Zofia Nałkowska - Granica.doc

Z. Nałkowska: Granica. Wstęp z BN

Nałkowska:

-          urodzona 10.11.1884 w Warszawie,

-          z domu wyniosła wychowanie i wykształcenie na wysokim poziomie – wielu znanych ludzi przyjaźniło się  z Nałkowskimi (m.in. Adolf Dygasiński, Stanisław Brzozowski, Tadeusz Miciński, Wacław Berent),

-          prywatna pensja pani Hoene – ukończyła ją Nałkowska z wyróżnieniem. Studiów uniwersyteckich nie podjęła ze względu na brak forsy. Samokształcenie. Dyskusje w ramach tajnego Uniwersytetu Latającego. Wychowana w środowisku społeczników, silnie zaangażowana we współczesność. Aktywność społeczno-kulturalna i polityczna to dopełnienie jej pisarstwa,

-          chce równouprawnienia kobiet,

-          chce utworzenia Związku Zawodowego Literatów Polskich, od 1920 – członek zarządu Związku,

-          przeciwna faszyzacji życia kraju, związana z intelektualną lewicą,

-          od 1933 członek Polskiej Akademii Literatury,

-          związki z grupą literacką Przedmieście,

-          od stycznia 1945 – prace w Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce,

-          zmarła 17.12.1954 w Warszawie,

-          od 14 roku życia prowadzi Dzienniki, czyta w oryginale pisarzy francuskich, rosyjskich, angielskich i niemieckich,

-          s. IX sądziła, iż młodzież winno się głównie uczyć literatury współczesnej, gdyż „gust do rzeczy dojrzałych, archaicznych, do wszelkiej patyny i piękności wiecznych przychodzi dopiero z wiekiem”,

-          fascynowała się współczesnością,

-          debiut literacki w Młodej Polsce. I okres twórczości – rozbieżne prądy i dążenia. Twórczość pod wpływem 2 wzorców – 1) zrodzony z kryzysu wartości, dążący do irracjonalizmu i pesymizmu, poglądy Schopenhauera i Nietzschego, idzie ku symbolice i nastrojowości impresjonistycznej, prawie dekadentyzm; estetyzm; kult zdobnictwa, 2) rodzimy, podejmujący problematykę życia narodu, problematykę obywatelską i społeczną (Żeromski, Wyspiański, Strug),

-          1898 (14 lat) – debiut – wiersz Pamiętam w „Przeglądzie Tygodniowym”. Debiut prozatorski – 1904 – Lodowe pola (potem to I część powieści Kobiety, wydanej w 1906 roku; II część -  W czerwonym ogrodzie, III – Pieśni miłosne),

-          1907 powieść Książę – dziennik życia bohaterki-narratorki,

-          częsty motyw niewspółmierności między marzeniem i życiem. W Rówieśnicach (1907) – technika zmiennych obiektywów. 1910 – powieść Narcyz – tu wyzywający indywidualizm, szczerość, niezgoda na pozory, walka ze światem zewnętrznym, wygasanie estetyzmu, styl zintelektualizowany, aforystyczny, prostota, umiar. Węże i róże (1913),

-          pisze Hrabiego Emila, tom nowel Tajemnice krwi (1917),

-          s. XXII Dorobek Nałkowskiej lat 1918 – 1954 był negacją, ale także – jednocześnie – kontynuacją i rozwinięciem jej twórczych doświadczeń modernistycznych,

-          1924 Romans Teresy Hennert – nie ma radości z odzyskanego śmietnika. Po tym – rozszerzenie szkicu Na torfowiskach: Dom nad łąkami; Choucas (1927, powieść internacjonalna), Niedobra miłość (romans prowincjonalny z 1928),

-          dramaty: 1930 Dom kobiet, 1931 Dzień jego powrotu, 1936 Agnieszka Słuczańska (niewypał, przeróbka Niedobrej miłości),

-          1931 – zbiór nowel-szkiców Ściany świata, 1932 zaczyna pisać Granicę. 1939 – wydaje Niecierpliwych,

-          1946 – Medaliony – s. XXXI zamknęła w nim pisarka relację o okupacji hitlerowskiej w Polsce, o masowym zorganizowanym pedantycznie ludobójstwie dokonywanym na różnych narodowościach w obozach koncentracyjnych,

-          1950 – 1954 Węzły życia – powieść polityczna o powstaniu i funkcjonowaniu sanacyjnego systemu, książka trudnego optymizmu,

-          amatorska krytyka literacka – 1957 Widzenia bliskie i dalekie – ostro osądza dydaktyzm dzieła w postaci sztucznie wprowadzanego do utworu moralizatorskiego komentarza. Funkcja dzieła to nie zwykłe odzwierciedlenie rzeczywistości,

-          tomy opowiadań: 1908 Koteczka, czyli białe tulipany, 1913 Lustra, 1917 Tajemnice krwi, 1925 Małżeństwo,

GRANICA

-          zaczyna Nałkowska pisać Granicę 20.05.1932, pracuje do 1935 roku,

-          2 modele powieściowe w Polsce w latach 1932 – 1939 – 1) jak XIX wieczna tradycja realistyczna, 2) o charakterze awangardowym, zmierza do eksperymentu, idzie ku deformacji, grotesce, kreacjonizmowi (Choromański, Schulz, Gombrowicz, Andrzejewski), Granica łączy te dwa kierunki,

-          tytuł: 1) bariera społeczno-obyczajowa, odnosi się do podziałów klasowych, 2) płaszczyzna psychologiczno-moralna – do problemu tożsamości bohatera, przesuwanie się granic między dobrem i złem, 3) płaszczyzna filozoficzna – granica – wieloraka perspektywa ideowo-artystyczna powieści,

-          pytania o istotę człowieka jako jednostki i jako części społeczeństwa, problem niewspółmierności między mniemaniem człowieka o sobie, a oceną jego przez innych. Własne mniemania wygasają ze śmiercią, prawda społeczna jest trwalsza,

-          1922 Charaktery – etiudy, studia artystyczne o człowieku,

-          zrozumienie dla krzywdy społecznej, pasja oskarżycielska, wrażliwość na przemiany socjalne i obyczajowe wsi. Przekrój całego społeczeństwa (jest ziemiaństwo i wieś, drobnomieszczaństwo – Kolichowska, kapitał – Hettner, proletariat. Ich losy wiążą się z dziejami głównych bohaterów,

-          rodzina Ziembiewiczów – relikt staroszlachetczyzny,

-          mieszczaństwo – żądza gromadzenia i posiadania, jednostronne widzenie świata, brak gustu, niezrozumienie sensu świata, malkontenctwo, nieustępliwość, małostkowość, prostactwo (Kolichowska, Chązowicz),

-          kapitalista – właściciel huty – związki między ekonomiką kapitalistyczną a polityką sanacyjną,

-          proletariat – Gołąbscy, Borboccy, Chąśbowie, Bogutowa – duże wartości moralne. Praca – warunek konieczny siły moralnej człowieka, bezrobocie człowieka poniża i demoralizuje,

-          analiza procesów politycznych stanowi dopełnienie Przedwiośnia,

-          mity polityczne Ziembiewicza: „Niwa” – pismo bezpartyjne, w Polsce można budować nowe bez burzenia starego (nie ma miejsca na walkę klasową), filantropia rozwiąże problemy społeczne,

-          kompozycja jak u Prousta – na początku koniec. Inwersje w retrospekcji. Po 1920 Zenon ma za sobą kilka lat studiów, przyjaźń z Wąbrowskim i romans z Adelą. Potem kończy studia, wraca do kraju, pracuje w „Niwie”, żeni się, podróż poślubna, narodziny syna,

-          przestrzeń – 1) usytuowanie bohaterów w jakimś miejscu, 2) metaforyczna. Jest się takim, jak miejsce, w którym się jest. 2 tendencje – 1) odśrodkowa – poszerzanie ilości miejsc zdarzeń, 2) powroty do kamienicy Kolichowskiej,

-          powieść o szczególnej roli schematu w życiu człowieka,

-          bohaterowie – dynamiczni, wielowarstwowe osobowości, bez mikroanalizy psychologicznej i psychopatologii, postacie szkicowane wyraziście, bez drobiazgowych opisów, skrót,

-          Zenon Ziembiewicz – zwykły, niezdarny uwodziciel, inteligentny, rzeczowy, racjonalny, uporządkowany,

-          Justyna Bogutówna – portret wewnętrzny – ofiara żądz, ale i nieodpowiedzialna, kapryśna, prostacka, wulgarna,

-          Elżbieta Biecka jak Nałkowska – rozważna, rozsądna, życzliwa ale niewyrozumiała dla chorej ciotki, zdolna do obiektywnej autoanalizy,

-          narrator – osoba fikcyjna, nie należąca do świata przedstawionego, neutralna wobec niego, intelektualna dociekliwość, wnikliwość, obiektywizm. Nie wszechwiedzący, omylny. Porządkuje i sumuje racje, komentuje,

-          mowa zależna (w narracji) – relacje o świecie przedstawionym, komentarz autorski (ocenia moralną postawę bohaterów – jako 1) dopełnienie i rozwinięcie myśli bohatera, 2) wyjaśnia / ocenia bohatera, 3) interpretuje zdarzenia by zaprezentować formuły uniwersalne. Mowa niezależna – często wchłaniana przez mowę pozornie zależną,

-          dążność do formuł ogólnych, definicji, interpretowania przykładów,

-          wypowiedzi dostosowane do charakteru postaci