Wydarzenia leżące u początków renesansu to upadek Konstantynopola w 1453 i odkrycie Ameryki przez Kolumba w 1492. Włoski renesans dzielił się na – protorenesans, czyli - Duecento XIII wiek i Trecento XIV wiek, oraz renesans dojrzały, czyli - Ouatrocento XV wiek i Cinquecento XVI wiek.
Początki renesansu włoskiego przejawiają się najpierw w literaturze, wraz z odkryciem przez współczesnych, pism autorów starożytnych, stopniowo wszystkie sztuki będą nawiązywać do ideału klasycznego jako źródła inspiracji
Cimabue 1240-1302 – pierwszy malarz włoski który szuka nowych form, w jego niezależności tkwi zadatek wielkiej przyszłości malarstwa włoskiego a mianowicie oparcia się na indywidualności twórczej a nie na dogmatach i przepisach ograniczających artystę, surowość rysunku i wyrazu, oparcie o idee franciszkańskie
- maesta
- ofiarowanie przez św. Franciszka płaszcza ubogiemu
Giotto 1266-1337 – opisany niżej
Szkoła sieneńska
Duccio 1250-1319 – przodujący malarz szkoły sieneńskiej, stworzył typ słodkiej madonny [pełnej dostojeństwa i majestatu, uczył się na wzorach bizantyjskich, unikał sztywności i martwoty, dbając przy tym o rytm i harmonię
- maesta z katedry sieneńskiej
- zesłanie ducha świętego
Simone Martini 1284-1344 – uczeń Duccia, malarz wdzięku, młodości, miękkości, stosował iskrzące się kolory, a szczególnie architektoniczne tło, nie przykłada zbytniej wagi do przejrzystego ukazywania przestrzeni jest jednak wnikliwym obserwatorem
- Św. Klara z Asyżu
- Zwiastowanie z katedry sieneńskiej
Piero i Ambrogio Lorenzetti – w twórczości obu braci pojawia się zainteresowanie codziennym życiem w połączeniu z problematyką przestrzenną, powierzchnia obrazu nabrała jakości przezroczystego okna przez które widzimy rzeczywistą przestrzeń
- narodziny Marii – Piero
- skutki dobrych i złych rządów - Ambrogio
Giotto 1266-1337 przedstawiciel szkoły florenckiej, uczeń Cimabuea ( pierwszego malarza włoskiego, który zaczął szukać nowych form ), jego twórczość otworzyła nową epokę w dziejach sztuki, po raz pierwszy występują u niego świeże studium natury, ruchu, gestów, wyrazu twarzy ( indywidualizacja postaci ), przestrzeni i perspektywy, miał ogromne poczucie kolorystyczne, delikatność i szlachetność barw, trójwymiarowe odwzorowanie bryły przedmiotu i wkomponowanie go w przestrzeń pozwoliło odtworzyć nową dążącą do rzeczywistości wizję świata ( zdawał sobie sprawę że malarstwo nie może być płaskie, sztuka nie może fałszować świata ). Sztuka Giotta w stanowi pomost łączący tradycje średniowiecza z epoką nowożytną, określana jest jako protorenesans, wytycza drogi jakimi pójdzie malarstwo europejskie
- Sceny z zycia św. Franciszka – Asyż 1297-1300
- Freski z kaplicy Scrovegnich w Padwie 1303-1306
- Krucyfiks z kościoła Santa Maria Novella ok. 1290
Piękno to doskonałość zewnętrzna a dobro to doskonałość wewnętrzna
Piękno objawia się w ten sposób że pociąga do siebie ale nie pociąga do siebie wszystkich tylko tych którzy mają w sobie wrodzona idee piękna
Piękno jest wartością najwyższą jest dowodem istnienia boga
Pokaż piękno a nie potrzebujesz słów – filozofie Ficina
Nie ma poznania bez doświadczenia
Jeżeli czegoś nie potrafimy doświadczyć albo zweryfikować za pomocą matematyki to ta wiedza jest niepewna
Wszystko co człowiek robi także sztuka służy poznaniu świata
Sztuka to jedna z najdoskonalszych metod poznania świata
Malarstwo jest filozofią najdoskonalszą ze sztuk – filozofie Leonarda da Vinci
Architektura nie jedno ma obliczenie wszystko da się poddać schematowi, lekceważono kanon i przepisy, swobodna interpretacja sztuk wcześniejszych, jednak im dłużej tym mniej elastyczny stawał się renesans, zaczęto wymyślać kanony i proporcje, nigdy nie kopiowano form wcześniejszych, ale chciano dać coś od siebie, wykorzystywano zmodyfikowane porządki architektoniczne, wydłużone gzymsy, starano się zróżnicować płaszczyznę ścian okładając ja ciosanymi kamieniami ( rustica ), sklepienia są modyfikacją już wymyślonych, innowacją jest sklepienie lustrzane, okna z łuku ostrego przechodzą w łuk a następnie nacisk kładzie się na obramowanie ( okna z uszakami i tympanonem ), powszechnie stosuje się balkony, wykusze z balkonem połączone z wnętrzem domu, attyk, powszechnie stosowano wzory ornamentu antycznego.
Uważany za ojca architektury renesansowej która pierwszy raz pojawiła się we Florencji, w 1401 prowadząc warsztat złotniczy wystartował w konkursie na wykonanie drugich drzwi do baptysterium florenckiego, jego konkurentem był Ghiberti z którym przegrał, w 1418 wygrał konkurs na zaprojektowanie i wykonanie kopuły do katedry florenckiej Santa Maria del Fiore, pierwszym zrealizowanym przez niego renesansowym projektem było Ospedale degli Innocenti – szpital Św. Innocentego, wykonał również kaplice Pazzich i kościół San Lorenzo
- kopuła katedry florenckiej
- Ospedale degli Innocenti
- Kościół San Lorenzo zrealizowany po śmierci Brunelleschiego
- Kościół San Spirito
- Kaplica Pazzich na dziedzińcu klasztoru franciszkańskiego kościoła Santa Croce we Florencji
1404-1472 człowiek renesansu, wszechstronne zainteresowania i dokonania, studiował w Bolonii i Padwie, wynalazca, pisał traktaty ( Della pittura – o malarstwie, De statua – o rzeźbie, trektat o architekturze ), określił wyraźnie podstawowe zagadnienia humanizmu
- Kościół San Francesco w Rimini – jeden z pierwszych kościołów renesansowych
- Palazzo Ruccelai we Florencji
- Kościół San Andrea w Mantui
- Kościół San Sebastiano w Mantui
Pod wpływem Leonarda da Vinci zajmue się architekturą, przebudowuje kościół Santa Maria delle Grazie w Mediolanie ( dodał prezbiterium poprzedzone przestrzenią pod kopułową ), następnie przeprowadza się do Rzymu i buduje Tempietto ( kaplica na dziedzińcu małego kościoła San Pietro in Montorio ), świątynie komemoratywną na planie centralnym najdoskonalej realizującą założenia renesansu, Po wmurowaniu kamienia węgielnego pod budowę nowej bazyliki na Watykanie Bramante zostaje jej konstruktorem
- Santa Maria delle Grazie w Mediolanie
- Tempietto – kaplica wzniesiona na dziedzińcu rzymskiego klasztoru San Pietro in Montorio
- Projekt biblioteki Laurenziana we Florencji ( schody w przedsionku wykonane przez Ammanatiego i Vasariego według projektu Michała Anioła )
- Dobudowuje kondygnacje do pałacu Farnese w Rzymie
1508-1580 Architekt, projektował rezydencje, potrafił wplatać je w topografie terenu, w jego architekturze panowała harmonia, nie była przeładowana dekoracją, zaczynał jako architekt miejski w Vicezny, opracował zrozumiały dla wielu słownik niemal uniwersalnych form architektonicznych, dających się zastosować w różnych sytuacjach i łączyć w harmonijne całości, napisał dzieł teoretyczne – „Cztery księgi o architekturze”, wzorował się na starożytności, jednak interpretuje ją dosyć swobodnie
- nadał nowy kształt hali miejskiej w rodzinnej Vicenzy
- zaprojektował pierwszy teatr nowożytny Teatro Olympico w Vicenzy
- Villa Capra wzniesiona pod Vicenzy
1386-1466 Przyjaciel Brunelleschiego, pierwszy i najwybitniejszy rzeźbiarz quattrocenta, początkowo pracował w pracowni Ghibertiego, brał udział w dekoracji katedry florenckiej, realność i naturalność postaci, harmonia proporcji oraz podporządkowanie szczegółów całości, stosuje zasadę kompozycji perspektywicznej w reliefach
- drzwi męczenników w Starej Zakrystii kościoła San Lorenzo we Florencji
- Święty Jan Ewangelista wykonany do fasady katedry florenckiej
- Figura Św. Jerzego do kościoła florenckich cechów Or San Michele
- Zuccone jeden z proroków wyrzeźbiony do katedry florenckiej
- Cantoria – balkon dla śpiewaków w katedrze florenckiej
- Dawid odlany w brazie na zlecenie Medyceuszy – pierwsza od czasów antyku wolno stojąca rzeźba
- Cętkowany koń – gattamelata – pomnik kondotiera z Padwy
Uczeń Donatella, jeden z największych realistów, nie idealizował swoich przedstawień, był naturalistą, skrupulatnie odtwarzał to co widzi, stosował fakturę, był także malarzem nauczycielem Leonarda da Vinci
- portret kobiecy
- Chrystus i niewierny Tomasz – fasada Or San Michele we Florencji
- Pomnik kondotiera Bartolomeo Colleoniego w Wenecji
Twórczość rzeźbiarska Michała Anioła ( Michelangelo Buonarroti )
1475–1564 – od małego uwielbiał marmur, w wieku 14 lat uzyskał zezwolenie na studiowanie rzeźby na podstawie antycznych posągów, które Lorenzo de Medici zgromadził w swoim ogrodzie koło placu Św. Marka, w 1496 rzeźbi dla bazyliki świętego Piotra w Rzymie Pietę, od tej pory zamówienia napływają bez przerwy, w 1501 powraca do Florencji gdzie realizuje min. posąg Dawida, w 1505 papież Juliusz II wzywa go do Rzymu zlecając wykonanie swojego grobowca, w 1521 rozpoczyna prace nad nagrobkami Medyceuszy co zajmie mu z przerwami kilka lat, w 1535 zostaje mu przyznany tytuł „głównego architekta, rzeźbiarz i malarza pałacu papieskiego”, zaś w 1549 mianowany jest przez papieża „głównym architektem i budowniczym kościoła Św. Piotra”, pracuje także nad pałacem Farnese.
- pieta – Watykan, nie ma w niej bólu, emocji, zawiera stan równowagi, matka boska trzymająca Chrystusa jest młoda kobieta ze zwiastowania, na jej piersi znajduje się szarfa z imieniem twórcy
- Dawid – Florencja
- Bachus – Florencja
- Nagrobki Medyceuszy – Kaplica Medyceuszy w kościele San Lorenzo we Florencji
- Jeńcy – realizuje te dwie rzeźby po ponownym podjęciu prac nad grobem papieża Juliusza II - Luwr
W okresie tym zaczęto wykorzystywać perspektywę linearną ( którą prawdopodobnie wymyślił Brunelleschi ), stosowano tym samym zasady matematyczne co podniosło rangę sztuki, artyści wykorzystywali perspektywę do granic możliwości.
Masaccio – opisany niżej
Uccello – fanatyk perspektywy, tworzy abstrakcyjny świat, eksperymentuje
- bitwa pod San Romano
- walka Św. Jerzego ze smokiem
Pierro della Frencesca – opisany niżej
Mantega – bawił się perspektywą, archeologiczna dokładność, malował min. starą architekturę rzymską, masywne postacie
- Chrystus w ogrójcu
- Zaśnięcie Marii
- Triumf Cezara
Domeniko Ghirlandajo – nie idealizował, świetnie znał się na malarstwie niderlandzkim i perspektywie, sceny religijne umieszczał w niderlandzkich wnętrzach, stroje i sprzęty były renesansowe a nie biblijne, naturalizm
- pokłon trzech króli
- portret starca z wnukiem
Fra Fillipo Lippi – piękna cukierkowe madonny, wyidalizowane, poszukiwanie idealnej kobiety, znał malarstwo niderlandzkie
- zwiastowanie
- głowa madonny
Sandro Botticelli – opisany nizej
1415/1420-1492 – początkowo nauki podbierał u mistrza ze szkoły sieneńskiej, żyje w rodzinnym Borgo i nie zna rewolucji dokonujących się w malarstwie, dopiero we Florencji styka się z dziełami malarzy takich jak Masaccio, Uccello, Fra Angelico, z rzeźbami Donatella oraz pracami Brunelleschiego, pozostaje pod wpływem Uccella i Giotta, oprócz malarstwa jego pasją była matematyka, napisał traktaty: „o perspektywie malarskiej” i „O pięciu ciałach regularnych”, obrazy rygorystycznie podporządkowuje perspektywie, wszystko jest zaplanowane, przemyślane, nic nie pozostawia przypadkowi.
- Madonna miłosierdzia – środkowa część poliptyku z kościoła bractwa Miłosierdzia z Borgo
- Freski w Arezzo – freski z chóru kościoła Św. Franciszka w Arezzo, cykl ilustrujący najważniejsze epizody legendy krzyża
- Chrzest Chrystusa – stanowił centralną część tryptyku, którego pozostałe fragmenty nie zachowały się
- Książęcy Dyptyk z Urbino, portrety Battisty Sforzy i Federiga Da Montefeltro
1401-1428 urodził się niedaleko Florencji, na jego osobowość artystyczna wpływ miało środowisko florenckie oraz przyjaciele – Donatello i Brunelleschi ( mówiło się o nich wielka trojka florenckiego renesansu ), nie wiadomo na pewno czy pobierał nauki w jakiejś pracowni, współpracował z Masolinim min. przy dekoracji kaplicy Brancaccich, w 1426 dostaje zamówienie na duży poliptyk do kościoła Santa Maria del Carmine w Pizie, po powrocie do Florencji otrzymuje wiele prestiżowych zleceń, wprowadził perspektywę do malarstwa, tym samym stał się obiektem do naśladowania, miał duży wplyw na malarzy północnych wloch min. Jacopo Belliniego i Pisanella. Masaccio odrzucił tradycję gotyku, uważał się za spadkobiercę Giotta, który sto lat wcześniej głosił, że sztuka winna zwracać większą uwagę na rzeczywistość otaczającego świata
- Trójca Święta z kościoła Santa Maria Novella we Florencji
- Ukrzyżowanie
- Freski w kaplicy Brancaccich w kościele Santa Maria del Carmine we Florencji
Twórczość Botticellego
1445-1510 urodził się we Florencji w rzemieślniczej dzielnicy, pobiera nauki u florenckiego rzeźbiarza i malarza – Verrocchia, maluje głównie Madonny z dzieciątkiem, w wieku 25 lat otwiera własną pracownie, jego uczniem zostaje Filippino Lippi, syn Filippa, u którego on sam rozpoczynał naukę, malował obrazy o tematyce mitologicznej, ważna dal niego był kreska, linia, malował w kaplicy Sykstyńskiej, Na twórczość Botticellego wpływ miał mnich Savonarola, głosił kazania, zagrażał władzy Medyceuszy, za co został złapany prze inkwizycje, po tym wydarzeni Botticelli zniszczył część swoich prac, w epoce, która najwięcej uwagi poświęca studiowaniu zasad naukowej perspektywy czy anatomii, on stara się zgłębić uczucia ludzkie, portret psychologiczny
- Narodziny wenus
- Derelitta
- Primavera
- Wenus i Mars
- Oszczerstwo
Malarstwo weneckie XV i XVI wieku
Wenecja stworzyła odmienną dominującą szkołę, położenie miasta kształtuje klimat, światło jest zniekształcone przez wilgotność powietrza i mgły, umiano tę specyfikę uchwycić, szkoła kolorystyczna ( w Florencji dominuje rysunek ), szukano odpowiednich barwników ( artyści alchemicy, strzeżono tajemnic otrzymywania barw, wykorzystywano egzotyczne rośliny, Wenecja była dużym portem handlowym ), po raz pierwszy zastosowano tam malarstwo olejne
Antonello da Messino
Giovanni Bellini – należał do rodziny Bellinich, która założyła słynna pracownię, przez którą przewinęło się wielu wielkich malarzy
- przemienienie pańskie
- alegoria chrześcijaństwa
Vittore Carpaccio - stosował złotą mgiełkę, z lekka naśladuje ikony i mozaiki
- rycerz
- nawiedzenie
- kazanie Św. Stefana
Giorgione – przyjaciel Tycjana, był dla niego inspiracją, świeżość i żywość koloru, upraszcza sposób robienia obrazu, rezygnuje ze szkicu wstępnego, postacie są statyczne, refleksyjne, tajemnicze, wprowadza malarstwo totalne, wszystko jest budowane za pomocą koloru
- śpiąca Wenus
- trzej filozofowie
- burza
Tycjan – opisany niżej
Veronese – najwybitniejszy malarz ścienny, do perfekcji doprowadził fresk, uwielbiał dużych rozmiarów kompozycje, potrafił odtworzyć światło dzienne, sławę zyskał malując uczty, tłumne duże kompozycje, ściągną na siebie uwagę inkwizycji po namalowaniu ostatniej wieczerzy, kazano mu przemalować obraz, on zmienił jedynie nazwę, powiedział „my malarze pozwalamy sobie na taką swobodę jaką poza nami maja tylko błaźni i poeci”
- znalezienie Mojżesza
- gody w kanie
- uczta u Lewiego
Tintoretto – jego ideałem sztuki był rysunek Michała Anioła i kolor Tycjana, malarz pogranicza epok, dużo malował, przez pewien czas był zapomniany, uwielbiał stosować perspektywę, eksperymentował ze sztucznym oświetleniem, wykorzystywał postacie do oświetlenia obrazu, dzięki temu stworzył wrażenie ukazywania duszy, ekspresyjne malarstwo, znać pociągnięcia pędzla, warsztat artystyczny nie jest ukrywany, czytelna jest szybkość i nerwowość tworzenia obrazu
- Zuzanna i starcy
- Przeniesienie ciała Św. Marka
- Rzeź niewiniątek
- Ostatnia wieczerza
Twórczość Leonarda da Vinci
1452-1519 pasjonuje go wszystko, min. rysowanie, w 1469 rozpoczyna naukę u Verrocchia, który będą pod wrażeniem zdolności malarskich Leonarda postanawia zająć się wyłączne rzeźbą, jest humanista w klasycznym tego słowa znaczeniu, samoukiem przywiązanym do rzeczywistości, do tego co konkretne, żyje dostatnio i jest artysta poszukiwanym we Florencji, następnie wyjechał do Mediolanu, który opuścił po podbiciu go przez Francuzów, wrócił do Florencji a następnie wyjechał do Paryża, skąd nie powrócił już do Włoch, uniwersalny, szerokie zainteresowania, w wielu dziedzinach dochodził do mistrzostwa, uważał że najdoskonalszą ze sztuk jest malarstwo, wypracował swoja własną technikę – sfumato, starał się pogodzić w niej rysunek z kolorem, efektem było zatarcie konturu, obraz jest jakby za mgiełką, nie ma kreski w naturze, dowartościował pejzaż w malarstwie, napisał wiele traktatów w wielu dziedzinach, człowiek powinien dążyć do osiągnięcia wiedzy, którą trzeba posiadać aby zajmować się sztuką, definiuje malarstwo jako rzecz rozumu, pozostało do dziś niewiele jego prac, większość pozostawił niedokończoną
Należał do drugiego pokolenia włoskich malarzy renesansowych, jego twórczość bardziej wyjściem poza quattrocento niż jego kontynuacją, Michał Anioł podziwiał dynamizm malowanych postaci i realizm w wyrażaniu uczuć, natomiast Rafael dzięki Leonardowi odkrywa moc światłoc...
baszq