Kargulowa - Trzy koncepcje poradnictwa.pdf

(381 KB) Pobierz
Alicja Kargulowa,
Poradnictwo, jako wiedza i system działań, Wstęp do
poradoznawstwa,
AUW No 816, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1986,
s. 13-28.
Rozdział I
TRZY KONCEPCJE PORADNICTWA
s. 13
Poradnictwo, będąc dziedziną celowej działalności w określonych sferach życia
społecznego jak każda inna dziedzina aktywności społecznej, jeżeli chce skutecznie
realizować swe cele, musi podlegać procesom racjonalizacji, tj. opierać konkretne
działania na coraz wiarygodniejszej wiedzy, a więc wypracowywać prawidłowości swego
przedmiotu, uściślać zakres i cel swoich badań, porządkować terminologię i uzasadniać
propozycje
rozwiązań
empirycznych.
Można
sądzić,
że
pluralizm
koncepcji
filozoficznych na temat człowieka i świata i ich wzajemnych relacji będzie w tym
procesie racjonalizacji odgrywał rolę niebagatelną, jak zresztą miało to miejsce
i w innych' naukach społecznych.
W pedagogice odmienność koncepcji filozoficznych człowieka i ich znaczenie dla
tej dyscypliny ukazał K. Sośnicki, analizując aspekty polityczne kierunków politycznych
XX w.
19
, a podobne myśli rozwinęli inni pedagodzy i psychologowie.
20
Znajomość
przedstawionych przez nich koncepcji, a także ukazanie ich podłoża, umożliwia
19
K. Sośnicki,
Kierunki pedagogiczne w początkach XX wieku i ich aspekt polityczny,
[w:]
Podstawy pedagogiki,
pod red. B.
Suchodolskiego, PZWS, Warszawa 1960, s. 171-194.
20
W kolejności chronologicznej przykładowo można wymienić: B. Suchodolski,
Trzy pedagogiki,
NK, Warszawa 1970; C.
Kupisiewicz, Gnoseologiczne podstawy uczenia się — nauczania. Dydaktyka Szkoły Wyższej, 1971, nr 4/16; J. Kozielecki,
Koncepcje psychologiczne człowieka,
PIW, Warszawa 1976; R. Miller,
Socjalizacja
—
wychowanie
—
psychoterapia,
PWN,
Warszawa 1981.
1
wyjaśnienie w znacznej mierze pewnych poglądów również i na temat poradnictwa i jego
roli oraz związków z innymi dziedzinami życia. Przyjmując, więc jako narzędzie
klasyfikacji wyróżnione koncepcje człowieka: psychoanalityczną i behawiorystyczną,
humanistyczną oraz poznawczą, postaram się wyodrębnić niejako „klasyczne" koncepcje
poradnictwa, które tutaj odpowiednio nazywam: dyrektywna, liberalna, dialogowa.
Rozróżnienie to i poznanie jego podstaw teoretycznych pozwala lepiej zrozumieć i ocenić
nie tylko wielorakość poglądów na temat poradnictwa w ogóle, ale także rozwiązań
organizacyjnych i prakseologicznych w tym zakresie.
l. PORADNICTWO DYREKTYWNE
Może się wydać to dość dziwne, ale w poradnictwie dyrektywnym odnajdujemy
myśli dwóch przeciwstawnych sobie koncepcji: behawioralnej i wczesnej psychoanali-
s. 14
tycznej. Wprawdzie w koncepcjach tych inaczej interpretowane są przyczyny pojawiania
się problemów jednostek oraz cele pośrednie działań zmierzających do ich rozwiązania,
ale podobnie są rozumiane ogólne zasady działania interwencyjnego. Jak wiadomo,
według
koncepcji
psychoanalityków
człowieka
traktuje
się,
jako
jednostkę
psychofizyczną, a za świat ludzki uznaje się przede wszystkim wewnętrzny świat
psychiczny. Uważa się, że świat zewnętrzny istnieje głównie, jako środowisko
działalności
ruchowej,
materialnej,
które
—
jeśli
nawet
ulega
zmianom
i przekształceniom — to dzięki wewnętrznym siłom człowieka. W tym świecie intelekt
pełni funkcje drugorzędne, zdominowany przez popędy, instynkty, uczucia, wreszcie
przez cały stan fizyczny organizmów koncepcji psychoanalitycznej nie ma miejsca na
traktowanie poradnictwa jako działania korygującego czy wspomagającego rozwój, za
takie uznaje się bowiem psychoanalizę wypracowaną w klinikach i gabinetach
psychiatrycznych. Psychoanalitycy wychodząc z określonej koncepcji nerwicy i zdrowia
psychicznego prowadzą terapię metodami dyrektywnymi, sankcjonującymi ich
2
kierowniczą rolę w tym procesie. Wcześniej jednak dążą do wykrycia źródeł problemów
pacjentów, przeważnie doszukując się ich w przeżyciach z dzieciństwa, obecnie
zepchniętych do podświadomości, a ujawniając je zmierzają do pogodzenia człowieka
z jego życiem wewnętrznym.
Twórcy klasycznej „psychoterapii głębinowej” Z. Freud, A. Adler czy C. G. Jung,
chociaż odmiennie traktują przyczyny nerwic i jej rolę w rozwoju osobowości
21
, jednak
zawsze starają się dotrzeć do najdalszych zakątków podświadomości, wyjaśnić źródła
kompleksów i lęków, uwolnić jednostkę od niepokojów.
„Zadaniem analityka - czytamy
w pracy Z. Freuda - jest w każdym przypadku uwolnienie pacjenta od niebezpiecznych
złudzeń, nieustanne pokazywanie mu, że to, co uważa za nowe życie, jest tylko odbiciem
przeszłości”.
22
Psychoanalitycy są, więc przewodnikami pacjentów we wtórnym przeżywaniu
najgłębszych doznań z dzieciństwa, a zalecając taką, a nie inną ich interpretację, dążą do
osiągnięcia wytkniętych celów. Wprawdzie, jak wspomniałam uprzednio, nie uprawiają
poradnictwa, zajmują się, bowiem problemami tkwiącymi głębiej w podświadomości,
jednak niektóre z metod ich działania, a przede wszystkim sposobów wyjaśniania zjawisk
psychicznych znajdują w nim później zastosowanie. Widać to chociażby na przykładzie
poradnictwa zawodowego, które w początkach swego rozwoju dążyło przede wszystkim
do zdiagnozowania wrodzonych cech osobowości, uznając je za podstawę przydatności
zawodowej, a które charakteryzuje
s. 15
21
Z. Freud uważa, że największą rolę w kształtowaniu osobowości i powstawaniu nerwic odgrywają podświadome tendencje
popędowe. Podstawowe popędy: płciowy - libido i destrukcyjny - niszczenia, jeżeli zostają stłumione, stają się źródłem
nerwicy. A. Adler przywiązuje także dużą wagę do nieświadomości, jednak przypisuje jej odmienną rolę. Źródeł nerwicy
doszukuje się w braku odwagi w pokonywaniu kompleksów, w okazaniu swojej mocy. Nerwica wtedy staje się „ucieczką w
chorobę" i hamuje rozwój. C.G. Jung, dzieląc ludzi na introwertyków i ekstrawertyków, największą rolę w kształtowaniu
osobowości przypisuje kompleksom. Twierdzi, że kompleksy zbyt silne i zabarwione emocjonalnie mogą dominować nad
świadomym „ja” w kierowaniu czynnościami psychicznymi i rozwojem. Rozładować je może konfrontacja.
22
Z. Freud,
Poza zasadą przyjemności,
PWN, Warszawa 1976. s. 183.
3
natywizm i statyczne ujmowanie właściwości jednostki, tak charakterystyczne dla
psychoanalizy czy poradnictwa bliskiego psychoterapii wypracowanej przez Millera
i Dollarda.
23
I chociaż klasyczni psychoanalitycy zostali skrytykowani przez behawiorystów,
stawiających im
zarzuty,
iż powtarzają swoje twierdzenia, nie próbując doszukać się ich
naukowych dowodów i którzy (behawioryści) w przeciwieństwie do psychoanalityków
opierają swoje poglądy na sprawdzalnych eksperymentalnie - tezach, jednych i drugich
łączy jednak przekonanie, że osoba ubiegająca się o pomoc jest mało samodzielna
i wymaga dyrektywnego kierowania w trakcie rozwiązywania problemów. Odnajdując
w poradnictwie dyrektywnym myśli przedstawicieli obu kierunków trzeba przyznać, że
ten
rodzaj
poradnictwa
czerpie
główne
tezy
z
pragmatystycznej
koncepcji
behawiorystów.
Jak wiadomo, według pragmatystów świat charakteryzuje pluralizm zjawisk. Na
miejsce monistycznej rzeczywistości, za jaką przedstawiciele psychoanalizy uważali
społeczne życie umysłowe lub wewnętrzny świat psychiczny albo nadbudowany nad
naturalistycznym światem empirycznym świat kultury, według tej koncepcji pojawia się
rzeczywistość wieloaspektowa, stająca się, niedokończona, ale pełna nieprzewidzianych
przypadków i zaskakujących niespodzianek. Człowiek żyjąc w niej jest wprawdzie istotą
aktywną, ale otoczenie ma charakter bardziej fundamentalny niż wpływ ludzkiego
zachowania sprawczego na otoczenie. Jednostka ma prawo równego startu w tworzeniu
zróżnicowanej rzeczywistości, lecz jej aktywność sprowadza się do reaktywności i polega
głównie na umiejętności uczenia się, co zresztą przede wszystkim odróżnia ją od świata
zwierzęcego. Poradnictwo bazuje na tym procesie. Podtrzymuje przekonanie, że człowiek
uczy się pod wpływem sytuacji zewnętrznych, które dostarczają bodźców dla jego
rozwoju i umożliwiają mu osiąganie sukcesów, zdobywanie^ powodzenia, realizację
celów, wyznaczają granice jego godności i wolności. Poradnictwo stawia sobie za
zadanie wspieranie jednostki w walce o sukces, która wymaga, jeśli nie twardości, to
pewnej dziarskości oraz tężyzny fizycznej i duchowej, osiąganej kosztem wysokiego
rozwoju społecznego oraz subtelności emocjonalnej, preferowanych przez poprzednie
23
J. Dollard, i N. E. Miller,
Osobowość i psychoterapia. Analiza w terminach uczenia się myślenia i kultury,
PWN,
Warszawa 1967.
4
kierunki. W poradnictwie znajdują, więc odbicie wysuwane przez behawiorystów hasła
uczenia się i warunkowania, skuteczności treningu prowadzącego do perfekcji
w wykonywaniu określonych zadań.
24
Trening toleruje różne formy działania
wychowawczego, a przede wszystkim dydaktycznego, uwzględniając tylko w pewnym
stopniu indywidualność jednostki. Dlatego może odbywać się poprzez pracę masową,
grupową lub indywidualną. Poradnictwo dyrektywne, posługując się powyższymi
metodami, można, więc uznać za tę formę oddziaływania społecznego, którą nazywamy
sterowaniem pozytywnym i która polega na pobudzaniu, utrwalaniu i modyfikacji
zachowania za pomocą
s. 16
Wzmocnień pozytywnych.
25
Wysuwane przez behawiorystów hasła znajdują, bowiem
szerokie zastosowanie w dydaktyce, w poradnictwie, w psychoterapii, dotyczą różnych
dziedzin życia społecznego, gospodarczego, politycznego.
Osoba ubiegająca się o poradę jest traktowana, jako przedmiot procesu
poradniczego poddawany różnym zabiegom.
„Udzielanie porad, udzielanie informacji,
interpretacja i wyjaśnienie, trening i ponowne warunkowanie, perswazja, zachęcanie
i moralne podtrzymywanie, delikatne kierowanie w stronę pewnych rzeczy, a odsuwanie
od innych — wszystkie te sposoby są obecnie często wymieniane, jako ważne narzędzia
konsultacji I poradnictwa”.
26
A wpływ na środowisko, aby pozwoliło na powiązanie
silnie wzmacniających konsekwencji z pożądanym zachowaniem, stanowi sedno
podejścia behawioralnego. Dlatego też i główne tezy teoretyczne tego poradnictwa
w porównaniu do założeń poradnictwa innego typu są bardziej konkretne, ale
równocześnie dotyczą wąskich spraw i problemów. Zgodnie z nimi, poradnictwo odnosi
24
25
Pierwsi jej przedstawiciele w nauce amerykańskiej to: J. Watson, A. Weiss, U. Hunter, E. Guthie, K. Lashley.
J. Kozielecki,
op. cit„ s.
33.
26
J. Michael i L. Mayerson,
Behawioralne podejście do konsultacji i poradnictwa, [w.]Zachowanie człowieka
w
organizacji,
pod red. W. E. Scotta juniora i L. L. Cummingsa, PWN, Warszawa 1983, s. 25. Jako przykłady można także podawać pracę:
H. Kadłubowski,
Doradca-organizator partnerem nowoczesnego kierownika.
Przegląd Organizacji, 1973, nr 1; A.
Kargulowa,
Prace korekcyjno-kompensacyjne poradni wychowawczo-zawodowej.
Zagadnienie Wychowawcze a Zdrowie
Psychiczne, 1977, nr 6; D. Wrzesińska,
Terapia czynnościowych zaburzeń seksualnych w parze małżeńskiej (opis przypadku),
Biuletyn Poradni Przedmałżeńskiej i Rodzinnej przy ZG Towarzystwa Planowania Rodziny, 1979, nr 16 i inne.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin