Thomas Sóding Christian Munch
klucz
do
zrozumienia
Nowego Testamentu
Przekład Franciszek Wycisk
Wydawnictwo WAM Kraków 2009
Tytuł oryginału KLEINE METHODENLEHRE ZUM NEUEN TESTAMENT
Thomas Sóding/Christian Miinch, Kleine Methodenlehre zum Neuen Testament
© Verlag Herder Freiburg im Breisgau 2005 © Wydawnictwo WAM, 2009
Redakcja dr Tomasz Gródecki
Korekta Grzegorz Korczyński
Projekt okładki i stron tytułowych Andrzej Sochacki
ISBN 978-83-7505-102-5
NIHIL OBSTAT. Prowincja Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego, ks. Krzysztof Dyrek SJ, prowincjat. Kraków, 4 lipca 2008 r, l.dz. 167/08.
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
tel. 012 62 93 200 • faks 012 429 50 03
e-mail: wam@wydawnictwowam.pl
DZIAŁ HANDLOWY
tel. 012 62 93 254-256 • faks 012 430 32 10
e-mail: handel@wydawnictwowam.pl
Zapraszamy do naszej KSIĘGARNI INTERNETOWEJ
http://WydawnictwoWAM.pl tel. 012 62 93 260 • faks 012 62 93 261
Drukarnia Wydawnictwa WAM ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
wydawnictwowam.pl
Słowo wstępne
Nauka o metodach wprowadza do sztuki, jaką jest nowotestamentowa egzegeza. Nowy Testament stanowi wczesnochrześcijańską literaturę; jest on historycznym dokumentem pierwotnego Kościoła i drugą częścią Pisma Świętego. Zgodnie z takim rozumieniem jego tekstów i dzisiejszym poziomem świadomości problematyki, najważniejsze kroki w zakresie analizy tekstu zostaną przedstawione i powiązane z zadaniami jego wykładni, a także z historycznymi pracami nad Nowym Testamentem.
Sama koncepcja metod mieści się w tradycji egzegezy „historyczno-krytycznej", otwarta jest jednak na nowe metody, o ile służą dociekaniom nad historycznym sensem Pisma; jest wierna wykładni Biblii, dla której filologiczny Eros, historyczna nieprzekupność i teologiczna odpowiedzialność nie stanowią przeciwieństw, ale przedstawiają wewnętrzną jedność. Ekumeniczna więź między egzegeza katolicką i protestancką jest sama przez się zrozumiała; możliwości żydowsko-chrześcijańskiego dialogu dotyczącego jakże drażliwych treści Nowego Testamentu winny być intensywnie wykorzystane. Fairness wobec nie-biblijnych religii i różnych filozofii jest wymogiem pracy naukowej. Szczególne znaczenie ma tu dialog z egzegeza starotestamentową. Czymś zasadniczym i decydującym jest poszukiwanie wyzwalającej prawdy Ewangelii, a prawda ta na tle Starego Testamentu może być odnaleziona w natchnionym poświadczeniu wydarzenia Chrystusa przez Nowy Testament.
Zwięzła nauka o metodach w Nowym Testamencie Kleine Methodenlehre zum Neuen Testament) jest oparta na większym dziele: Methodenbuch zum Neuen Testament z roku 1998. Jego pełny tytuł: Wege der Schńftenauslegung (Drogi objaśniania
Pisma Świętego) zaznacza, że zasadnicze problemy hermeneutyczne związane ze zrozumieniem Pisma Świętego i jego komentowaniem zajmują w nim o wiele więcej miejsca. By zaspokoić zapotrzebowanie na podręcznik dla studium uniwersyteckiego, przedstawiamy w tej chwili bardzo zwarte dzieło: Zwięzła nauka o metodach w Nowym Testamencie, które koncentruje się na analizie tekstu. Odnośne paragrafy dzieła o metodach z roku 1998 stanowią w tym ostatnim podstawę, jednakże - uwzględniając stan współczesnej dyskusji - zostały one gruntownie przepracowane. Jeżeli ten podręcznik przyczyni się do tego, że radość z czytania Nowego Testamentu będzie jeszcze większa, a koncentracja na jego historycznym i teologicznym znaczeniu zostanie wzmożona, jego cel został osiągnięty.
Wuppertal, w lipcu 2005 roku
Wprowadzenie
1. Sztuka egzegezy
Egzegeza Nowego Testamentu jest sztuką. Tej sztuki można się nauczyć. Nauczymy się jej tylko wówczas, gdy będziemy świadomi tego, że nigdy jej w pełni nie opanujemy, i że sensu i znaczenia nowotestamentowych tekstów nie sposób do końca zgłębić przy pomocy żadnej, choćby największej sztuki wyjaśniania. Ale bez bardzo dokładnego zapoznania się z technikami egzegetycznymi i bez ich ustawicznego wypróbowywania w praktyce, jedynie z trudem zdobędziemy pojęcie o wielkim bogactwie znaczeniowym Nowego Testamentu oraz o konieczności podjęcia w danym czasie nowych starań o rzeczową i współczesną egzegezę tekstów.
1.1. Uczyć się czytania
To sztuka czytania jest tym, czego w ramach egzegezy Nowego Testamentu warto się nauczyć. Mamy na uwadze czytanie, które chce zrozumieć sens tekstów: ich tło, ich założenia, zawartość i ich działanie. Zgubne byłoby założenie, że nowotestamentowi autorzy musieli tak samo, jak my sami - ludzie dzisiejsi - mówić, pisać, myśleć i czuć. Nowy Testament powstał przed niespełna dwoma tysiącami lat. Pod każdym względem nosi na sobie ślady czasu swego powstania. Wielkiego czasowego i kulturowego dystansu między czasami Nowego Testamentu a współczesnością nie da się po prostu przeskoczyć. Trzeba go potraktować poważnie, on musi znaleźć odbicie i być rozpracowany, aby mogło dojść z pi-
smarni prachrześcijańskimi do dialogu, w którym rzeczywiście będą one miały szansę zabrać głos w tej sprawie, w której mają coś do powiedzenia. Z tego powodu czytanie Nowego Testamentu jest sztuką.
Największe niebezpieczeństwo wypływa z pozornych oczywistości: gdy za szybko uwierzyliśmy, żeśmy zrozumieli sens jakiegoś tekstu, poznali jego profil, wyjaśnili jego historyczną substancję; gdy za mało krytycznie podeszliśmy do tradycyjnych interpretacji albo zupełnie nowych hipotez uważając je za poprawne i prawdziwe; gdy zbyt powierzchownie studiujemy dany tekst; gdy czytając tekst za mało idziemy w głąb.
Udany komentarz jest zawsze sprawą pewnej intuicji czy olśnienia; nagle spada, jak spadają łuski z oczu, a tekst jawi się w zupełnie nowym świetle. Tego rodzaju momentów nie można wymusić, ale też nie można na nie po prostu tylko czekać. Trzeba je przygotować, a potem winny być odpowiednio spożytkowane. Jako prawdziwa sztuka, egzegeza jest zawsze także solidnym rzemiosłem. Dobrze opanowana sztuka rzemieślnicza zakłada solidną wiedzę, odpowiednie narzędzia i długotrwałe doświadczenie. Wszystko to można sobie z czasem przyswoić krocząc drogą prowadzącą od ucznia poprzez czeladnika do majstra.
Podstawowe zadanie polega na tym, aby nauczyć się języka Nowego Testamentu. Chodzi tu nie tylko o język grecki -język pism prachrześcijańskich, język aramejski -język ojczysty Jezusa, oraz hebrajski -język Starego Testamentu. W najbardziej elementarnym sensie chodzi o to, aby dowiedzieć się, co mówią nowotestamentowe pisma, oraz w jaki sposób to mówią. Jakimi tematami się zajmowały? Jakie doświadczenia znalazły w nich odbicie? Jaki obraz świata prezentowały? W jakich warunkach kulturowych, społecznych, politycznych, ekonomicznych powstały? Jakie słownictwo było do ich dyspozycji? Jaki był ich język obrazów? Jakie techniki komunikowania się rozwinęli ich autorzy? Jakie okazje wykorzystywali? Jakie efekty pragnęli osiągnąć?
Sztuka egzegezy
Jaki związek istnieje między licznymi wypowiedziami i zamierzeniami, których spore nagromadzenie znajdujemy w Nowym Testamencie?
1.2. Gromadzenie doświadczeń
Kto pragnie odpowiedzieć na te pytania, które przecież pojawiają się w związku z Nowym Testamentem, nie zaczyna w punkcie zerowym, ale staje w jednym szeregu razem z wielką rzeszą znawców Biblii, którzy od dawna, a nie dopiero od pojawienia się egzegezy historyczno-krytycznej, mozolą się nad odpowiedziami. Doświadczenie tych poprzedników nie może zapewne uchodzić za nietykalną świętość, ale wciąż musi być kwestionowane; w gruncie rzeczy stanowi ono jednak swoisty punkt wyjścia, bez którego nie może się udać żadne przekonujące objaśnianie Biblii, a także żadne nad nią innowacyjne badanie naukowe. Nie przypadkowo wiele monografii z zakresu egzegezy zaczyna się od przedstawienia „historii badań". Kpiarze uważają wprawdzie, że takie przedstawienie ma często służyć jedynie temu, aby uwypuklić nieporównywalność najbardziej własnych poglądów autora, który teraz sięga po pióro; w dobrych jednak pracach naukowych stanowi ono udokumentowanie tego, jak bardzo konieczne jest włączenie się w bieg naukowej dyskusji, i jak wielorakie bodźce w formie przyzwolenia i krytyki trzeba będzie uwzględnić. Aby w zakresie egzegezy móc kompetentnie zabrać głos, trzeba przejść nader obszerny program studiów. To wszystko stanowi uzasadnienie trudu, jaki sprawia biblistyka, ale i podniety, jakiej ona dostarcza.
Wiedza, jakiej wymaga i jaką wspiera sztuka rzemiosła egzegetycznego, polega na zapoznaniu się z celami i technikami pracy egzegetycznej, ale przede wszystkim także na tym, aby dostrzec samo Pismo Święte Nowego Testamentu wraz z jego oso-
10 Wprowadzenie
bliwościami i jego doniosłością. Podstawowa wiedza z zakresu Nowego Testamentu zawarta jest w różnego rodzaju książkach
Q Książki zatytułowane „Wprowadzenie" do Nowego Testamentu dostarczają czytelnikowi wiadomości o okolicznościach i powodach powstawania pism Nowego Testamentu, ich autorze, adresatach, tematyce i ich strukturze, ale także o kształcie tekstu i ustaleniu kanonu ksiąg Nowego Testamentu.
□ Książki zatytułowane „Nauka o Biblii" łączą w jedność, w sposób streszczający, cały materiał z zakresu Nowego Testamentu;dostarczają wiadomości o treści, strukturze, gatunku i o tematyceposzczególnych pism.
□ Książki zatytułowane „Teologia" Nowego Testamentu dostarcza-ją przeglądu istotnych wypowiedzi teologicznych zawartych w różnych tekstach i pochodzących od różnych autorów; najczęściejodpowiadają też na pytania dotyczące tego, co w różnych świadectwach Nowego Testamentu uchodzi za istotne i wiążącew chrześcijańskiej doktrynie.
□ Książki zatytułowane „Komentarz" przemierzają rozdział za rozdziałem, wiersz po wierszu wszystkie pisma Nowego Testamentu,aby krok po kroku ukazać historyczny sens ich wypowiedzi.
□ Książki zatytułowane „Hermeneutyka" Nowego Testamentu zastanawiają się nad prawem i granicami, możliwościami, trud...
dziadekpp