Jowita Kołodziejak dietetyka II rok, II stopień
Program wczesnego wykrywania i profilaktyki cukrzycy wśród mieszkańców Bydgoszczy powyżej 50 roku życia
1. Opis problemu zdrowotnego
Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się podwyższonym poziomem glukozy we krwi, wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Ze względu na przyczynę i przebieg choroby, można wyróżnić: cukrzycę typu 1, typu 2, cukrzycę ciężarnych i inne, rzadziej występujące typy.W krajach wysoko rozwiniętych najczęściej spotykanym typem cukrzycy jest cukrzyca typu II, która w zależności od prowadzonych badań występuje u 87- 91% przypadków ogółu chorych na cukrzycę. Polega na zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę (insulinooporność). Stan ten wymaga produkcji nadmiernej ilości insuliny, co w dalszym przebiegu choroby przekracza zdolności wydzielnicze trzustki. W cukrzycy typu 2, dochodzi do uszkodzenia komórek beta w wyspach trzustki i upośledzenia, a później zaprzestania wydzielania insuliny. Na cukrzycę typu I choruje 7-12% populacji cukrzyków, polega na pierwotnym, niedostatecznym wydzielaniu insuliny, przy zachowaniu normalnej wrażliwości tkanek na ten hormon. Inne typy stanowią mniej niż 3% zachorowań. Czynnikami, które sprzyjają szybkiemu rozwojowi cukrzycy typu II są zachodzące na świecie zmiany socjalno-kulturowe, urbanizacja oraz współczesny styl życia (wzrost spożycia żywności przetworzonej oraz węglowodanów, istotna redukcja udziału warzyw i owoców w diecie, spadek aktywności fizycznej).
Dane pochodzące z najnowszego raportu opracowanego przez ekspertów Międzynarodowej Federacji Cukrzycy (IDF) wskazują, że w skali globalnej na cukrzycę choruje 415 mln osób, czyli ok. 8,8% populacji światowej w wieku 20-79 lat. Szacuje się, że w 2040 roku liczba ta wyniesie 642 mln (10,4%). Chorobowość wzrosła w ciągu ostatnich 40 lat o 150-300% i w dalszym ciągu się zwiększa. Potwierdzają to dane oraz inne opracowania prognostyczne. Około 65% chorych na cukrzycę to mieszkańcy miast i terenów zurbanizowanych, a ok.77% chorych to osoby w wieku produkcyjnym.Według informacji zawartych w profilu krajowym Polski, który jest częścią pierwszego Światowego raportu na temat cukrzycy opracowanego przez WHO, wynika że rozpowszechnienie cukrzycy w Polsce sięga 9,5% (z czego jedna trzecia chorych nie wie o swojej chorobie ), natomiast nadwagi, która jest czynnikiem ryzyka choroby– 64%. Z raportu tego wynika także, że cukrzyca jest przyczyną 2% wszystkich zgonów w kraju. Według prognoz WHO do 2030 r. będzie ona 7. z najczęstszych przyczyn zgonów.
Chorobę rozpoznaje się najczęściej dopiero wraz z pojawieniem się jej powikłań. Zazwyczaj stopień zaawansowania cukrzycy jest już na tyle duży, że prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Tak szybkie rozprzestrzenianie się cukrzycy jest wynikiem niezdrowego trybu życia oraz w dalszym ciągu zbyt niskiej świadomości choroby w populacji. Dlatego konieczne jest podjęcie natychmiastowych działań i edukacji społeczeństwa w celu ulepszenia profilaktyki, poprawy efektywność leczenia cukrzycy i zmniejszenia ilości powikłań.
2. Cele programu
Ø Cel główny
Poprawa stanu zdrowia mieszkańców Bydgoszczy, uzyskana poprzez przeprowadzenie działań edukacyjnych z zakresu diabetologii, dietetyki oraz badań przesiewowych w kierunku wykrywania cukrzycy.
Ø Cele szczegółowe
· zwiększenie poziomu wykrywalności cukrzycy wśród mieszkańców Bydgoszczy
· zwiększenie poziomu świadomości na temat cukrzycy mieszkańców Bydgoszczy
· zmniejszenie częstości występowania powikłań cukrzycy
· wzmocnienie zdrowego stylu życia, poprzez walkę z nadwagą oraz promowanie zdrowego odżywiania się oraz regularnej aktywności fizycznej
· wzrost upowszechnienia wśród społeczeństwa wiedzy na temat cukrzycy oraz czynników ryzyka
· zmniejszenie wydatków na ochronę zdrowia przeznaczanych na leczenie cukrzycy i jej powikłań związane z oczekiwanym spadkiem zachorowalności
Ø Oczekiwane efekty
· objęcie profilaktyką pierwotną w kierunku cukrzycy mieszkańców Bydgoszczy
· zmniejszenie liczby powikłań z powodu nieprawidłowego trybu życia, nawyków żywieniowych;
· zmiana nawyków żywieniowych, trybu życia i ograniczenie czynników ryzyka zmniejszających możliwość wystąpienia cukrzycy u uczestników programu
· zwiększenie poziomu wiedzy na temat cukrzycy w grupach docelowych i wzrost świadomości dotyczącej profilaktyki tej choroby w grupach docelowych
· zmiana nastawienia mieszkańców Bydgoszczy do potrzeby wprowadzenia działań zapobiegawczych oraz leczniczych w cukrzycy
Ø Mierniki efektywności
· liczba mieszkańców Bydgoszczy, którzy wzięli udział w programie
· długookresowe wskaźniki występowania cukrzycy wśród mieszkańców Bydgoszczy
· ocena jakości udzielanych świadczeń poprzez weryfikację ankiet wypełnionych przez uczestników programu
· liczba osób objętych usługami zdrowotnymi w programie
· liczba wykonanych badań przesiewowych
· liczba osób, u których zanotowano poprawę stylu życia
· liczba osób skierowanych na dalszą, pogłębioną diagnostykę
· liczba osób uczestnicząca w działaniach edukacyjnych w ramach akcji promocji zdrowia.
3. Adresaci programu (populacja programu)
Program kierowany jest do mieszkańców miasta Bydgoszczy w wieku powyżej 50 roku życia. Przewiduje się objęcie programem około 5000 osób
4. Czas realizacji programu
Program będzie realizowany przez okres 6 miesięcy. Początek realizacji programu – 1 stycznia 2018 r., a koniec – 30 czerwca 2018r.
5. Miejsce realizacji programu
6. Organizacja programu
Ø Kryteria i sposób kwalifikacji uczestników
· Podstawowym formalnym kryterium włączenia do programu będzie posiadanie statusu mieszkańca miasta Bydgoszczy w wieku powyżej 50 r.ż.
· Dodatkowo niezbędnym będzie podanie sposobu bezpośredniego kontaktu z daną osobą (np.: numeru telefonu kontaktowego, adresu pocztowego, adresu e-mail)
· Kryterium formalnym będzie podpisanie przez uczestnika programu druku świadomej zgody na udział w akcji.
· Ważnym kryterium medycznym do przeprowadzenia właściwej części konsultacji diabetologicznej będzie fakt, iż dany uczestnik programu nie był dotychczas objęty opieką diabetologiczną.
I etapem programu będzie akcja informacyjna. W celu realizacji tego założenia zostanie przeprowadzona kampania informacyjno-edukacyjna skierowana do mieszkańców z populacji docelowej zachęcająca do aktywnego udziału w akcji. Mieszkańcy Bydgoszczy będą informowani o programie za pośrednictwem lokalnych mediów, takich jak np. prasa oraz radio. Ponadto zostaną wykorzystane narzędzia konwencjonalnej reklamy, takie jak plakaty i ulotki.
II etap programu będzie stanowił cykl konsultacji diabetologicznych i dietetycznych oraz działań edukacyjnych dla pacjentów w formie tzw. akcji promocji zdrowia.W ramach konsultacji diabetologicznych i dietetycznych oraz działań edukacyjnych zostaną przeprowadzone następujące interwencje:
· oznaczenie poziomu HbA1c
· konsultacja diabetologiczna
· konsultacja dietetyczna
· pomiar wskaźnika masy ciała (BMI – Body Mass Index) oraz wskaźnika talia-biodro (WHR – Waist-Hip Ratio)
· analiza składu ciała metodą bioimpedancji
· 6 wykładów– będą one miały charakter około 90 minutowych prelekcji. Wykłady będą dotyczyły podstawowych problemów związanych z cukrzycą tj.: czynniki ryzyka, powikłania, profilaktyka oraz leczenie cukrzycy, konsultacje dietetyczne i poradnictwo żywieniowe. Podczas wykładów będą przekazane: materiały edukacyjne oraz informacyjne
Świadczenie w postaci uczestnictwa w działaniach edukacyjnych oraz wykonania badania otrzyma każdy mieszkaniec Bydgoszczy spełniający kryteria włączenia do programu. Konkretny termin przeprowadzenia akcji promocji zdrowia będzie wynikał z kwestii organizacyjnych. Sugeruje się połączenie akcji z innymi wydarzeniami (np. sportowymi, kulturalnymi) odbywającymi się w mieście. Działania takie znacząco wpłyną na frekwencję i umożliwią realizację założonych celów.
Zaplanowane w programie interwencje będą także stanowić uzupełnienie świadczeń zdrowotnych oferowanych w ramach NFZ – osoby, u których stwierdzone zostanie podwyższone stężenie glukozy we krwi po raz pierwszy, zostaną skierowane przez lekarza POZ na bezpłatne oznaczenie HbA1c, wizytę u lekarza diabetologa oraz dietetyka do wskazanych placówek.W trakcie realizacji programu jest możliwość dodatkowych konsultacji z diabetologiem lub dietetykiem u osób z już rozpoznaną cukrzycą w ramach 6 wykładów edukacyjnych, które będą odbywać się raz w miesiącu przez okres 6 miesięcy.
Ø Personel w miejscu realizacji programu
· Diagności laboratoryjni
· Pielęgniarki
· Lekarze diabetolodzy
· Dietetycy
Ø Wyposażenie w sprzęt
· sprzęt i aparatura medyczna: analizator do pomiaru HbA1c, analizator składu ciała, miarka do pomiarów antropometrycznych, komputerowe urządzenia do elektronicznej archiwizacji danych klinicznych
· tablica, rzutnik
· materiały biurowe
7. Koszty realizacji programu
Koszty obejmują:
· wykonanie procedur diagnostycznych – badania przedmiotowe i podmiotowe, diagnostyka laboratoryjna, konsultacje lekarskie i dietetyczne
· przygotowanie narzędzi oraz pomiar okresowych i końcowych efektów programu na podstawie określonych mierników
Koszty całkowite przewidziane na realizację programu podzielono przez szacowaną liczbę osób, które z niego skorzystają, tym samym planowany budżet całkowity na realizację programu to 400 000 zł.
8. Monitorowanie i ewaluacja
Monitoring i ewaluacja projektu w praktyce będą polegały na analizie trzech podstawowych zagadnień:
· Ocena zgłaszalności do programu- informacje dotyczące liczby uczestników programu zostaną odniesione do wartości liczbowych wynikających z harmonogramu akcji i zakładanej populacji docelowej. Monitoringowi poddana zostanie liczba zgód na udział w programie.
· Ocena jakości świadczeń w programie - jakość świadczeń będzie na bieżąco monitorowana za pomocą ankiety. Kwestionariusz zostanie udostępniony wszystkim uczestnikom akcji, którzy będą mogli go wypełnić i umieścić w specjalnie przygotowanej urnie. Ankieta będzie miała charakter anonimowy. Kwestionariusze będą zbierane i analizowane pod kątem zgłaszanych uwag i poziomu zadowolenia
· Ocena efektywności programu oparta na miernikach epidemiologicznych - podstawowe elementy poddane analizie to: liczba uczestników, którzy wezmą udział w programie, liczba nowych rozpoznań cukrzycy wśród uczestników programu, liczba odbiorców akcji informacyjno-edukacyjnej – uczestnicy w wieku powyżej 50 r.ż., liczba osób skierowanych na dalszą, pogłębioną diagnostykę
oliwc12