I Zarząd Główny KGB.pdf

(272 KB) Pobierz
I Zarząd Główny KGB
I Zarząd Główny KGB, Pierwszy Zarząd Główny Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego
ros.
Первое глав�½ое управле�½ие
Комитета государстве�½�½ой безопас�½ости,
ПГУ – struktura służb specjalnych ZSRR odpowiedzialna za wywiad zagraniczny
.
Przed utworzeniem KGB wywiadem zagranicznym zajmował się w ZSRR Drugi Zarząd Główny Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych. Po rozwiązaniu Komitetu powstała samodzielna instytucja
Centralna Służba Wywiadu,
przekształcona w działającą
do dziś Służbę Wywiadu Zagranicznego Federacji Rosyjs iej (SWR).
k
Spis treści
Historia radzieckiego wywiadu zagranicznego
Szefowie wywiadu zagranicznego
Pierwsze operacje
Pierwsze rezydentury
Era wielkich nielegałów
Czystki
Struktura Wydziału Zagranicznego Głównego Zarządu Bezpieczeństwa
Państwowego/INU NKGB-NKWD
Struktura organizacyjna i kierownictwo 5 W
ydziału Głównego Zarządu
Bezpieczeństwa Państwowego - koniec 1939
I Zarząd Główny KGB
Przysięga PZG
Naczelnicy PZG
Struktura KGB
Struktura Pierwszego Zarządu Głównego
Struktura rezydentury KGB
Rozwiązanie KGB
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Symbol KGB
Historia radzieckiego wywiadu zagranicznego
Patrz: Wywiad zagraniczny Związku Socjalistycznych R
epublik Radzieckich
Szefowie wywiadu zagranicznego
Pierwszym szefem radzieckiego wywiadu zagranicznego, wówczas Wydziału Zagranicznego
CzeKa
był Jakow Dawtian, zawodowy
rewolucjonista. Aresztowany w St. Petersburgu przez carską policję w 1908 i wypuszczony za kaucją, uciekł do Belgii, gdzie
studiował na politechnice wBrukseli. Po wybuchu I wojny światowej i wkroczeniu wojsk niemieckich do Belgii został aresztowany i
internowany, do Rosji powrócił dopiero po rewolucji. Uczestniczył w wojnie domowej i pracował dla Ludowego Komisariatu Spraw
Zagranicznych. Na stanowisko naczelnika INO został mianowany na polecenie ówczesnego szefa
CzeKa,
Feliksa Dzierżyńskiego
.
Po odejściu z INO Dawtiana w 1921 roku na bardzo krótko nowym naczelnikiem został Solomon Mogilewski, który parę miesięcy
później zginął w wypadku lotniczym.
W 1922 jego miejsce zajął Michaił Abramowicz Trilisser, także rewolucjonista. Specjalizował się w tropieniu konfidentów i
politycznych szpiegów w partii bolszewickiej, przed zajęciem stanowiska naczelnika INO prowadził sekcje Europy Zachodniej i
Wschodniej. Pod rządami Trilissera wywiad radziecki rzeczywiście się rozwinął. Okres ten charakteryzuje werbowanie
zagranicznych agentów, szerokie wykorzystanie emigrantów do zadań wywiadowczych, zorganizowanie sieci niezależnych agentów,
rekompensujących szczupłość personelu etatowego i posługiwanie się tzw. łowcami talentów. Sam Trilisser był bardzo pracowity i
aktywny, m.in. jeździł osobiście na spotkania za granicę z agentami, np. do Berlina, Paryża, twierdząc że musi mieć rozeznanie w
terenie. Pozostał on na stanowisku szefa INO do
1930.
Na miejsce Trilissera przyszedł Artur Artuzow, były szef Departamentu Kontrwywiadu (KRO)
OGPU
oraz główny inicjator operacji
„Trust”.
W 1936 Artuzowa zastąpił Abram Aronowicz Słucki, komisarz bezpieczeństwa państwowego II rangi. Kiedy stanął na czele
wywiadu zagranicznego (od 1936
Departament VII
Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego NKWD), w radzieckich
organach bezpieczeństwa i wywiadu rozpoczęły się czystki prowadzone na rozkaz Józefa Stalina przez ówczesnego Ludowego
Komisarza Spraw Wewnętrznych Związku Radzieckiego Nikołaja Jeżowa. Słucki zakończył swoje urzędowanie w grudniu 1938
roku z powodu nagłej śmierci na zawał serca; naprawdę został zaproszony do gabinetu Michaiła Frinowskiego, szefa Głównego
Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego I zastępcy ówczesnego szefa NKWD, i otruty
,
.
W ostatnim miesiącu 1938 roku zostali zamordowani kolejni dwaj szefowie, Zelman Pasow i Siergiej Szpigelglas. Wówczas na
stanowisku szefa wywiadu (jako pełniący obowiązki) stanął Paweł Sudopłatow, stary doświadczony NKWDysta, wykonawca
zamachu na Jewhena Konowalca przywódcę UON. Sprawował tę funkcję tylko przez 3 tygodnie.
Pod koniec 1938 zastąpił go Władimir Diekanozow wcześniej zastępca przewodniczącego Gruzińskiej Rady Komisarzy Ludowych i
,
późniejszy ambasador ZSRR w Berlinie. Diekanozow opuścił swoje stanowisko już w 1939 roku, nie dlatego, że nie miał pojęcia o
rzemiośle wywiadowczym, lecz ponieważ został ambasadorem w
Berlinie.
Zastąpił go urodzony w 1907 roku major bezpieczeństwa państwowego Paweł Michajłowicz Fitin. Nie wywodził się z organów
bezpieczeństwa jak jego poprzednicy, z zawodu był rolnikiem, absolwentem wyższej szkoły rolniczej, zastępcą dyrektora naczelnego
wydawnictwa rolniczego
Sielchozgiz.
Oddelegowany przez Komitet Centralny WKP(b) do osłabionego czystkami NKWD trafił do
wywiadu. Swoją pracę w wywiadzie zaczął po zakończeniu 5-miesięcznego kursu w Centralnej Szkole NKWD (Szkoła Specjalnego
Przeznaczenia, SZON został oficerem wywiadu, już 1 listopada 1938 został jednym z zastępców Diekanozowa, a już 13 maja 1939
),
szefem wywiadu, czyli 5 Oddziału Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego. Pozostał na tym stanowisku przez całą II
wojnę światową i przetrwał wszystkie reorganizacje struktur NKWD/NKGB aż do 1946. Nie miało to nic wspólnego z jego
fachowością w dziedzinie prowadzenia wywiadu zagranicznego o globalnym zasięgu; był na tyle inteligentny że oparł się na
doświadczeniu i radach swoich zastępców (Pawła Matkowa, Maksima Prudnikowa, Pawła Sudopłatowa i Mitrofana Dubowika i
Wasilija Zarubina).
W 1946 zastąpił go Piotr Kubatkin, który był naczelnikiem jedynie przez trzy miesiące. W lipcu 1946 zastąpił go Piotr Wasilewicz
Fiodotow. Na miejsce Fiodotowa w 1949 roku przyszedł Siergiej Sawczenko, a jego w 1951 roku zastąpił generał Jewgienij
Pitowranow, długoletni funkcjonariusz radzieckiego wywiadu i kontrwywiadu, w latach 1950-1951 zastępca ówczesnego ministra
Bezpieczeństwa PaństwowegoWiktora Abakumowa.
Po śmierci Stalina i włączeniu Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego (MGB) do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MWD)
stojący wówczas na czele
MWD
Ławrientij Beria postawił na stanowisku naczelnika wywiadu swojego człowieka – Wasilija
Riasnoja. Po aresztowaniu Berii został on usunięty ze stanowiska naczelnika i zastąpiony przez Aleksandra Paniuszkina, byłego
ambasadora ZSRR w USA, który stał na czele wywiadu zagranicznego aż do powołania KGB i jego
Zarządu Głównego
I
.
Pierwsze operacje
Pierwsze operacje wywiadu radzieckiego skupiały się w największym stopniu na rosyjskich wojskowych i politycznych
organizacjach emigracyjnych. Zgodnie z wytycznmi Lenina na początku i w połowie lat dwudziestych wywiad zagraniczny obrał za
y
główny cel swoich operacji zagranicznych białogwardzistów których największe środowiska znajdowały się w Berlinie, Paryżu i
,
Warszawie. Przeprowadzano wówczas gry wywiadowczo-dezinformacyjne, które trwały długie lata, lecz kończyły się pełnym
sukcesem.
SINDIKAT
Tak było w przypadku operacji
„Sindikat”, której głównym
celem był Boris Sawinkow,
najgroźniejszy jak sądzono w
Moskwie
były
który
białogwardzista,
z
partii
Rządzie
obalonym
stanowisko
terrorysta
w
socjalistów-rewolucjonistów
,
Tymczasowym,
zajmował
wojny
przez rewolucję bolszewicką,
wiceministra obrony. W czasie
polsko-bolszewickiej
organizował
do
pod
Rosyjskiej
która
polskim
Struktura działalności Oddziału zagranicznego (INO), CzeKa/OGPU/NKWD/NKGB
Ludowej,
Sawinkow
asenterunek
Armii
walczyła
dowództwem przeciwkoArmii
Czerwonej. Po wojnie Sawinkow osiadł w Warszawie, gdzie założył Ludowy Związek Obrony Ojczyzny i Wolności –
NSZRiS.
Operację „Sindikat” podzielono na dwie fazy. W pierwszej do organizacji Sawinkowa wprowadzono agenta CzeKa i aresztowano 44
osoby z kierownictwa NSZRiS, którzy w 1921 roku usiedli na ławie oskarżonych w pokazowych procesach. W drugiej fazie operacji,
która rozpoczęła się w lipcu 1923 roku, postanowiono aresztować i postawić pod sądem samego Sawinkowa. Sawinkow zwabiony
podstępem przekroczył granicę 15 sierpnia1924 roku, natychmiast został aresztowany i już27 sierpnia (1924) stanął przed sądem.
TRUST
Drugą z bardzo znanych i głośnych operacji radzieckiego wywiadu, wymierzoną także przeciwko emigracji rosyjskiej, była
przeprowadzona w latach 20. operacja dezinformacyjno-wywiadowcza o kryptonimie „Trust”. Po zakończeniu wojny domowej,
obawiając się możliwości penetracji aparatu radzieckiego przez silne i cieszące się wsparciem służb specjalnych państw zachodnich
wojskowe i polityczne organizacje emigracyjne takie jak Ogólnorosyjski Związek Wojskowy (ROWS) czy Bractwo Białego Krzyża,
ówczesny szef radzieckich służb specjalnych, Feliks Dzierżyński, z inicjatywy szefa kontrwywiadu CzeKa Artura Artuzowa
(przyszłego szefa Wydziału Zagranicznego OGPU i VII Zarządu Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego), postanowił do
ich zwalczania zastosować prowokację. W tym celu powołano fikcyjną Monarchistyczną Organizację Rosji Środkowej, która
nawiązała potajemne stosunki z białymi na Zachodzie. Spodziewano się w ten sposób zdemaskowania ich potencjalnej agentury w
Rosji, wprowadzenia własnych ludzi do struktur emigracyjnych i organizacji, i – na koniec – pełnej kompromitacji całego ruchu.
Cele te do roku 1927, gdy operacja „Trust” prowadzona pod nadzorem Biura ds. Dezinformacji Zjednoczonego Państwowego
Zarządu Politycznego OGPU dobiegła końca, zrealizowano z nawiązką. W książce Chekisty: A History of the KGB, John Dziak
pisze:
Trust dla osiągnięcia swych kontrwywiadowczych celów wykorzystywał nie tylko prowokację, ale również
rozpowszechniał sfałszowane podejrzane dokumenty oraz raporty wywiadowcze, dyskredytując środowisko
emigracyjne i zachodnie służby wywiadowcze.
W trakcie operacji zwabiono do Związku Radzieckiego, skazano na śmierć i zamordowano najgłośniejszego wówczas agenta
brytyjskiego, Sidneya Reilly’ego. W szczytowym okresie w operacji zaangażowano niewyobrażalną na tamte czasy liczbę 5 tysięcy
agentów i funkcjonariuszy
.
Penetracja projektu Manhattan
Za jeden największych sukcesów radzieckiego wywiadu zagranicznego bez wątpienia należy uznać penetrację amerykańskiego
projektu budowy pierwszej bomby atomowej – projekt Manhattan (ang.
Manhattan Project).
Dostarczone wówczas informacje
wywiadowcze z siatek wywiadowczych NKWD i NKGB rozmieszczonych w Stanach Zjednoczonych Kanadzie i Wielkiej Brytanii
,
pozwoliły naukowcom radzieckim przeprowadzić pierwszy próbny wybuch własnej bomby atomowej już 1949 roku.
w
Pierwsze rezydentury
W początkowych latach istnienia Sowieckiej Rosji, Moskwa nie dysponowała wieloma misjami zagranicznymi, które mogły
zapewnić oficjalny kamuflaż dla legalnej placówki wywiadu zwanej rezydenturą, dlatego też INO polegało głównie na tzw.
nielegałach. W miarę zakładania w zagranicznych stolicach sowieckich przedstawicielstw dyplomatycznych i handlowych tworzono
w nich legalne rezydentury pod kierownictwem rezydenta, którego tożsamość ujawniano oficjalnie jedynie ambasadorowi lub
posłowi, jeżeli przedstawicielstwo nie miało rangi ambasady. Jeśli w danym kraju działało kilku nielegałów, grupowali się czasami w
nielegalną rezydenturę, działając bez osłony immunitetu dyplomatycznego lub oficjalnego przykrycia i kierowali meldunki
bezpośrednio do centrali w Moskwie.
Era wielkich nielegałów
Początki i połowa lat trzydziestych przeszły w historii radzieckiego wywiadu zagranicznego jako
era wielkich nielegałów.
Elita
najzdolniejszych wielkich nielegałów nie składała się z Rosjan, lecz z władających wieloma językami kosmopolitów z Europy
Środkowej, którzy zanim przeszli do OGPU, pracowali w podziemiach Kominternu i żyli urojoną wizją komunistycznego milenium.
Arnold Deutch, czołowy werbownik studentów i młodych absolwentów na uniwersytecie w Cambridge, był austriackim żydem.
Dokonania jego i innych nielegałów zachowały się w historii radzieckiego wywiadu jako piątka z Cambridge (zob. Siatka
szpiegowska Cambridge). Jurij Iwanowicz Modin (ur. 1921), jeden z najlepszych oficerów prowadzących w historii radzieckiego
wywiadu, prowadził m.in. członków Siatki Szpiegowskiej Cambridge.
Czystki
Era wielkich nielegałów
skończyła się wraz z rozpoczęciem przez Stalina czystek w Armii Czerwonej, organach bezpieczeństwa i
wywiadu. Zostali rozstrzelani oficerowie wywiadu tacy jak Abram Słucki, komisarz bezpieczeństwa państwowego II rangi, szef 7
Zarządu Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego, czyli wywiadu zagranicznego. Słucki w grudniu 1938 roku został
zaproszony do gabinetu zastępcy ówczesnego szefa NKWD Nikołaja Jeżowa, Michaiła Frinowskiego potem wyniesiono jego ciało
,
oświadczając, że zmarł na zawał serca. Prawdopodobnie został otruty kwasem cyjanowodorowym. Zginęli też jego następca, Zelman
Pasow, następca Pasowa i przełożonyPawła Sudopłatowa Siergiej Szpigelglas. Po szefach INO przyszedł czas na wysokich oficerów
wywiadu pracujących w centrali na Łubiance. W więzieniach znaleźli się m.in. major bezpieczeństwa państwowego Leonid Eitingon,
główny organizator akcji zamordowania Trockiego, oraz wielu innych oficerów wywiadu zagranicznego. Pod byle pretekstem
wzywano rezydentów, agentów, którzy po powrocie natychmiast trafiali do moskiewskich więzień, a następnie, po wielodniowym
katowaniu, pod plutony egzekucyjne NKWD. Niektórzydomyślając się, że powrót do kraju równa się z wyrokiem śmierci, odmówili
,
powrotu. Tak było z byłym szefem Głównego Zarządu W
ywiadu – GRU, Aleksandrem Orłowem
.
Czystki stalinowskie w jeszcze większym stopniu dotknęły wywiad wojskowy
Armii Czerwonej – GRU.
Generał Dimitrij Wołkogonow, autor książki
Trockij
(tom II, Moskwa 1992), na stronie 222 pisze:
W latach 1937-1938 aresztowania w strukturach wywiadu i kontrwywiadu NKWD oraz GRU objęły około 32
tysiące funkcjonariuszy Uwięziono, a następnie rozstrzelano prawie połowę pracowników wywiadu, w tym
.
czterech szefów GRU – Jana Berzina, Siemiona Urickiego, Siemiona Giendina, Iwana Proskurowa, prawie
wszystkich ich zastępców, oraz większość naczelników wydziałów w centrali wywiadu wojskowego. Uratował
się jedynie Aleksandr Orłow, uciekając na Zachód.
Struktura Wydziału Zagranicznego Głównego Zarządu Bezpieczeństwa
Państwowego/INU NKGB-NKWD
Po kolejnych reorganizacjach strukturalnych radzieckich organów bezpieczeństwa państwowego (patrz niżej), rozwijał się także
wywiad zagraniczny, liczebnie i strukturalnie. Do 1934 roku kiedy powstało NKWD ZSRR, INO podlegało od 1927 roku
bezpośrednio przewodniczącemu OGPU, którym był wówczas Wiaczesław Mienżyński. W 1934 roku INO wprowadzono w
struktury Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego
.
Struktura organizacyjna i kierownictwo 5 W
ydziału Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego koniec
-
1939
Szef Wydziału Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowegost. major BP Paweł Fitin
:
4 zastępców
[a]
pułkownik Mitrofan Dubowik 10.05.1939 – 27.02.1941
kapitan/major BP Paweł Sudopłatow 10.05.1939 – 26.02.1941
major BP Maksim Prudnikow 14.07.1939 – 27.02.1941
major BP Nikołaj Mjelnikow 01.12.1939 – 27.02.1941
Piony Pomocnicze
Sekretariat
Sekcja Kadr
Sekcja Finansowa
Sekcja Gospodarcza
Piony operacyjne
1 Oddział
(Niemcy, Węgry, Dania) szef major BP:Paweł Żurawlew
[b]
2 Oddział
(Polska)
3 Oddział
(Francja, Belgia, Szwajcaria, Holandia)
4 Oddział
(Anglia)
5 Oddział
(Włochy)
6 Oddział
(Hiszpania)
7 Oddział
(Rumunia, Bułgaria, Jugosławia, Grecja)
8 Oddział
(Finlandia, Szwecja, Norwegia, Spitsbergen)
9 Oddział
(Łotwa, Estonia, Litwa)
10 Oddział
(USA, Kanada, Ameryka Południowa, Meksyk)
11 Oddział
(Japonia, Mandżuria)
12 Oddział
(Chiny, t Sinciang)
13 Oddział
(Mongolii, Tuwy)
14 Oddział
(Turcja, Iran, Afganistan)
15 Oddział
(wywiad naukowo-techniczny) szef porucznik BP
Leonid Kwasnikow 5.1940-26.02.1941
16 Oddział
(zabezpieczenie operacyjno-techniczne)
17 Oddział
(wizowy i ewidencja obcokrajowców)
Na początku lutego 1941 roku doszło do likwidacji Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego. Likwidacje rozpoczęto od
kontrwywiadu wojskowego którym zajmował się 4 Wydział Głównego Zarządu Bezpieczeństwa PaństwowegoNa podstawie byłego
.
4 Wydziału (Specjalnego) powstały trzy odrębne piony zajmujące się kontrwywiadem wojskowym:
3 Zarząd
Ludowego Komisariatu
Obrony, który przejął największą część wydziałów i personelu byłego 4 W
ydziału Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego,
3 Zarząd
Ludowego Komisariatu Marynarki Wojennej, oraz
3 Wydział
Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych pod

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin