*******JĘZYKOZNAWSTWO OGÓLNE*******
Jedną z pierwszych nienaukowych dał Dante Alighieri w 1301r. w pracy De vulgari eloquentia [O języku narodowym], formułując tezę podobieństwie języków romańskich (włoskiego, prowansalskiego i hiszpańskiego). Naukowe podstawy dał dopiero XIX w., kiedy rozwinęło się językoznawstwo historyczno-porównawcze.
Rodzina języków – grupa języków, która wywodzi się ze stopniowej ewolucji z jednego języka – wspólnego źródła, zwanego prajęzykiem, powstała w wyniku stopniowej ewolucji. Powstaje na podstawie analizy historyczno-porównawczej. Rozróżniamy rodziny jednostopniowe (bezpośrednio z danego prajęzyka, np. rodzina romańska) i kilkustopniowe (kilka pośrednich prajęzyków, składających się z kilku podrodzin, np. języki indyjskie, germańskie, słowiańskie, przy czym każda z tych grup stanowi rodzinę językową ze swoim prajęzykiem, np. język prasłowiański).
Rodzina językowa – grupa języków blisko ze sobą spokrewnionych, wywodzących się od wspólnego przodka językowego, zwanego prajęzykiem. Rodzina językowa jest wynikiem nieprzerwanej ewolucji owego prajęzyka na różnych terytoriach w ciągu dłuższego czasu.
Wspólnota językowa – termin stosowany na oznaczenie faktu używania wspólnego prajęzyka, z którego wywodzą się różne dziś języki. W przeciwieństwie do prajęzyka przypisuje się jej mniejszą jednolitość językowej społeczności pierwotnej, czyli jej większe zróżnicowanie dialektalne. W indoeuropeistyce mówi się np. o wspólnocie bałto-słowiańskiej.
5 674 języki wg Majewicza
6 809 wg nowszych opracowań + wiele języków niesklasyfikowanych
+ problem rozgraniczenia etnolektu, dialektu i języka
Drzewo genealogiczne języków – graficzny obraz stosunków pokrewieństwa zachodzących pomiędzy językami. Autorem tej metody jest A.. Schleicher. Może zachodzić pokrewieństwo różnego stopnia zależnie od okresu ich wspólnego rozwoju.
2 typy kryteriów klasyfikacji języków: wewnątrzjęzykowe i zewnątrzjęzykowe.
Kryterium wewnątrzjezykowe: formuła, teoria wg Hocketta (jeden z czołowych
przedstawicieli lingwistyki deskryptywnej) wydana w 1926r. w czasopiśmie Language),
rozpowszechniona przez L. Bloomfielda.
Operowała dwoma terminami(Milewski): zmiana językowa, wzajemna porozumiewalność.
Język ulega zmianom, które uniemożliwiają porozumienie pomiędzy dwoma grupami.
Gdy komunikacja niemożliwa, to są to dwa języki, jeżeli możliwa – język i dialekt.
Dialekt – 80% wspólnego słownictwa i 98% wspólnych struktur syntaktycznych,
Kryterium zewnątrzjęzykowe:
Czy uznany za język państwowy?- status polityczny
Czy istnieje narodowa samoidentyfikacja językowa?
Czy jest tradycja literacka?
Czy opracowana jest norma ortograficzna, językowa?
Czy są słowniki?
Czy istnieje potrzeba słowników bilinwistycznych?
Czy są tłumaczenia ważnych kulturowo dzieł (np. Biblia)?
Czy język jest wspierany przez instytucje państwowe?
Kryteria zewnątrzjęzykowe są decydujące!!! Np. w Bułgarii macedoński uważany jest jako jeden z dialektów bułgarskich, a w sąsiadującej Jugosławii ma status języka państwowego; Dyskusja trwająca nad kaszubszczyzną(zagranicą uważany za odrębny język u nas za dialekt). Państwami najbardziej wielojęzycznymi są-USA, Kanada, Brazylia, Indie, Australia-po kilkaset języków.
L-complex (language complex) – wzajemnie niezrozumiałe dialekty danego języka, klasyfikowane w grupie, nie mające wspólnej nazwy. Termin wprowadził Hockett (język złożony), grupa dialektów nie może być jednoznacznie sklasyfikowana językowo np. dialekty nazywane językiem bisaja na Filipinach. Może być on umieszczany niżej lub wyżej niż poziom języka(albo zespół dialektów albo grupa językowa)
Języki izolowane (izolaty) – etnolekty, które nie mogą być sklasyfikowane ze względu na brak powiązań genetycznych. Nie wykazują współcześnie żadnego pokrewieństwa z innym językiem, choć w przeszłości mogło ono istnieć.
Współcześnie, w najnowszych klasyfikacjach : wyodrębnianie kompleksów z danego języka, np. języki lapońskie(8), a nie grupa lapońska; uważane nie za dialekty, lecz za odrębne języki.
Pokrewieństwo językowe ustala się metodą historyczno-porównawczą, choć czasem nie można jej stosować bo brak świadectw językowych. Dlatego najszersze zastosowanie znalazła glotochronologia- słynne 200, potem 100 pojęć Swadesha
Rodziny języków (indoeuropejskie):
1. indoeuropejskia, indoirańska (też w Australii i Amerykach),
2. afroazjatycka = semitochamicka, elitrejska (saharyzyjska część Afryki),
3. ałtajska (bardzo ekspansywna, w centralnej Azji, Turcja),
4. uralska (nazwa od pasma górskiego, też są języki europejskie),
5. chińsko-tybetańska,
6. austro-azjatycka,
7. austronezyjska (wyspy oceanu spokojnego),
8. kamczacko-czukocka(języki paleoazjatyckie-archaiczne)
9. eskimosko-aleucka(Alaska, Grenlandia)
Dwa etapy w klasyfikacji języków. Okres przełomowy to XV w. czas odkryć geograficznych.
Ad. 2. Grupa semito-chamicka.
Podrodzina semicka à
· język hebrajski (przywrócony do życia, wcześniej uważany za martwy),
· język arabski (odmiany ze względu na szeroki zasięg egipski, tunezyjski, macedoński, libijski, marokański, algierski – różnice w strukturze i ortografii),
· język maltański (urzędowy 1 z 2 na Malcie).
· Fenicki, syryjski,
Podrodzina kuszycka à języki w większości bezpiśmienne, np. somalijski.
Podrodzina czadyjska à język hausa (lingua franca – ponadplemienny dla zach. Afryki),
Podrodzina berbero-libijska- języki tamaszek(Algieria, Libia), riff(Maroko)
Podrodzina egipska- koptyjski(kontynuuje egipski)
Ad. 3. Rodzina ałtajska.
Rodzina ałtajska rozprzestrzeniła się w 4 strony:
· Kaukaz – Afryka,
· Europa,
· południowo – wschodnia Azja do Australii,
· na wschód, do ziemi ognistej.
Podrodzina turecka à turecki uzbecki, tatarski, ujgurski (w Chinach), kazaski, kigirski, turkmeński, azerski, jakucki,
Podrodzina mongolskaà mongolski, buriacki, ojsacki, kalemucki,
Podrodzina tungu-mandżurska à mandżurski, oraczyński, ewenkijski, (tunguski)
+ język koreański
+ język japoński
3 wspólne cechy typologiczne rodziny ałtajskiej (strona syntaktyczna):
· subiekt + obiekt + verbum (SOV), np. Miś łapę liże,
· aglutynacja,
· harmonia wokaliczna (doklejanie jednego typu specyficznych samogłosek do rdzenia, dopasowują się do spółgłosek rdzenia).
Język koreański i japoński mają dużo wspólnych cech z rodziną ałtajską, np. formy grzecznościowe. Według Majewicza tych cech jest jednak za mało – traktowane osobno (+ rjukjuański).
Ad. 4. Rodzina uralska. Północna część Azji i Skandynawii, dzieli się na 2 podrodziny.
Podrodzina ugrofińska à grupa ugryjska (węgierski) + grupa fińska (fiński, lapońśki, estoński),
Podrodzina samojecka à języki syberyjskie
Cechy charakterystyczne dla rodziny uralskiej:
· harmonia wokaliczna (zmiana końcówki ze względu na samogłoskę w rdzeniu, aglutynowane (czyli dodawane) afiksy zmieniają postać ze względu na samogłoskę w rdzeniu, ), np. on – főldőn, negyen,
· mocno rozbudowana flejksja (ok. 15 przypadków).
Ad. 5. Rodzina chińsko-tybetańska à 300 języków, 5 gałęzi językowych, mocne zróżnicowanie. Obecnie kwestionuje się genetyczną jedność tych języków. Liczne odmiany wzajemnie dla siebie niezrozumiałe,
m.in. à chiński, birmański, tybetański, mandaryński.
Ad. 6. Rodzina austro-azjatycka à 95 jezyków, bardzo duże rozproszenie, zasięg był większy, zepchnięte przez jezyki tajskie,
m.in. à wietnamski, kmerski.
Ad. 7. Rodzina austronezyjska i australijska à ok. 220 języków, raczej makrofyla niż rodzina (makrofyla – coś szerszego niż rodzina, jednostka stojąca nad rodziną).
Ad. 8. Rodzina kamczacko-czukocka à wpisuje się w grupę paleo-azjatycką, wspólne cechy z aleucko-eskimoską.
Podrodzina drawidyjska à 24 języki, południowa część Indii, część Srilanki, słabo sklasyfikowana.
Liczba użytkowników języka (wg Atlasu języków świata):
Dominują języki indoeuropejskie.
Kaukaz – teren najstarszych języków, bardzo archaicznych, wymieszanie trzech rodzin:
Języki kaukaskie:
- rodzina abchazko-adygijska (język agidyjski),
- rodzina targdejskie (język gruziński),
- rodzina machijsko-degestańska (język czeczeński).
Wg T. Milewskiego podział ich na północne i południowe (opracowane rozdzielnie: monolit językowy). Teren otoczony różnymi rodzinami językowymi: język turecki, ałtajski, armeński – to indoeuropejskie, kałmucki, rosyjski – od północy. Pod naporem ludów ałtajskich języki archaiczne wycofywały się, np. baskijski.
JEZYKI INDOEUROPEJSKIE
Występują też na obu Amerykach i w Australii – germańskie: angielski i niemiecki.
Podrodziny:
1)Indoirańska à tereny Indii, Pakistanu, Iranu. Rozpada się na grupę indyjską i irańską.
Podgrupa staroindyjska – rózne odmiany sanskrytu, np. weddyjski, wielkiego eposu.
Średnioindyjski- dialekt Pali, prakryty- średnioindyjskie języki literackie
Współczesne języki indyjskie – hindi (najbardziej rozpowszechniony), urdu (promowany jako język państwowy Pakistanu, liczne cechy języka perskiego), bengali (bangalski), wszystkie dialekty języka romskiego.
Grupa dardyjska i kafirska- kaszmirski
Grupa irańska – język kurdyjski-podgrupa zachodnia (w Kurdystanie, rejony Armenii, Gruzji, Azerbejdżanu), tadżycki-podgrupa zachodnia (Uzbekistan, Kazachstan, Kirgizja), osetyński- podgrupa wschodnia (północna Osetia, Gruzja), gurani, zaza (Turcja), gabri (Iran)
2)Anatolijska (hetycka)à wymarła, języki znane z napisów w starożytnej Anatolii-dziś Turcji- hetycki, lidyjski, karyjski
3)Tocharska à wymarła, pojawił się w buddyjskich tekstach w chińskiej prowincji Xinjiang.
Najbardziej związane z armeńskim, niż z innymi indoeuropejskimi
4)Armeńska à język armeński (ormiański) – Armenia, część Turcji, także Syria, Grecja, Liban, USA, kraje Ameryki Południowej.
Lub tracko-armeńska:
Trackie- frygijski, tracki, dacki
Armeńskie- staro, średnio i współczesny (2standardy literackie zachodnio i wschodnioarmeński)
5)Albańska à język albański – Albania , rejon Kosowa, północne i południowe rejony Grecji, południe Włoch, także USA i Kanada, Argentyna, Australia.
Typowy język mieszany z elementami słownictwa romańskiego, słowiańskiego, greckiego, tureckiego – jest to język-hybryda.
6)Grecka à klasyfikacja dotyczy wszytskich odmian i etapów rozwojowych greki (od pisma lineranego z XV w. p.n.e. przez grekę homerycką, klasyczną) – język grecki macedoński, grecki krymski, nowogrecki.
7)Celtycka à m.in. język kornicki (okolice Kornwalii), galijski, manx- wymarłe, walijski, bretoński(półwysep Bretoński-Francja), irlandzki- jedyny z nich ma status państwowego, ale używa go2%obywateli, szkocki.
8)Italska à wymarła np. wenetyjski, sycylijski, kamuński, faliski, wolski- Milewski nie wyróżnia w klasyfikacji grupy romańskiej, a języki z niej daje do italskiej jako kontynuatory języków wymarłych
9)Romańska à prajęzykiem jest łacina, w niej języki: rumuński, dalmatyńskie, mołdawski(grupa bałkańska) włoskie i sardyńskie (italo-romańskie), francuski i prowansalski-kompleks etnolektów (galo-romańskie), kataloński, hiszpański, portugalski(grupa ibero-romańska), baskijski (izolowany).
10)Bałtycka à dziś język litewski i łotewski+ wymarły staropruski
11)Germańska à dzieli się na trzy grupy: zachodnią, pólnocną i wschodnią.
Zachodnia: język angielski, fryzyjski(wyspy Morza Północnego), niemiecki, holenderski i flamandzki (niderlandzkie), afrikaas (południe Afryki, urzędowy w RPA), jidysz, luksemburski (najmłodszy język germański, silne wpływy języków afrykańskich, powstał na bazie języka holenderskiego).
Północna: język norweski, duński, szwedki, farerski (Wyspy Owcze)i islandzki.
Wschodnia (wymarła): język gocki, ostrogocki, wizygocki, burgundzki.
12)Słowiańska à dzieli sięna trzy grupy: zachodnią, południową i wschodnią.
Zachodnia: język polski, kaszubski, czeski, słowacki, dolnołuzycki, górnołużycki.
Południowa: SCS,język bułgarski, macedoński, słoweński, serbski, chorwacki.
Wschodnia: rosyjski, ukraiński, białoruski, rusiński.
Grupa południowosłowiańska – dawniej był oficjalnym język serbsko-chorwacki (zatwirdzony w 1950r.), chociaż od poczatku był nieakceptowany społecznie na terenie Jugosławii – dominanta serbska w tym języku. Istniały odmiany dialektalne. W 1954r. narzucono ten język bez uwględnienia różnic, dialeków. Tendencja do unifikacji języka. Toczą się prace nad wyodrębnieniem jezyków: czarnogórskiego i bosniackiego.
Język serbski dziś kontynuuje oficjalną normę ortograficzną z czasów języka serbsko-chorwackiego.
Język bośniacki – język bosniackich muzułmanów, którzy wyraźnie promują swój język, normatywizują go. Kiedyś byłtraktowany jako odmiana stylistyczna języka serbsko-chorwackiego.
Alfabet: Serbowie – serbska wersja cyrylicy, Chorwaci – chorwacka łacińska, Bośniacy – czas przejściowy, nazwy własne, dopuszcza się dwa typy alfabetów.
Język rusiński – mikrojęzyk, 1995r. uznany za język Łemkow.
Też szereg języków pidżynów i kreolskich sformowanych na bazie niektórych indoeuropejskich
Np. chińsko-rosyjski (Mandżuria), bongo (Jamajka na bazie ang.)
Nieidnoeuropejskie języki w Europie:
Języki izolujące – typ morfologiczny języków (zaliczany do języków analitycznych), w którym występują morfemy semantyczne pełne (wyrazy-pierwiastki) i morfemy syntaktyczne (wyrazy puste) wyrażające (o bok szyku) stosunki między morfemami pełnymi. Grupy obu typów morfemów tworzą luźne czło...
dariok114