Prawoznawstwo - EW.doc

Co to jest przepis prawa?
Przepis prawa – jednostka redakcyjna przepisu prawa – aktu prawotwórczego. To część aktu prawnego, formalnie wyodrębniona w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp, lub jako zdaniokształtny fragment artykułu, paragrafu lub ustepu. To zdaniokształtny zwrot językowy wskazujący bądź narzucający sposób postępowania (a więc będący regułą postępowania). Poszczególny artykuł lub paragraf zawiera jeden lub więcej przepisów prawa. Jest fragmentem aktu normatywnego – ( tekst zawierający sformułowane w języku prawnym i zapisane w postaci przepisów normy prawne. Normy te mają najczęściej charakter generalny i abstrakcyjny. Niekiedy pod tym pojęciem rozumie się także wszelkie teksty formułujące normy postępowania.
Budowa przepisu prawa:
1)Poprzednik– wymienia wskazuje lub określa okoliczności, z którymi należy wiązać skutki prawne.
2) Następnik - ustala skutki pr. jakie powinny być wiązane z okolicznościami wymienionymi w poprzedniku.
3) Funktor normotwórczy- łączy poprzednik i następnik.

Charakter reguł

Kiedy i jak należy postępować , te zwroty łączące poszczególne człony przepisu prawnego ustalają jak należy postępować. Nazywamy je funktorami normatywnymi lub normotwórczymi. Wiele przepisów prawa jest sformułowana za pomocą tego rodzaju słów… powinien , należy , musi, nie może, albo jest zobowiązany lub jest uprawniony. Dzięki tym zwrotom językowym nadają przepisom charakter normatywny. Mają charakter dyrektywny.

Akty prawne.

Okoliczności wymienione w przepisach prawa, które pociągają za sobą, wywołują itd. skutki prawne, które powodują powstawanie zmiany albo wygasanie uprawnień lub obowiązków bądź uprawnień i obowiązków .

Postanowienia p.p. rozstrzygają, które okoliczności są faktami prawnymi wywołującymi skutki prawne.

Skutki prawne powstają w wyniku zdarzenia i okoliczności.

Zdarzenia to skutki prawne i okoliczności niezależne od zachowania się podmiotu prawa i skutki prawne. Związane są nie tylko z podmiotem prawa ale także z zachowaniem.

Okoliczności to fakty, które w świetle właściwych przepisów prawa stanowią przesłanki powstania i istnienia skutku prawnego.

Fakty prawne

– są to wszystkie okoliczności wymienione w przepisach prawa, które pociągają za sobą skutki prawne w nich przewidziane.
Fakty prawne podział:
a)zdarzenia
b)zachowania
-działania
-zaniechania
-czynności prawne
-czyny: zgodne z prawem, niezgodne z prawem.

Zdarzenia - okoliczności rodzące skutki prawne zaistniałe niezależnie od zachowania się
podm. prawa.

Działanie – zachowanie się podmiotów polegających na wykonaniu określonych czynności ( spisywanie testamentu, znieważanie innych )

Zaniechanie – brak powinnego działania, zachowanie podmiotu w przypadku, jeśli podmiot jest do niego zobowiązany prawem.

Czynności prawne – świadome i zgodne z p.p. zachowania podmiotów zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli.

Klasyfikacje czynności prawnych

1. Ze względu na strony czynności prawnej można wyróżnić:

o        czynności prawne jednostronne, dla skuteczności czynności wystarczy oświadczenie woli jednej strony, są to między innymi: przyrzeczenie publiczne, sporządzenie testamentu, uznanie dziecka;

o        czynności prawne dwustronne, dla skuteczności czynności potrzebne są oświadczenia woli dwóch stron, są to umowy (np: umowa sprzedaży, umowa darowizny, umowa najmu etc.);

o        uchwały, czyli czynności organów działających kolegialnie.

2. Ze względu na status stron:

o        czynności prawne między żyjącymi (łac. inter vivos);

o        czynności prawne na wypadek śmierci (łac. mortis causa) – czynność jest skuteczna dopiero po śmierci osoby, która jej dokonała, są dwie takie czynności w prawie polskim: testament - art.941 KC oraz zrzeczenie się dziedziczenia - art. 1048 KC.

3. Ze względu na skutek prawny, jaki czynność wywołuje w sferze majątkowej osoby składającej oświadczenie woli:

o        czynności prawne zobowiązujące – pociągają za sobą powstanie zobowiązania, czyli zwiększenie pasywów;

o        czynności prawne rozporządzające – pociągają za sobą zniesienie, obciążenie lub przeniesienie prawa, czyli zmniejszenie aktywów.

o        czynności prawne o podwójnym skutku - wywołują zarówno skutek czynności rozporządzającej i zobowiązującej (np. art. 535 w zw. z art. 155 k.c.)

4. Ze względu na skutek prawny jaki czynność prawna wywołuje w sferze majątkowej kontrahenta:

o        czynności prawne przysparzające – pociągają za sobą zwiększenie aktywów np.: uzyskanie prawa własności rzeczy lub zmniejszenie pasywów, np.: zwolnienie z długu;

o        inne czynności.

5. Ze względu na to, czy przysporzenie następuje po obu stronach czynności prawnej, czy tylko po jednej, (podział ten dotyczy wyłącznie czynności prawnych dwustronnych):

o        czynności prawne odpłatne (obciążające) – przysporzenie następuje po obu stronach czynności;

o        czynności prawne nieodpłatne (pod tytułem darmym) – przysporzenie następuje tylko po jednej stronie czynności.

6. Ze względu na wymóg istnienia causa (podział ten odnosi się tylko i wyłącznie do czynności prawnych przysparzających):

o        czynności prawne przyczynowe, kauzalne – dla skuteczności czynności konieczne jest istnienie causa, czyli przyczyny prawnej tej czynności.

o        czynności prawne oderwane, abstrakcyjne - istnienie causa nie jest konieczne dla skuteczności czynności prawnej.

Czyny – takie zachowanie się podm. Prawa, które rodzi skutki prawne, choć podm. Pr. Do wywołania skutków nie zamierzał.
a) zgodne z prawem
b) niezgodne z prawem (niedozwolone, to te zachowania , które rodzą niekorzystne dla podmiotu prawa skutki prawne w wyniku niezgodności zachowania z postanowieniami prawa).

Do faktów prawnych zaliczamy również konstytutywne orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne.

Orzeczenia:
a).deklaratoryjne stwierdzają istnienie posiadanych uprawnień lub obowiązków, nie zmieniają stanu prawnego.
b).konstytutywne powodują powstanie lub zmiany uprawnień , obowiązków.

Skutki prawne

(konsekwencje), wszystkie następstwa prawne wywołane zaistnieniem faktów prawnych. Następstwa jakie powinny nastąpić lub jakie mogą nastąpić jeżeli wyznacza je przepis prawa gdy zaistnieje określony akt prawny. Przepisy prawa w różny sposób wyznaczają skutki prawne:

a).niektóre przepisy mogą ustalać skutki prawne bezwzględnie od oceny organów stosujących prawo, wyboru rodzaju i rozmiaru skutku prawnego (przepisy o zbrodniach hitlerowskich).

b).liczne przepisy jednoznacznie ustalają rodzaj skutków prawnych, ale zakreślają tylko górną i dolną granice ich wymiaru w ocenie organów stosujących prawo pozostawiają umiarkowanie ich rodzaju w poszczególnych p.p.

c).pozostawiają organom stosującym prawo wybór rodzaju skutków pr. umieszczonych w przepisie, spośród wymienionych w przepisach również zakreślają górną i dolną granicę ich wymiaru każdego z tych skutków ( jeden wybiera z wielu np. grzywna)

d).klauzule generalne – sankcjonują skutki prawne jakie ogran administracji publicznej orzeknie na zasadzie swobodnego uznania – pozostawiając organom stosującym pr. rozstrzygnięcie decyzji negatywnie lub pozytywnie. Organ może zachować się rożnie.

Obowiązek prawny

Obowiązek – przepis prawa określa dla adresatów nakaz lub zakaz określonego zachowania się
Obowiązek „powinno” - gdy odpowiedni przepis prawa nakazuje wiązanie ujemnych skutków prawnych z każdym przypadkiem niewypełnienia danego obowiązku. .
Obowiązek „może” - gdy przepis prawa uzależnia to, czy ten kto nie zastosował się do odpowiedniego nakazu lub zakazu ma ponieść czy nie ujemne skutki prawne.
Obligatio naturalis –zobowiązania naturalne, to takie których nie można wymusić, ale w przypadku dobrowolnego spełnienia nie można żądać zwrotu (np. wierzytelności przedawnione).

Sankcje prawne i ich rodzaje
 

Sankcje – ujemne skutki prawne stosowane wobec podm. prawnych nie wypełniających obowiązków prawnych, polegające na stosowaniu represji ( w postaci przymusu państwowego) jakie powinny nastąpić jeżeli adresat nie zastosuje się do nakazu lub zakazu przepisu prawnego, czyli gdy nie wypełnia swojego obowiązku.

1).Sankcje represyjne – polegające na pozbawieniu podmiotu prawa określonych dóbr (życie, wolność, dobra majątkowe) tytułem odpłaty za niewypełnienie obowiązkami prawa.
Wyróżnia się:
a).kary (grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności)
b).środki karne (pozbawienie pr. publicznych naprawienie szkody, świadczenie pieniężne, zakaz prowadzenia pojazdów)
Sankcje karne mogą być:
a).bezwzględnie oznaczone (rodzaj, wymiar)
b).względnie oznaczone (rodzaj, zakres)
c).alternatywnie oznaczone (rodzaj lub zakres)
 

2).Sankcje egzekucyjne – zmuszenie adresata do wykonania obowiązku, którego ów adresat nie wypełnił dobrowolnie.
Wyróżnia się:
a).zastosowanie przymusu osobistego (przymusowe doprowadzenie)
b).przymus wykonania zastępczego (komornik)
w trybie egzekucji majątkowej uzyskuje się środki na zaspokojenie wierzytelności,
 

3).Sankcja nieważności – oznacza bezskuteczność określonej czynności prawnej, która z mocy prawa staje się nieważna (np. sporządzenie testamentu przez osobę niepoczytalną).
Wyróżnia się:
a).ex lege – z mocy samego prawa.
b).nieważność względna – należy wszcząć postępowanie aby coś unieważnić.

Uprawnienie

przepis prawa pozwala na pewne zachowanie się podmiotu rodzące skutki prawne, ale go do niego nie zobowiązuje.
Wyróżnia się:
a).dozwolenia mocne – zachowanie dozwolone przez prawo
b).indyferentne – zachowanie których status nie jest unormowany przez prawo.

Kompetencje

to całokształt uprawnień dotyczących danego zakresu spraw, w którym to zakresie dany organ jest uprawniony do działania lub także zobowiązany do działania. Może być to także całokształt uprawniń i obowiązków dotyczących dziedzin, w których organ państwowy jest uprawniony i zobowiązany do działania.
Wyróżnia się:
a).zakres rzeczowy kompetencji
b).zakres osobowy
c).zakres terytorialny.

Adresaci przepisów prawa.
Adresaci – to te podmioty do których adresowane są p.p. czyli podmiotami będą osoby fizyczne, osoby prawne, i jednostki nie posiadające osobowości prawnej.

Podmioty prawa (ludzie):
1).Stosujący prawo (wyroki, decyzje administracyjne) są to organy państwa.
2).Pozostałe podmioty prawa.
PRZYKŁAD A:
- adresaci pierwotni - reguły prawa adresowane są do organów państwa (do kontrolerów : ci którzy kontrolują, czy określone podm. zachowują się zgodnie czy niezgodnie z postanowieniami przepisów prawa)
- adresaci wtórni - to podmioty prawa, które mogą wysnuć wspomniane wnioski z
przepisów prawa adresowanych do organów państwa.
PRZYKŁAD B:
- adresaci pierwotni - za adresatów przepisów prawa uznają oni osoby fizyczne i prawne
- adresaci wtórni - organy państwa którym przypada tu rola wtórna.

Stosunek pojęć : przepis prawny a norma prawna ( relacja ).

1. Norma prawna ( reguła postępowania) to wypowiedź określająca sposób postępowania. Ale od innych norm np. moralnych , obyczajowych odróżnia ją cecha prawości, określająca sposób zachowania się. Reguła powinnego zachowania się w p.p.

Przepis prawny – pojęcie wyłączne tzn. że nazwa norma prawna nie występuje w tekstach ustaw, występuje tylko pojedynczy p.p. np. orzekanie na podstawie przepisu. Norma prawna występuje tylko w doktrynie prawa.

2. Równoznaczność określeń: przepis prawny = norma prawna (zamiennie). Teoretycy w naukach prawnych posługują się zamiennie tymi określeniami.

3. Norma prawna jako znaczenie przepisu prawnego. Zwroty językowe zawarte w tekstach aktów prawnych , powinne zachowanie się jak przepis nakazuje nazywamy normą prawną. Pojęcie normy – integrujące postanowienia p.p. w jedną sensowną całość. Norma prawna – konstruowana z kilku przepisów prawnych.

Struktura normy prawnej.

1. Struktura jednoelementowa – że skoro każda wypowiedź jest regułą powinnego zachowania się to normą prawną będzie każda wypowiedź zaczerpnięta z tekstu prawnego, która wskazuje sposób powinnego zachowania się.

2. Struktura dwuelementowa – wszystkie normy prawne są wypowiedziami skonstruowanymi w ten sposób, że mają dwa elementy: hipoteza i sankcja.

3.Struktura trójelementowa:  hipoteza, dyspozycja, sankcja.

Norma jako zjawisko odrębne od p.p. wg zwolenników:

1.      Prawo składa się nie z przepisów prawnych lecz z norm prawnych.

2.      Przepisy prawne są jedynie technicznym środkiem służącym do wyrażania normy prawnej

Norma prawna znajduje wyraz w niektórych teoriach.

1. Psychologiczne teorie prawa: prawo jest przeżyciem psychicznym ludzie odczuwają emocje o charakterze imperatywno – atrybutywnym czyli rozporządzająco - dozwalającym. Obowiązki i normy są projekcją stanów psychicznych, są odbiciem, subiektywnym stanem jednostek.

2. Teoria prawa naturalnego:
1).prawo naturalne– czyli rzeczywiście istniejące niezależnie w stosunku do rozporządzeń zwierzchników ziemskich; źródła to: istoty nadprzyrodzone, natura ludzka, rozum.
2).prawo pozytywne - podstawą jest pr. naturalne ustanowione przez władze państwa.      

3). Poglądy niemieckiej szkoły histori na temat prawa. Jej poglądy sprowadzają się do teraźniejszości. Ludzkie działania wyrażały, w myśl założeń niemieckiej (starszej) szkoły historycznej, specyfikę ponadindywidualnego Bytu: Ducha, Narodu, lub Rasy (Adolph Wagner) czy Cywilizacji (Max Weber). Materialnym wcieleniem tego ponadindywidualnego bytu miało być pojmowane mistycznie i organicznie (jednocześnie) Państwo Narodowe. Taka perspektywa wykluczała nie tylko ontologiczne twierdzenia o odrębności ekonomicznej sfery życia od innych, lecz nawet metodologiczne wyalienowanie wybranych ludzkich działań z kontekstu. Wszelkie ludzkie działania wyrażać miały podstawowe cechy momentu rozwoju „Ducha” danego Narodu bądź innego Bytu ponadindywidualnego.

Naród- idealna osobowość będąca wcieleniem nieświadomych sił organicznych i żywiołowych społeczeństwa, znajdujących swój wykładnik w tzw. Duchu narodu. Przejawia się we wszystkich narodowych zjawiskach kulturowych takich jak język, prawo, obyczaje, państwo. Ich prawo jest cząstką życia narodu, produktem ducha narodu, przejaw ma swój byt w narodowej świadomości prawnej – bezpośrednim przejawem jest prawo zwyczajowe.

1.      Prawo zwyczajowe

2.      Prawo ustawowe

3.      Prawo prawnicze

Wymień rodzaje przepisów prawa?
 

Juris cogentis (ius cogeus) – przepisy stosowane bezwzględnie (tak jak przewiduje prawo – nie zależnie od woli, umów etc. Podmiotów prawa), nie przewiduje się odmiennego zachowania się
Juris dispositivi (ius dispositiurum) – przepisy o zastosowaniu względnym, (pozostawiają podmiotom pewien margines swobody działania, wkraczają dopiero wówczas, jeżeli podmioty tego nie wykorzystają).
 

Przepisy:
a).nakazujące - spośród wielu sposobów, zachowań wskazują jeden możliwy : inny sposób zachowania pociąga ujemne skutki prawne.
b).zakazujące - ze wszystkich sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają jeden i mówią, że tak postępować nie wolno. c).uprawniające – uprawniają pewną klasę podmiotów do możliwości wyboru sposobu zachowań, przy czym zachowanie nie jest ich obowiązkiem.                         c). uprawniające
 

Zakres możliwości wyboru jest dla różnych przepisów uprawniających odmienny. Często spotykamy się z połączeniem przepisów nakazujących i uprawniających lub zakazujących i uprawniających.
 

Przepisy blankietowe i odsyłające.
Przepisy odsyłające – ustanawiane są w celu uniknięcia powtórzeń w aktach prawnych. Mogą one nie podawać sposobu zachowania adresata, przepisu lub jego skutków prawnych, lecz odsyłać do innego przepisu, w którym zostały one ustalone. Odesłane może być skierowane do 1, 2 kilku, grupy przepisów, innego działu prawa lub nawet prawa innego państwa.
Przepisy blankietowe – same nie rozstrzygają (sporów) same nie wyznaczają sposobu zachowania człowieka lecz wydawane rozstrzygnięcia uzależniają od postanowień innych generalnych aktów prawnych.
 

Przedziały:                                                                                                                                       Lex generalis – przepis ogólny (reguła powszechna)
Lex specialis – przepis szczególny (ustanawiające wyjątki od postanowień reguły powszechnej i ustalające inne skutki prawne).

Przepis zasada i przepis reguła – RÓŻNICE:
1).”wszystko albo nic” – gdy reguła obowiązuje to rozwiązanie musi być przyjęte
2).w przypadku kolizji-jedna tylko obowiązuje
3).zasady posiadają wymiar ,,wagi" i „znaczenia" brak tego u reguł
Podział na nieważność i zagrożenia karą:
Lex plus quam perfecta – przewiduje zastosowanie sankcji karnej oraz powoduje nieważność dokonanej czynności.
Lex perfecta – powoduje nieważność dokonanej czynności.
Lex minus quam perfecta – kara ale nie uważnia dokonanej czynności.
Lex imperfecta – zachowania (akt.prawne) brak sankcji w przypadku zachowań z nimi niezgodnymi.

Przepisy proste i złożone:
1).proste – określają skutki prawne – tylko dla jednego faktu prawnego.
2).złożone – określają skutki prawne – dwu lub więcej faktów prawnych.

Przepisy ogólne i jednostkowe:
1).ogólne – adresaci – ogół.
2).jednostkowe – jednostkowo (imiennie) – adresat
 

Przepisy generalne i indywidualne:
1).generalne – to takie gdzie adresat jest określany za pomocą norm ogólnych , abstrakcyjnych czyli jest adresowany do nieokreślonego grona .
2).indywidualny – przepis którego adresat określony nazwą indywidualną.