Arthur C. Clarke
Psia gwiazda
Gdy usłyszałem przeraźliwe szczekanie Łajki, zacisnąłem pięści ze złości. Przewróciłem się na drugi bok w koi i w półśnie wymamrotałem: "Stul pysk, głupia suko". To senne interludium trwało zaledwie ułamek sekundy; potem wróciła świadomość - a wraz z nią strach. Strach przed samotnością i strach przed postradaniem zmysłów.
Przez chwilę wzdragałem się otworzyć oczy; obawiałem się tego, co mógłbym ujrzeć. Rozum tłumaczył mi, że żaden pies nie postawił nogi na tym świecie, że Łajkę dzieli ode mnie ćwierć miliona mil przestrzeni - oraz, daleko bardziej nieodwracalnie, pięć lat czasu.
- To tylko sen - wbijałem sobie wściekle do głowy. Nie rób z siebie durnia, otwórz oczy! Nie zobaczysz nic prócz połysku farby na ścianie.
I rzeczywiście, wszystko się zgadzało. Maleńka kabina była pusta, drzwi szczelnie zamknięte. Byłem sam na sam ze swymi wspomnieniami, przybity transcendentalnym smutkiem, który często nachodzi człowieka, kiedy przyjemny sen ulatuje w szarą rzeczywistość. Po przebudzeniu doznałem tak dotkliwego uczucia pustki, że czym prędzej pragnąłem pogrążyć się z powrotem we śnie. Dobrze, że mi się to nie udało, bo w tym momencie sen znaczyłby dla mnie śmierć. Ale przez następnych pięć sekund jeszcze o tym nie wiedziałem, i wieczność tę spędzałem na Ziemi, pocieszając się okruchami wspomnień z przeszłości.
Nikomu nie udało się ustalić pochodzenia Łajki, choć załoga Obserwatorium poczyniła pewne starania w tym kierunku, a ja sam dałem kilka ogłoszeń do gazet w Pasadenie. Znalazłem ją, samotną i bezradną kuleczkę puchu, przycupniętą na skraju szosy, gdy pewnego letniego dnia jechałem do Palomar. Choć nigdy nie przepadałem za psami ani też innymi zwierzakami, nie miałem serca zostawić tego bezbronnego stworzenia na pastwę przejeżdżających samochodów. Nie bez oporów, rozglądając się daremnie za parą rękawiczek, podniosłem je i wrzuciłem do bagażnika. Jeszcze tego brakowało, żeby psina ochrzciła tapicerkę mojego nowego vika, rocznik 1992. Sądziłem, że bagażnik najmniej ucierpi, ale przekonanie to okazało się nie całkiem trafne.
Gdy tylko zaparkowałem wóz pod Klasztorem - specjalnym hotelem dla astronomów, w którym miałem mieszkać przez następny tydzień - przyjrzałem się memu znalezisku bez większego entuzjazmu. Zamierzałem wtenczas oddać szczeniaka portierowi; a tu mój pasażer zaskomlał i otworzył oczy, w których malowało się tak bezgraniczne zaufanie, że chcąc nie chcąc zmieniłem zamiar.
Niekiedy żałowałem tej decyzji, ale nigdy na długo. Nie miałem pojęcia, ile kłopotów może sprawić chowany w domu pies. Rachunki za sprzątanie i naprawy skoczyły w górę; nigdy nie byłem pewien, czy znajdę parę nie potarganych skarpetek lub nie przeżuty numer "Biuletynu Astrofizycznego". Ale nadszedł wreszcie czas, gdy Łajka nabrała stosownych nawyków w domu i w Obserwatorium; bez wątpienia była jedynym psem, któremu zezwolono na wstęp na teren pięciometrowej kopuły. Leżała sobie całymi godzinami w cieniu, podczas gdy ja tkwiłem w klatce z aparaturą pod sklepieniem, a do pełni szczęścia starczało jej, że od czasu do czasu słyszała mój głos. Inni astronomowie również darzyli ją sympatią (przecież to właśnie stary dr Anderson zaproponował, jakie jej nadać imię), ale od samego początku była moim psem i nie chciała słuchać nikogo innego. Co nie znaczy, że mnie zawsze słuchała.
Wyrosła na piękny okaz dziewięćdziesięciopięcioprocentowego owczarka alzackiego. To właśnie owe brakujące pięć procent, jak mniemam, sprawiło, że została porzucona. (Wciąż wzbiera we mnie złość, ilekroć o tym pomyślę, ale skoro i tak nie dowiem się, jak było naprawdę, domysły te są być może krzywdzące). Prócz dwóch ciemnych łatek nad oczami, jej sierść na całym niemal ciele miała popielatoszary odcień i była miękka jak jedwab. Gdy nastawiła uszy, wyglądała nad wyraz czujnie i inteligentnie; czasami rozprawiałem z kolegami na temat rodzajów widma lub ewolucji gwiazd i aż trudno było uwierzyć, że nie rozumie, o czym mowa.
Do tej pory nie pojmuję, czemu tak do mnie przylgnęła, miałem bowiem bardzo nielicznych przyjaciół wśród ludzi. Lecz gdy wracałem do Obserwatorium po dłuższej nieobecności, w szale radości tańczyła na tylnych łapach, kładąc przednie na mych ramionach - co przychodziło jej z łatwością - przy akompaniamencie krótkich pisków, które nie zdawały się stosowne dla tak ogromnego psiska. Z ciężkim sercem zostawiałem ją na dłużej niż kilka dni, i choć nie mogłem jej brać ze sobą w podróże za granicę, towarzyszyła mi w większości bliskich wyjazdów. Pojechała ze mną też autem na owo feralne seminarium do Berkeley.
Zamieszkaliśmy u mych uniwersyteckich znajomych; przyjęli nas nader uprzejmie, acz dało się wyczuć, że niespodziewane pojawienie się potwora w mieszkaniu nie było im na rękę. Zapewniłem ich jednak, że Łajka nie sprawi najmniejszych kłopotów, i pozwolili jej, bez nadmiernego entuzjazmu, spać w salonie.
- Macie przynajmniej z głowy włamywaczy tej nocy powiedziałem. - W Berkeley nie ma włamywaczy - odparli chłodno.
Noc jednak nie była spokojna. Ze snu wyrwało mnie wysokie, histeryczne szczekanie Łajki, jakie słyszałem wcześniej tylko raz - gdy po raz pierwszy ujrzała krowę i nie bardzo wiedziała, co z tym fantem zrobić. Odrzuciłem pościel i niepewnym krokiem brnąłem w ciemnościach nieznajomego domu. Zrazu chciałem tylko uciszyć Łajkę, nim obudzi gospodarzy zakładając, że nie jest już na to za późno. Jeśli pod domem pojawił się intruz, to i tak dawno już wziął nogi za pas. W każdym razie miałem nadzieję, że tak się stało.
Przez chwilę stałem przy wyłączniku światła na schodach i zastanawiałem się, czy zaświecić. Wreszcie warknąłem: - Spokój, Łajka! - i zalałem dom strumieniem światła.
Rozpaczliwie drapała w drzwi, przerywając tylko po to, by histerycznie skowyczeć.
- Jeżeli chcesz wyjść - powiedziałem wytrącony z równowagi - to po co robisz aż tyle hałasu?
Zszedłem na dół i pchnąłem zasuwę - Łajka wystrzeliła w mrok jak rakieta.
Noc była cicha i spokojna, z ledwie widocznym księżycem, który daremnie próbował przebić spowijającą San Francisco mgłę. Stałem w bladej poświacie i patrzyłem na światła miasta na przeciwległym brzegu zatoki, aż wróci Łajka, bym ją odpowiednio mógł prześwięcić. Czekałem cierpliwie, gdy raptem Uskok San Andreas po raz drugi w dwudziestym wieku otrząsnął się ze snu.
Dziwne, ale nie przestraszyłem się - z początku. Pamiętam, że dwie myśli chodziły mi po głowie, nim uświadomiłem sobie całą grozę sytuacji. Przecież, mówiłem do siebie, geofizycy mogli nas przynajmniej ostrzec. A potem pomyślałem ze zdumieniem: - Że też te trzęsienia ziemi robią aż tyle hałasu!
Chyba właśnie wtedy spostrzegłem, że nie były to zwyczajne wstrząsy; to, co stało się później, chciałbym jak najprędzej zapomnieć. Ludzie z Czerwonego Krzyża zabrali mnie dopiero późnym rankiem następnego dnia, nie chciałem bowiem nigdzie ruszyć się bez Łajki. Wystarczyło spojrzeć na ruiny domu, gdzie pogrzebane były ciała moich przyjaciół, by mieć pewność, że zawdzięczam jej życie; lecz trudno oczekiwać, żeby piloci helikoptera przejmowali się tym zbytnio, i wcale im nie mam za złe, że wzięli mnie za obłąkanego, podobnie jak wielu innych, których znaleźli błądzących wśród pożarów i rumowisk.
Nie sądzę, byśmy kiedyś rozstali się po tym wszystkim dłużej niż na kilka godzin. Ludzie mi mówili - i zapewne mieli rację, że coraz bardziej stroniłem od ludzi, choć przecież nie zachowywałem się jak mruk czy mizantrop. Niczego poza gwiazdami i Łajką nie potrzebowałem do szczęścia. Brałem ją na długie spacery w góry; był to najwspanialszy okres w moim życiu. Miał tylko jedną wadę; wiedziałem już, choć Łajka nic nie przeczuwała, jak szybko dobiegnie kresu.
Przygotowywaliśmy całą operację przeszło dziesięć lat. Wiadomo było już w latach sześćdziesiątych, że Ziemia nie jest najlepszym miejscem na obserwatorium astronomiczne. Nawet niewielkie próbne instrumenty na Księżycu okazały się o niebo skuteczniejsze od wszystkich teleskopów przedzierających się przez mglistą zasłonę ziemskiej atmosfery. Dni Mount Wilson, Palomar, Greenwich i innych zasłużonych obserwatoriów były policzone; mogły jeszcze służyć jako zaplecze szkoleniowe, ale front badań musiał przenieść się w kosmos.
Znalazłem się w pierwszej linii tego frontu; zaproponowano mi stanowisko zastępcy dyrektora naczelnego obserwatorium Farside na Księżycu. Oto nadarzała się sposobność, bym w ciągu kilku miesięcy rozwiązał problemy, nad którymi pracowałem całymi latami. Czułem, że poza atmosferą będę jak ślepiec, któremu nagle niebiosa zesłały dar wzroku.
Nie było oczywiście mowy, bym mógł zabrać ze sobą Łajkę. Na Księżycu lądowały jedynie te zwierzęta, których używano w celach doświadczalnych; może dopiero w przyszłym pokoleniu wolno będzie ludziom latać w towarzystwie swych piesków czy kotków, ale nawet wtedy sama podróż ulubieńców pochłonie fortunę, nie mówiąc już o kosztach utrzymania ich przy życiu na miejscu. Obliczyłem, że gdybym dawał Łajce jej zwykłą porcję - kilogram mięsa dziennie, koszt wyżywienia psa przekraczałby kilkakrotnie moją całkiem przyzwoitą pensję.
Stanąłem przed prostym i oczywistym wyborem. Zostanę na Ziemi i porzucę karierę astronoma. Albo polecę na Księżyc - i porzucę Łajkę.
Przecież była tylko psem. Za kilkanaście lat zakończy żywot, podczas gdy ja będę u szczytu kariery. Nikt przy zdrowych zmysłach nie wahałby się ani przez chwilę; lecz mnie decyzja nie przychodziła łatwo, i jeśli jeszcze zastanawiacie się dlaczego, dalsze wyjaśnienia nie mają sensu.
W końcu zdałem się na okoliczności. Jeszcze tydzień przed planowanym startem nie przesądziłem o losie Łajki. Gdy dr Anderson sam zaproponował, że się nią zaopiekuje, zgodziłem się obojętnie, zbywając go marnym słowem podziękowania. Stary fizyk i jego żona zawsze lubili Łajkę, a mnie niestety mieli za człowieka gruboskórnego i bez serca - gdy naprawdę było na odwrót. Poszliśmy w góry na ostatni wspólny spacer; po czym oddałem ją bez słowa Andersonom i już więcej jej nie ujrzałem.
Start opóźnił się o prawie całą dobę, aż na orbicie ziemskiej ustała burza słoneczna; nadal jednak pasy Van Allena były na tyle aktywne, że musieliśmy wydostać się przez lukę Bieguna Północnego. Lot nie należał do najprzyjemniejszych; do zwyczajnych skutków nieważkości doszła otumaniająca dawka środków antyradiacyjnych. Dopiero gdy statek znalazł się ponad Farside, zainteresowałem się tym, co działo się naokoło, toteż przegapiłem widok niknącej pod horyzontem Ziemi. Nie miałem czego żałować; nie chciałem dręczyć się wspomnieniami, interesowała mnie tylko przyszłość. Jednak nie potrafiłem otrząsnąć się z poczucia winy; porzuciłem kogoś, kto mnie kochał i zaufał mi, nie okazałem się więc lepszy od tych, którzy zostawili Łajkę na pastwę losu przy autostradzie do Palomar, gdy była szczenięciem.
Wiadomość o jej śmierci dotarła do mnie po miesiącu. Właściwie nie było po temu szczególnego powodu; Andersonowie starali się jak mogli i byli bardzo przygnębieni. Najprawdopodobniej po prostu straciła zainteresowanie życiem. Przez pewien czas zdawało mi się, ie idę w jej ślady; ale praca jest cudownym narkotykiem, a mój program właśnie nabierał rozmachu. Wprawdzie nie zapomniałem o Łajce, lecz wspomnienia przestały mi sprawiać ból.
Dlaczego więc nawiedziły mnie znów pięć lat później, na odwrotnej stronie Księżyca? Zachodziłem w głowę szukając przyczyny, gdy nagle metalowy budynek, w którym się znajdowałem, zadrżał, jakby coś ciężkiego weń uderzyło. Zareagowałem automatycznie, i ledwie zdążyłem zamknąć hełm swego kombinezonu awaryjnego, a już fundamenty obsunęły się, a ściana rozwarła z łoskotem uciekającego powietrza. Ponieważ instynktownie włączyłem przycisk ogólnego alarmu, straciliśmy tylko dwóch ludzi, mimo że od wstrząsów - najsilniejszych, jakie zarejestrowano dotąd na odwrotnej stronie Księżyca popękały doszczętnie wszystkie trzy ciśnieniowe kopuły Obserwatorium.
Nie muszę chyba wyznawać, że nie wierzę w siły nadprzyrodzone; to, co się wydarzyło, ma zgoła racjonalne uzasadnienie, oczywiste dla każdego, kto się choćby otarł o psychologię. Podczas drugiego trzęsienia ziemi w San Francisco Łajka nie była jedynym psem, który przeczuł nadchodzący kataklizm; zanotowano wiele podobnych przypadków. Na Farside zaś własne wspomnienia wzmogły u mnie czujność, gdy nie zasypiająca nigdy podświadomość zarejestrowała pierwsze słabe drgania w głębi Księżyca.
Umysł ludzki zadziwiającymi i pogmatwanymi drogami dociera do celu; zapamiętał sygnał, który w lot uprzytomnił mi zbliżające się niebezpieczeństwo. Nic nadzwyczajnego; wprawdzie można powiedzieć, że w pewnym sensie to Łajka zbudziła mnie w obu wypadkach, próżno dopatrywać się tu jednak cudu czy też tajemniczej przestrogi z otchłani, której ani człowiek, ani pies nigdy nie pokona.
Tego jestem pewien, jeśli jestem pewien czegokolwiek. A przecież czasami budzę się w księżycowej ciszy z żalem, że ten pamiętny sen nie potrwał choć kilka sekund dłużej - bym jeszcze raz mógł spojrzeć w te lśniące brązowe oczy, przepełnione bezinteresowną, niekapryśną miłością, jakiej nie spotkałem już nigdzie na tym i na innych światach.
przekład : Zbigniew Kański
ssonja