Theo Moody - Historia Irlandii.pdf

(1362 KB) Pobierz
HISTORIA IRLANDII
Pod redakcją
Theo W. Moody’ego i F.X. Martina
Przełożyli
Małgorzata Goraj-Bryll, Ernest Bryll
ZYSK I S-KA WYDAWNICTWO
Wydanie I, Poznań 1998
Przekład oparty na poprawionym i poszerzonym wydaniu z roku 1994
Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c.
ul. Wielka 10, 61-774 Poznań
fax 852 63 26, Dział handlowy tel./fax 853 27 51, Redakcja tel. 853 27 67
Książkę tę dedykujemy, pamięci Theo Moody’ego (1907-1984) w hołdzie dla pracy
historyka
oraz jego działałności w radiu i telewizji.
Praca nad nowym wydaniem tej książki
została ukończona tuż przed jego śmiercią
11 lutego 1984 roku.
Spis treści
Wstęp do wydania z 1967 roku. 9
Wstęp do wydania poprawionego
Spis ilustracji. . 13
1.Spojrzenie geografa na historię Irlandii - J.H.Andrews.14
2.Irlandia prehistoryczna - G.F.Mitchell.. . 33
3.Społeczeństwo wczesnej Irlandii (I-IX wiek) - F.J.Byrne.. . 46
4.Początki chrześcijaństwa (V i VI wiek) - Tomas Ó Fiaich. .. 65
5.Złoty wiek wczesnochrześcijańskiej Irlandii (VII i VIII wiek) - Kathleen Hughes. . 74
6.Wiek wojen z wikingami (IX i X wiek) - Liam de Paor… . 93
7.Irlandia w XI i XII wieku (około 1000-1164) - Br-ian Ó Cuiv .. 108
8.Przybycie i osiedlanie się Normanów (1169-1301)) - F.X.Martin.. 124
9.Średniowieczna kolonia angielska (XIII i XIV wiek) - J.F.Lydon..145
10.Odrodzenie gaelickie i supremacja Geraldów (około 1400-1534) - Art Cosgrove…156
11.Najazd Tudorów (I 534-1603) - G.A.Hayes-McCoy 174
12.Kolonizacja Ulsteru i rebelia 1641 roku (I 603-1660) - Aidan Clarke 188
13.Restauracja i wojna jakobitów (1660-1691) - J.G.Simms.. .. 202
14.Wiek praw karnych (1691-1778) - Maureen Wall.. 215
I5.Naród protestancki (1775-1800) - R.B.McDowell . 229
16.Wiek Daniela O’Connella (1800-1847) - J.H.Whyte . 245
17.Wielki głód (1845-1850) - E.R.R.Green… 259
18.Fenianizm,autonomia i wojna o ziemię (1850-1890) - Theo W.Moody 271
19.Od Parnella do Pearse’a (1891-1921) - Donal Mc Cartney.. .. 291
20.Irlandia Północna (1921- 1966) - J.L.McCracken.. .. 310
21.Wolne Państwo Irlandzkie i Republika Irlandii (1921-1966) - Patrick Lynch..321
22.Irlandia (1966-1982) - J.H.Whyte . 339
23.Irlandia (1982-1994) - Richard English… . 359
Bibliografia historii Irlandii… … . . 377
Chronologia dziejów Irlandii… . 413
Od 24 stycznia do 13 czerwca 1966 roku Radio Telefis Eireann emitowała cykl składający
się z dwudziestu jeden programów, a zatytułowany “Historia Irlandii”. Tekst owych
programów, poprawionych nieco i przysto-sowanych do potrzeb druku, publikujemy w
niniejszej książce. Szatę graficzną stanowią ilustracje wybrane spośrod materiałów, które
pokazywano w programach telewizyjnych.
Celem telewizyjnego cyklu była prezentacja badań nad dziejami Irlandii w sposób
rzetelny i wiarygodny, ale popularny; zwięzły, ale dający szerokie i wielostronne
spojrzenie na wydarzenia historyczne; selektywny, ale wyważony i przemyślany;
krytyczny, lecz konstruktywny i pełen zrozumienia. Nad projektem pracowało dwudziestu
jeden naukowców, specja-listów w swojej dziedzinie. Choć projekt opierał się na
wspólnyeh ramach, pozostawiał każdemu z autorów prawo do swobodnej interpretacji i
od-rębności w przedstawianiu swojej części składającej się na ogólną całość.
Stąd poczucie jedności, które jest niewątpliwie zauważalne w tej książce, nie jest
rezultatem narzuconej koncepcji, lecz wynika z samej natury tematu. Współautorzy nie
pragnęli bowiem ani udowodnić jakiejkolwiek te-zy, ani podporządkować się jakiejś
oficjalnej ocenie.
Ponieważ każdy rozdział książki powstał ze scenariusza półgodzinnego programu, każdy z
autorów miał trudności związane z wyborem. Znajdą się z pewnością czytelnicy, którzy
nie zgodzą się z proponowanym wyborem tematów. Sami zresztą jako redaktorzy
chcieliśmy uzupełnić ten cykl podsumowaniem niektórych okresów, a przede wszystkim
faktami z historii społecznej i ekonomicznej. Okazało się to jednak niewykonalne. Całe
nasze przedsięwzięcie naukowe musiało powstać w określonym terminie i ten warunek
wszyscy zaakceptowali. Każdy z nas był bowiem przeświadczony o pilnej potrzebie
stworzenia ogólnych opracowań szeroko obejmujących dzieje Irlandii. Niniejsze
opracowanie proponuje czytelnikowi nowy i aktualny zarys przedmiotu oparty na
najbardziej rzetelnych ustaleniach naukowych.
Książka, mamy nadzieję, będzie służyć i jako przewodnik, i jako źródło wiedzy
historycznej. Na końcu podajemy wykaz literatury do dalszej lektury. Obejmuje on całą
dziedzinę historii Irlandii oraz tematy, które nie zostały poruszone w naszym przeglądzie.
Czytelnicy otrzymają również chronologię dziejów Irlandii, która niewątpliwie ułatwi i
uzupełni naszą opowieść. Lista proponowanych lektur (poza działami I, II, XIII, XIV)
opiera się na zestawach dostarczonych przez współautorów cyklu. Redaktorzy
ponosząjednak całkowitą odpowiedzialność zarówno za ich ostateczny wy-bór, jak i
układ.
Ilustracje zamieszczone w książce nie służą jej uatrakcyjnieniu-choć na wiele z nich
przyjemnie popatrzeć - ale są raczej dokumentami objaśniającymi określone fragmenty
tekstu. Są to głównie reprodukcje obrazów, rysunków i fotografii z danej epoki oraz
zdjęcia zabytków i innych obiektów o znaczeniu historycznym. Jest też pewna liczba
specjalnie opra-cowanych map, które przybliżają realia geograficzne wydarzeń. W
każdym przypadku staraliśmy się podać dokładny opis danej ilustracji, jej źródło i jeśli to
możliwe, datę powstania. Przy tej pracy i ogólnie przy przygo-towaniu ilustracji
korzystaliśmy z nieocenionej pomocy państwa Maire i Liama de Paorów. Dziękujemy za
tę pomoc. Wyrażamy też wdzięczność wielu wymienionym w spisie ilustracji instytucjom,
które udostępniły nam swe archiwa. Specjalne podziękowanie winniśmy Commissioners
of Public Works in Ireland, Bórd Failte Eireann, National Library of Ireland, National
Museum of Ireland, bibliotece Trinity College w Dublinie oraz Ordnance Survey of
Ireland, na którego mapach są oparte mapy przygotowane na użytek tej książki.
Dublin, 18 list<#pada l966 T.W. Moody
F.X. Martin
Wstęp do wydania poprawionego
Jesteśmy przekonani, że po siedemnastu latach niniejsza książka jest nadal użyteczna;
mając po raz pierwszy od czasów jej publikacji w roku 1967
możliwość przygotowania nowego wydania, postanowiliśmy poprawić ją i uaktualnić.
Napisanie tej książki na nowo było niemożliwe choćby z tego powodu, że pięciu z
pierwotnej grupy dwudziestu jeden autorów nie ma już między nami. Gdyby ci sami
autorzy napisali jeszcze raz tę samą książkę, byłaby to bez wątpienia inna książka niż ta,
którą tak szybko i w harmonii stworzyła pierwotna grupa w latach 1965-1966. To, co
zostało wtedy napisane, jest odbiciem stanu wiedzy historycznej tamtego czasu. Od tej
pory w nauce zrobiono postępy. Mimo to jesteśmy głęboko przekonani, iż w swej istocie
książka zachowała wartość i zgodziliśmy się wraz z Radio Telefis Eireann pozostawić
tekst w zasadzie bez zmian. Wprowadziliśmy jednak w bibliografii i w kilku ważnych
miejscach tekstu wyniki ostatnich badań.
W nowym wydaniu 1) poprawilismy błędy drukarskie i pomyłki lite-rowe, 2)
poprawiliśmy błędy merytoryczne, 3) uzupełniliśmy zasadnicze braki w pierwotnym
tekście, uwzględniając skalę i zakres tematu książki, 4) uaktualniliśmy bibliografię, 5)
poprawiliśmy i uaktualniliśmy chronologię, 6) dodaliśmy rozdział 22 obejmujący historię
od roku 1966 do 1982.
Poprosiliśmy wszystkich żyjących autorów o dostarczenie materiałów dotyczących
punktów I-5 i prawie wszyscy odpowiedzieli na to zaproszenie. Punkt 1 wymagał
niewielkich zmian, ale wykorzystano okazję, aby poprawić drobne niekonsekwencje w
interpunkcji, pisowni i innych for-mach. W punkcie 2 zmieniono niektóre zdania i
fragmenty, szczególnie w rozdziałach 2 i 6. Jeśli chodzi o punkt 3, znaleźliśmy sposób na
to, aby nie burząc oryginalnego tekstu, włączyć weń nowy materiał. Jeśli chodzi o punkt
6, nowy rozdział został napisany przez profesora J.H. Whyte’a, któremu dziękujemy za
współpracę. Punkty 4 i 5 łączyły się ze znacżnymi poprawkami i zmianami.
Ostatnie siedemnaście lat przyniosło niezwykle interesujące nowe publikacje i artykuły
(szczególnie w periodykach) na temat historii Irlandii.
Próbowaliśmy włączyć najważniejsze z nich do poszczególnych kategorii, które
wyróżniliśmy w dziale “Książki do dalszej lektury”. Ci czytelnicy, którzy zechcą szukać
nowych opracowań naukowych, otrzymają więc praktyczny przewodnik. W obecnym
wydaniu, tak jak w wydaniu pierwszym, poszerzona bibliografia obejmuje również tematy
nie poruszane w tekście zasadniczym. Dwie dalsze zmiany zasługują na komentarz. Dział
II (Ogól-ne prace w różnych dziedzinach) został poszerzony, jeśli chodzi o zakres i
definicje; wprowadzono nowy dział XIII, gdzie zebrano prace na temat historii Ulsteru.
Mamy nadzieję, że tak uzupełniona bibliografia okaże się ciekawa i pożyteczna nie tylko
dla zwykłego czytelnika, ale także dla spe-cjalisty jako konspekt dwudziestowiecznej
historiografii w języku angielskim i irlandzkim na temat Irlandii.
Chronologia dziejów Irlandu, która do roku 1534 była zbyt wąska, została poszerzona.
Podobnie rozwinięto całość chronologu i doprowadzono ją do początków 1984 roku.
Kalendariumjest teraz ważnym uzupełnieniem tekstu.
Mamy nadzieję, że tak poprawiona i poszerzona książka przyniesie zarys irlandzkiej
historii: zarys popularny i miarodajny, zwięzły, ale dający wielostronne spojrzenie,
selektywny, ale wyważony i rzetelny, chłodny i krytyczny, ale konstruktywny i pełen
zrozumienia i ukaże drogę do głęb-szych poziomów wiedzy.
Dublin, 9 lutego 1984 T.W. M.
F.X. M.
Kolejny rozdział pt. “Irlandia 1982-1994”, autorstwa Richarda Engli-sha, został dodany
do tekstu; odpowiednio uzupełniono też chronologię.
Wrzesień l994 F.X. Martin
Spojrzenie geografa na historię Irlandii
J. H. Aridrew.s
Irlandia XX wieku to kraj należący do najsłabiej rozwiniętych państw świata zachodniego.
Ma niewielką powierzchnię, małą liczbę ludności, a sukcesy w produkcji dóbr
pozarolniczych przychodzą jej z trudem. Położenie geograficzne stawia ją na marginesie
spraw zachodniej Europy. Mimo popularności wśród turystów nie zdołała przyciągnąć
większej grupy stałych imigrantów. Sytuacja ta nie jest tylko wynikiem wydarzeń
historycznych.
Irlandia to mały, otoczony morzem ląd, istniejący przynajmniej od 8 ty-sięcy lat, kiedy to
zmiany poziomu morza oddzieliły go od reszty kontynentu. Irlandia nigdy nie była potęgą
militarną. Zdarzały się jednak czasy, kiedy jej urodzajna ziemia, miedź i złoto przyciągały
pełnyeh energii kolonizatorów z Europy i kiedy jej uczeni i misjonarze kształtowali życie
intelektualne innych krajów.
Zanim spróbujemy zrozumieć te koleje losu, musimy spojrzeć na różne regiony naszego
kraju, zbadać ich wzajemne zależności oraz relacje ze światem zewnętrznym.
Przyroda wielu rejonów nie była i nie jest zbyt gościnna. Większość nadbrzeżnych
obszarów wznosi się stromo bądź marszczy w górskie ma-sywy. Wśród urwistych gór o
wysuszonych przez zimowy wiatr stokach leżą doliny, z których żyzną ziemię wypłukały
ulewne deszcze. Pośród szorstkiej trawy i wrzosowisk założono wyboiste pastwiska. W
tych rejonach kamienne korzenie irlandzkiego krajobrazu sięgają powierzchni.
Zobaczymy bazaltowe urwiska Antrim, najeżone kwarcytami góry Donegalu, Mayo i
Galway, wapienne ścieżki ogołoconej i spękanej północnej Clare, pia-skowce Kerry i
łupkowo-granitowe doliny Wicklow. Wzgórza, choć widać je zewsząd, stanowią zaledwie
jedną ósmą całej powierzchni Irlandii. Nie sądźmy jednak, że pozostałe ziemie to
urodzajne niziny. Szczególnie na północy wyspy (widać to na zwykłej mapie ze szkolnego
atlasu) niziny są w rzeczywistości labiryntem ściśniętych wśród jezior i bagien małych
pagórków, znanych jako drumliny. W przeszłości drumlinowe pasy tworzyły zaskakująco
skuteczną barierę. Na południu przechodziły wprawdzie w pozornie łagodniejszy obszar,
ale tu z kolei ziemię przecinały tysiące akrów gołych i odludnych torfowisk, wiele z nich
w samym środku wyspy.
Było to inne utrudnienie, które sprawiało, że zarówno w militarnym, jak i rolniczym
sensie te okolice były niedostępne.
Pozostaje jednak znaczna część Irlandii - co najmniej połowa - która może być w pełni
produktywna, choć i tu większość dobrych ziem sąsiaduje z ugorami. Jeszcze kilkaset lat
temu liczne skupiska leśne okalały bagna lub okrywały niższe zbocza wzgórz. Moczary,
góry, lasy nie nadawały się do uprawy, ale służyły okolicznym rolnikom jako letnie
pastwiska. Zapewniały też schronienie, gdy armie najeźdźców wypalały zboża na
nizinnych polach.
Te niepozorne, ubogie tereny nieraz pomagały zmienić bieg historii Irlandii, chociaż ich
wpływ nigdy nie był decydujący. To w tym krajobrazie tworzyły się i przekształcały
charakterystyczne dla wyspy wierzenia, idee i postawy.
Jedną z takich postaw jest być może najstarsza z irlandzkich cech narodowych, nasze
zamiłowanie do “celebrowania śmierci”, zaszczepione nam 3 tysiące lat przed Chrystusem
przez budowniczych megalitycznych grobowców. Te niezwykłe kamienne budowle
znajdują się w każdym zakątku wyspy. To samo można powiedzieć o wielu innych
przedchrześcijańskich i wczesnochrześcijańskich zabytkach. Niektóre z nich są
specyficzne dla Irlandii i trudno byłoby podobne znaleźć w innych krajach.
Poczucie jedności i wspólnota kultury kazały Irlandczykom szukać za-równo jedności
politycznej, jak i niezależności. W tych dążeniach poko-nywanie przeszkód
geograficznych zawsze stanowiło problem. Tradycyjne centrum wyspy, wzgórze
Uisneach, nie było, jak można by się spodziewać, stolicą narodu, lecz częścią politycznej
strefy granicznej, miejscem spotkań niezależnych królestw. Mimo że te królestwa już

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin