Arthur C. Clarke
W jądrze komety
- Nie wiem, po co to nagrywam powiedział wolno George Takeo Pickett do chwiejącego się mikrofonu. - Słaba nadzieja, że ktoś mnie kiedykolwiek usłyszy. Podobno kometa sprowadzi nas w Sąsiedztwo Ziemi gdzieś za dwa miliony lat, podczas następnego okrążenia Słońca. Ciekawe, czy Ziemię będą jeszcze wtedy zamieszkiwać ludzie i czy ujrzą kometę równie wyraźnie jak my. Może, chcąc ją zbadać, wyślą także ekspedycję naukowa. I odkryją nasz statek "Challenger".
- Co do statku, to zachowa się w doskonałym stanie, mimo upływu tylu wieków. W zbiornikach znajdą paliwo i duże zapasy powietrza, więc nie podusimy się; wcześniej skończy się żywność i umrzemy z głodu. Sadzę jednak, że nie będziemy czekać na śmierć głodową; sami przyspieszymy koniec, wypuszczając powietrze.
- Gdy byłem dzieckiem, czytałem książkę o wyprawie na biegun pod tytułem "Zima wśród lodów". Otóż teraz znajdujemy się w zbliżonych warunkach. Otaczają nas lody, unoszące się w wielkich porowatych bryłach. "Challenger" orbituje pośród tej gromadki tak wolno, że trzeba kilku minut, by człowiek zyskał pewność, że się poruszają. Lecz żadna wyprawa na bieguny Ziemi nigdy nie przeżywała takiej srogiej zimy jak nasza. Tak znacznie oddalimy się od Słońca, że nie da nam ono więcej ciepła, niż wydzielają gwiazdy. A czy ktoś próbował kiedykolwiek w mroźna zimowa noc ogrzać ręce przy świetle Syriusza?
Ta niedorzeczna myśl, która przemknęła mu nagle przez głowę, przybita go zupełnie. Przypomniał sobie pola pod śnieżną pierzyną zalane księżycowym blaskiem i dźwięki dzwonów niosące się daleko na Boże Narodzenie wszystko to odległe o pięćdziesiąt milionów mil - i nie mógł wydobyć głosu. Naraz nerwy go zawiodły i załkał jak dziecko na wspomnienie tych znajomych, dotychczas nie docenianych uroków Ziemi, które stracił na zawsze.
A zaczynało się to tak pomyślnie, w atmosferze takiego podniecenia i żądzy przygód! Przecież zaledwie pół roku temu wyszedł z domu, by obejrzeć kometę, wkrótce potem, gdy osiemnastoletni Jimmy Randall odkrył ją za pomocą zrobionego własnoręcznie teleskopu, i wysłał ów słynny telegram do Obserwatorium na górze Stromlo. Wtedy była jedynie niewyraźną kijanką mgły, powoli sunącą przez konstelację Eridana, na południe od równika. Znajdowała się daleko poza Marsem, zataczając szeroki łuk w kierunku Słońca po ogromnie wydłużonej orbicie. Kiedy poprzednio zajaśniała na ziemskim niebie, nie było jeszcze ludzi, którzy by ją mogli oglądać, i pewnie wyginą już, gdy pojawi się znowu. Ludzkość ujrzała kometę Randalla po raz pierwszy i być może ostatni.
W drodze do Słońca kometa stale się powiększała. Warkocz, jak wielki proporzec unoszony jakimś kosmicznym wiatrem rozciągał się na przestrzeni czterdziestu milionów mil, gdy pędem mijała orbitę Marsa. Wtedy właśnie astronomowie uświadomili sobie, że jest to najokazalszy widok, jaki kiedykolwiek widziano na niebie; niczym - w porównaniu z nim - było ukazanie się komety Halleya roku 1986. I wtedy kierownictwo Międzynarodowej Dekady Astrofizycznej zdecydowało wysłać w pogoń statek badawczy "Challenger", jeśli na czas zdąży się go przygotować.
Przez wiele tygodni przed świtaniem kometa przecinała pionowo niebo, niby druga, lecz znacznie jaśniejsza Droga Mleczna. Kiedy dostała się w żar Słońca, który jej nie doskwierał od czasu, gdy Ziemia dygotała pod ciężarem mamutów, mocno się uaktywniła. Strumienie świetlistego gazu, wydobywające się z jądra, tworzyły wielkie wachlarze, które wirowały z firmamentem jak reflektory. Teraz ogon zapełniał obszar wielu milionów mil, wijąc się poplątanymi wstęgami i serpentynami, których układ zmieniał się całkowicie w ciągu nocy i które ciągle odwracały się od Słońca, jakby pędzone ku gwiazdom przez potężne wiatry, dmące z centrum Systemu Słonecznego. Kiedy Pickettowi wręczono przydział na "Challengera" zaledwie wierzył własnym oczom. Nic podobnego nie przydarzyło się żadnemu reporterowi od czasów Williama Laurence'a i bomby atomowej. To, że miał stopień naukowy, znakomity stan zdrowia, usunięty wyrostek robaczkowy, był kawalerem i ważył poniżej stu dwudziestu funtów, niewątpliwie mu pomogło. Ale chyba nie brakowało innych równie odpowiednich kandydatów. No cóż, wkrótce ich zazdrość przerodzi się w ulgę.
Szczupłe pomieszczenia statku nie pozwalały zabrać dodatkowej osoby, więc Pickett miał wykonywać takie obowiązki administracyjne. Ograniczało się to do prowadzenia dziennika pokładowego, sprawowania funkcji sekretarza kapitana, kontrolowania zapasów żywności i uzgadniania sald kartoteki magazynowej, ale zajęcia te były bardzo pracochłonne. Dobrze się składa, że w stanie nieważkości organizm potrzebuje tylko trzy godziny snu na dobę, myślał często.
Spełnianie dwu tak różnych prac wymagało mnóstwa taktu. Gdy nie pisał w swym biurze wielkości komórki lub nie sprawdzał tysięcy pozycji na kontach, wychodził na łowy z magnetofonem. Starał się przeprowadzić wywiad z każdym naukowcem i inżynierem z dwudziestoosobowej załogi "Challengera". Nie wszystkie nagrania można było przekazać na Ziemię; jedne zawierały zbyt dużo terminów fachowych, inne były za bardzo niewyraźne lub uszkodzone. Lecz przynajmniej traktował wszystkich jednakowo i dotąd nikomu nie nadepnął na odcisk. Cóż, w tej chwili to nie ma żadnego znaczenia.
Zastanawiał się, co sądzi o ich sytuacji doktor Martens. Astronom należał do najnieprzystępniejszych osób biorących udział w wyprawie, lecz także był źródłem najciekawszych wiadomości. Wiedziony nagłym impulsem, Pickett odszukał taśmę z wcześniejszymi nagraniami Martensa i założył do magnetofonu. Wiedział, że umykając w przeszłość, usiłuje odgrodzić się od rzeczywistości, ale uświadomiwszy to sobie, nabrał jedynie nadziei, że ta próba ucieczki powiedzie się.
Wciąż miał w pamięci ten pierwszy wywiad, kiedy pozbawiony wagi mikrofon, kołyszący się lekko w podmuchu powietrza z wentylatorów, tak go zahipnotyzował, że chaotycznie prowadził wywiad. Nikt jednak się tego nie domyślił; jego wyćwiczony głos brzmiał równo, normalnie.
Znajdowali się dwadzieścia milionów mil za kometą, lecz szybko ją dopędzali, gdy zatrzymał Martensa w obserwatorium i zadał mu wstępne pytanie.
- Doktorze Martens - zaczął z czego się właściwie składa kometa Randalla?
- To prawdziwa mieszanina, która ciągle się zmienia, w miarę oddalania się od Słońca - odparł astronom.-Ale w warkoczu występuje głównie amoniak, metan, dwutlenek węgla, dwucyjan i...
- Dwucyjan? To chyba gaz trujący? Co by się stało w przypadku zderzenia z Ziemią?
- Nic. Choć ogon wygląda tak efektownie, ustalono, że jest to całkowita próżnia. Objętość równa objętości Ziemi zawiera mniej więcej tyle gazu, ile powietrza mieści się w pudełku od zapałek.
- A jednak ta gazowa-pyłowa otoczka przybiera taki wspaniały kształt.
- Podobnie jak rozrzedzone gazy w reklamach neonowych i z tego samego powodu. Ogon komety świeci, gdyż Słońce bombarduje go molekułami naładowanymi elektrycznością. Warkocz jest jak gdyby kosmicznym neonem; obawiam się, że pewnego dnia spece od reklamy uświadomią to sobie i znajdą sposób pisania haseł reklamowych na sklepieniu niebieskim.
- To przygnębiająca myśl, chociaż przypuszczam, że niektórzy mówiliby wtedy o triumfie nauki stosowanej. Ale dajmy spokój ogonowi. Jak szybko dotrzemy do punktu centralnego komety, do jądra - sądzę, że tak pan go nazywa.
- Ponieważ pościg trop w trop zawsze zajmuje dużo czasu, potrwa to jeszcze ze dwa tygodnie. Gdy dogonimy kometę, będziemy się coraz bardziej zagłębiać w ogon, mierząc jej przekrój poprzeczny. Lecz choć od jądra dzieli nas dwadzieścia milionów mil, już dowiedzieliśmy się o nim mnóstwo rzeczy. Przede wszystkim, że jest niezwykle małe - poniżej pięćdziesięciu mil średnicy - i niejednolite - składa się z wielu mniejszych obiektów, spowitych obłokami gazów i pyłów.
- Czy uda nam się wejść w jądro? - To się okaże, gdy się do niego zbliżymy. Może zachowamy ostrożność i będziemy je badać przez teleskopy z odległości kilku tysięcy mil. Ale osobiście będę bardzo zawiedziony, jeżeli się nie dostaniemy do środka. A pan?
Pickett wyłączył magnetofon. Tak, Martens ma rację. Na pewno byłby rozczarowany, gdyż wydawało się, że znikąd nie grozi im żadne niebezpieczeństwo. I nie zagroziło, przynajmniej ze strony komety. Katastrofa wydarzyła się na statku.
Sunęli, mijając jedną po drugiej olbrzymie, nieprawdopodobnie cienkie zasłony gazu, które wciąż wydzielała kometa Randalla, pędem oddalająca się od Słońca. Ale nawet teraz, chociaż wchodzili w najgęściejsze warstwy, byli w gruncie rzeczy w całkowitej próżni. Świecąca mgła, która rozsnuwała się wokół "Challengera" na wiele milionów mil, lekko przesłaniała gwiazdy, lecz wprost przed nimi, w głowie komety, błyszczała plama zamglonego światła, wciągająca ich coraz dalej, niczym błędny ognik.
Niebawem zakłócenia elektryczne, nasilające się coraz gwałtowniej ze wszystkich stron, niemal zupełnie przerwały połączenie z Ziemią. Główny nadajnik radiowy statku w dalszym ciągu przekazywał sygnały, ale w ostatnich dniach sprowadziło się to do wystukiwania Morsem wiadomości, że wszystko w porządku. Gdy oderwą się od komety i skierują na Ziemię, zostanie przywrócona normalna łączność, lecz w tej chwili byli niemal równie samotni jak badacze przed wynalezieniem radia. Sprawiało to kłopot, ale nic ponadto. Tak naprawdę Pickettowi dosyć się podobał ten stan rzeczy; mógł więcej czasu poświęcić nowym obowiązkom. Choć "Challenger" mknął ku jądru komety z szybkością, o jakiej żadnemu kapitanowi w dziewiętnastym wieku nawet się nie śniło, ktoś musiał ciągle sprawdzać zapasy żywności.
Bardzo powoli, ostrożnie, przeszukując radarem całą przestrzeń wokoło, "Challenger" wpełzł w jądro. I tam utknął w lodach.
Już w latach czterdziestych dziewiętnastego wieku Fred Whipple z Harvardu doszedł prawdy, lecz trudno było w nią uwierzyć, chociaż się miało dowód przed oczyma. Stosunkowo niewielkie jądro komety tworzyła luźna grupka gór lodowych, kręcących się wokół siebie po swoich orbitach. Lecz w przeciwieństwie do unoszących się na morzach polarnych, te nie miały oślepiającej białości zamarzniętej wody; były ziemistoszarymi, bardzo porowatymi bryłami jakby częściowo stopniałego śniegu. Od czasu do czasu po wchłonięciu ciepła Słońca z zagłębień na ich powierzchni zawierających metan i zlodowaciały amoniak tryskały gigantyczne fontanny. Dawało to wspaniałe widowisko, ale Pickett nie miał czasu go podziwiać. Był ostatnio bardzo zapracowany.
Właśnie jak zwykle kontrolował prowiant na statku, gdy stanął w obliczu katastrofy - choć upłynęło trochę czasu, nim zdał sobie z tego sprawę. Bo jeśli chodzi o żywność, sytuacja przedstawiała się całkiem dobrze; mieli zapasy wystarczające na drogę powrotną. Sprawdził to osobiście, a teraz musiał tylko uzgodnić konta w pamięci komputera, gdzie znajdowała się kartoteka magazynu.
Gdy na ekranie po raz pierwszy zjawiły się jakieś zwariowane cyfry, Pickett myśląc, że nacisnął zły klawisz, zlikwidował wszystko i na nowo wprowadził dane do komputera:
prasowane mięso w skrzyniach
stan początkowy 60
dotychczas zużyto 17
saldo 99999943
Powtarzał czynność wielokrotnie z nie najlepszym rezultatem. Potem zirytowany, lecz niezbyt zatrwożony, udał się na poszukiwania doktora Martensa.
Znalazł astronoma w izbie tortur maleńkiej salce gimnastycznej, wciśniętej pomiędzy magazyn techniczny i główny zbiornik propergolu. Każdy członek załogi musiał tu ćwiczyć godzinę dziennie, żeby mu nie zwiotczały mięśnie w tym pozbawionym grawitacji środowisku. Martens mocował się z potężnymi sprężynami. Ponura, stanowcza twarz spochmurniała mu jeszcze bardziej, kiedy Pickett opowiedział, co zaszło.
Po kilku próbach na podstawowych urządzeniach wejściowych szybko domyślili się strasznej prawdy. Komputer - powiedział Martens - nie jest w stanie nawet dodawać i odejmować. - Oczywiście naprawimy go!
Martens potrząsnął przecząco głową. Zawsze zarozumiały, teraz zupełnie stracił zwykłą pewność siebie.
- Nawet konstruktorzy nie byliby w stanie tego dokonać. To jednolita masa mikroobwodów, ułożonych równie ciasno jak w ludzkim mózgu. Jednostki pamięci wciąż działają, lecz urządzenia obliczeniowe są zupełnie bezużyteczne. Wprost wydzierają sobie liczby wprowadzone do komputera.
- I co nam zostaje? - spytał Pickett. - To wyrok śmierci - odparł tępo Martens. - Bez komputera jesteśmy skończeni. Niemożliwe jest tradycyjnym sposobem wyliczyć orbitę powrotną na Ziemię. Armii matematyków zajęłoby to całe tygodnie.
- Śmieszna historia! Statek znajduje się w doskonałym stanie, mamy mnóstwo żywności i paliwa, a pan powiada, że umrzemy, bo nie potrafimy dodać kilku liczb.
- Ładnych kilku liczb - odciął się Martens z resztką dawnej energii. - Poważniejsze zmiany w nawigacji jak ta nam potrzebna, żeby się oderwać od komety i wejść na orbitę prowadzącą ku Ziemi, wymagają około stu tysięcy odrębnych działań. Nawet komputerowi zajmuje to kilka minut.
Pickett nie był matematykiem, lecz na tyle się znał na astronautyce, żeby zdawać sobie sprawę z powagi sytuacji. Na rakietę lecącą w przestrzeni kosmicznej wywiera wpływ wiele ciał. Głównie oddziałuje na nią siła przyciągania Słońca, utrzymująca wszystkie planety niezmiennie na swych orbitach. Lecz same planety także ciągną ją w różne strony, chociaż znacznie słabiej. Uwzględnienie tych antagonistycznych sił, a przede wszystkim dotarcie do upragnionego celu, oddalonego o miliony mil, jest problemem niezmiernie skomplikowanym. Pickett rozumiał rozpacz Martensa; który może pracować bez narzędzi używanych w jego zawodzie? A żaden zawód nie wymaga tak skomplikowanych przyrządów jak właśnie zawód astronoma.
Chociaż kapitan ogłosił fatalną nowinę i choć natychmiast zwołano pierwszą naradę, na której zebrała się cała załoga, by rozważyć sytuację, wiele czasu upłynęło, nim ludzie uświadomili sobie, co im grozi. Od kresu życia dzieliły ich całe miesiące, więc umysły nie były w stanie tego pojąć; byli skazani na śmierć, lecz nikt się nie spieszył z wykonaniem wyroku. A przed nimi rozpościerały się nadal wspaniałe widoki...
Poza świecącą mgłą, która otulała statek i która stanie się już na zawsze ich pomnikiem w przestworzach, dostrzegali ogromne światło Jowisza, przyćmiewające blask pozostałych gwiazd. Niektóre z nich jeszcze świeciły, inne wygasały, kiedy statek mijał najpotężniejsze dzieci Słońca. Czy warto przeżyć te ostatnie tygodnie, zadawał sobie pytanie Pickett, by no własne oczy zobaczyć obraz, który po raz pierwszy mignął Galileuszowi w jego niedoskonałym teleskopie czterysta lat temu - satelitów Jowisza przesuwających się tam i z powrotem jak paciorki na niewidocznym drucie?
Właśnie! Paciorki na drucie. Te słowa wyrwały z jego podświadomości niemal całkiem zatarte wspomnienia dzieciństwa. Musiały się chyba budzić wiele dni. Teraz cisnęły się do wyczekującego umysłu.
- Nie! - krzyknął głośno. - To śmieszne. Będą ze mnie kpili.
No to co! - odrzekło jego drugie ja. Jeśli rzecz się nie uda, przynajmniej wszyscy znajdą zajęcie w czasie, gdy będzie ubywało żywności i tlenu. Nawet najmniejsza iskra nadziei to lepsze niż w ogóle nic.
Przestał manipulować przy magnetofonie. Nastrój sentymentalnego rozczulania się nad sobą minął. Uwolniwszy się od elastycznego pasa, którym był przypięty do siedzenia, ruszył w kierunku magazynu technicznego na poszukiwania odpowiedniego materiału.
- Posuwa pan żarty za daleko powiedział doktor Martens trzy dni później, obrzucając pogardliwym wzrokiem tandetny przyrząd z drutu i drewna w rękach Picketta.
- Przypuszczałem, że tak pan to przyjmie - odparł Pickett, starając się zachować zimną krew. Ale niech mnie pan posłucha jeszcze chwilę. Moja babka była Japonką i w dzieciństwie opowiedziała mi pewną historię, którą przypomniałem sobie ostatnio. Myślę, że to może ocalić nam życie. - Otóż po drugiej wojnie światowej stanęli do konkursu szybkości: Amerykanin wyposażony w maszynę liczącą i Japończyk posługujący się liczydłem. Zwyciężyło liczydło.
- A zatem wybrali kiepską maszynę albo nieudolnego operatora.
- Skądże. Najlepszego w armii amerykańskiej. Ale przestańmy się sprzeczać i wypróbujmy je. Proszę mi podać dwie trzycyfrowe liczby.
- Och! 856 razy 437.
Palce Picketta zatańczyły na gałkach, błyskawicznie przesuwając je to w jedną, to w drugą stronę. Dwanaście prętów pozwalało uzyskiwać dwunastocyfrowe wyniki; nadto liczydło można było podzielić na oddzielne sekcje i jednocześnie wykonywać na nim różne działania.
- 374072 - momentalnie oznajmił Pickett. - Teraz zobaczymy, jak długo będzie pan to wyliczał ołówkiem.
Upłynęła dobra chwila, nim Martens, który - jak większość matematyków był słaby w arytmetyce, wykrzyknął: 375072!
Pobieżna kontrola potwierdziła, że uzyskanie odpowiedzi - zresztą mylnej - zajęło Martensowi na papierze trzykrotnie więcej czasu.
Na twarzy astronoma przygnębienie mieszało się z ciekawością.
- Gdzie się pan tego nauczył? spytał. - Myślałem, że na tych głupstwach można tylko dodawać i odejmować.
- Przecież mnożenie jest wielokrotnością dodawania, prawda? Dodałem jedynie cyfrę 856 siedem razy w kolumnie jedności, trzy razy w kolumnie dziesiątek i cztery razy w kolumnie setek. Robi pan to samo, licząc ołówkiem. Naturalnie stosuje się pewne uproszczenia., Skoro uważa mnie pan za dobrego rachmistrza, szkoda, że nie widział pan mego dziadka stryjecznego. Pracował kiedyś w banku w Jokohamie i podczas liczenia nie sposób było dostrzec jego migających palców. Nauczył mnie, jak można ułatwić tę pracę, lecz w ciągu dwudziestu lat wiele z tego zapomniałem. Robię to dość wolno, bo ćwiczę dopiero kilka dni. Tym niemniej chyba przekonałem pana, że warto się nad tym zastanowić.
- Oczywiście. Czy dzielenie idzie równie szybko?
- Prawie tak samo, jeśli ktoś ma dużą wprawę.
Martens ujął liczydło i zaczął lekko przesuwać gałki w obie strony. Potem westchnął.
- Pomysłowe - stwierdził - lecz w istocie niewiele nam pomoże. Jeśliby nawet liczydło było dziesięć razy szybsze niż człowiek wyposażony w papier i ołówek - a nie jest - komputer jest milion razy szybszy.
- Zastanawiałem się nad tym - odrzekł Pickett trochę niecierpliwie. Martens nie był twardy - zbyt łatwo się poddawał. Cóż on myśli? Jak radzili sobie astronomowie...
ssonja