nauki nie sposób. Potrzeba na zgromaǳeniach przemawiać, potrzeba się zręcz-

nie orientować w argumentach wymownego przeciwnika, potrzeba go umieć i za słowo

chwycić, i obrócić, ak to mówią, kota ogonem, potrzeba nie tak mówić ak stęka ą-

cy Beota¹⁸ albo zwalisty Spartiata¹⁹, który zna tylko styl meldunków wo skowych, lecz

potoczyście, pięknie, przekonywa ąco, a do rzeczy. Potrzeba mieć coś z adwokata, coś

z kaznoǳiei i coś z człowieka światowe ogłady i szerokie wieǳy. Wtedy się ma rac ę

na zgromaǳeniach, wtedy się rząǳi tłumem równych wedle prawa, ale niższych wedle

natury. Zawsze ten ma rac ę, zawsze przy tym prawda, kto lepie mówi.

O to też choǳi.

A ǳiś mówi na lepie ten, a utro ów; tedy tłum obywateli uchwala ǳiś to, a utro

co innego. ǲiś to dobre, a utro tamto dobre, co wczora było złe. Zło i dobro stwarza ą

luǳie konwenansem²⁰, a nie natura koniecznością. Choǳi o to, aby być tym „lepszym”

człowiekiem, który normu e wartości, który est twórcą i miarą rzeczy, który est tym, co

nada e ton.

Toteż zroǳiła się potrzeba nauczycieli, od których by można te „lepszości” nabrać.

Nauczyciele się znaleźli: soﬁści²¹.

¹³mimo

całe zróżnicowanie

— mimo z rzecz. w B.; ǳiś z D.: mimo całego zróżnicowania. [przypis edytorski]

¹⁴nie

masz

(daw.) — nie ma, nie istnie e. [przypis edytorski]

¹⁵pieniąǳe

z miast związkowych

— Ateny stały na czele Związku Morskiego, so uszu miast-państw greckich

z obszaru M. Ege skiego, powstałego w  p.n.e. w celu wspólne walki z Pers ą. W roku  skarbiec Związ-

ku został przeniesiony z wyspy Delos do Aten, które stały się hegemonem so uszu, traktu ąc go ak własne

imperium. [przypis edytorski]

¹⁶Perykles (ok. – p.n.e.) — polityk i mówca ateński w okresie polityczne hegemonii Aten, ich roz-

kwitu gospodarczego i kulturalnego. [przypis edytorski]

¹⁷rad (daw.) — chętny. [przypis edytorski]

¹⁸Beota — mieszkaniec Beoc i, staroż. krainy w środkowe Grec i, na zachód od Attyki (w które leżą Ateny);

e gł. miastem były Teby;

stękający Beota:

Ateńczycy uważali Beotów za ociężałych na umyśle. [przypis edytorski]

¹⁹Spartiata — pełnoprawny obywatel Sparty;

zwalisty Spartiata, który zna tylko styl meldunków wojskowych:

obawa buntu znacznie licznie sze od nich ludności podbite powodowała, że Spartiaci od ǳieciństwa byli

szkoleni do służby wo skowe , uczono ich również zwięzłego i treściwego wyrażania się. [przypis edytorski]

²⁰konwenans — ogólnie przy ęta w danym środowisku norma zachowania. [przypis edytorski]

²¹soﬁści (z gr.) — ﬁlozofowie gr. i wędrowni nauczyciele, którzy za opłatą przygotowywali do życia publicznego

i kariery polityczne , uczyli sztuki przemawiania i przekonywania, głosili względność prawdy. [przypis edytorski]



Uczta



Uczta.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: