Fiodor Tiutczew, historia literatury(1).doc

Fiodor Tiutczew (1803- 1873) jako poeta i myśliciel znajdował się w kręgu oddziaływań doktryny słowianofilskiej. jego droga życiowa i twórcza są pod wieloma względami nietypowe. Po ukończeniu Uniwersytetu Moskiew­skiego przyszły poeta obrał karierę dyplomatyczną. od 1822 r. pracował jako radca ambasady rosyjskiej w stolicy Bawarii Monachium (tam za­przyjaźnił się z Schellingiem i Heinem). Pozniej przez krótki czas pełnił funkcję sekretarza misji rosyjskiej w Turynie. Po powrocie do kraju w l844 r. podjął pracę w ministerstwie Spraw zagranicznych, a następnie w komitecie cenzury. Wtedy tez skrystalizowały się ostatecznie jego poglądy słowianofilskie i panslawistyczne.

Pisać zaczął bardzo wcześnie, już w wieku 15 lat. Jednakże wiersze swoje ogłaszał niezmiernie rzadko. Nie uczestniczył także prawie zupeł­nie w życiu literackim. Nie uważał się bowiem za poetę profesjonalnego traktując swoją twórczość jako pamiętnik liryczny. Pierwszy tom poezji wydał w 1854 r., a następny - w 14 lat później. Chociaż lata trzydzieste były okresem wielkiej aktywności twórczej Tiutczewa, pisane wówczas wiersze dopiero po ogłoszeniu w następnym dziesięcioleciu mogły od­działywać na literaturę romantyczną w Rosji.

Tiutczew przez całe życie pasjonował się polityką, dlatego jego wier­sze o tej tematyce stanowią aż jedną czwartą całego dorobku, jaki stworzył przez ponad 50 lat. Liryka polityczna jest świadectwem ewolucji poglą­dów autora, odbiciem autentycznych przekonań, prognoz' pomyłek i rozczarowań.

Przez całe życie był Tiutczew monarchistą, słowianofilem, panslawistą, i polonofobem, co nie przeszkadzało mu w wypowiadaniu surowych sądów o Mikołaju I (epigramat Na śmierć Mikołaja I -Na konczinu Nikołaja Aleksandrowicza, 1855). W liście do zony pod wpływem klęski w wojnie krymskiej pisał: ,,Jest to koniec sprawied1iwy i byłoby nawet nienaturalne, gdyby trzydziestoletni reżym głupoty, zepsucia i nadużyć mógł doprowadzić do sukcesów i sławy".

W liryce politycznej poeta potępiał ruch dekabrystowski (14 grudnia 1825 roku - l4 diekabria 1825. 1826). powstanie listopadowe (Jak córke najmilszą w ofierze - Kak docz rodnuju na zakłanje, 1831), Wiosnę Lu­dów (Morze i granit – Morie i utios, 1848) oraz powstanie styczniowe (Okropny sen rozpostarł się nad nami - Użasnyj son otiagotieł nad nami, 1863). Należy jednak zaznaczyć, iż postawa Tiutczewa nie tylko zresztą w wierszach politycznych - odznaczała się dualizmem, sprzecznością są­dów, ambiwalencją.

Surowe osądzenie czynu rewolucjonistów sz1achec­kich oraz aspiracji narodowowyzwoleńczych Polaków łączy się ze współ­czuciem dla ich tragicznego losu.

Zgodnie z doktryną słowianofilów Tiutczew przeciwstawił swoją oj­czyznę Zachodowi, zwłaszcza jego duchowi rewolucyjnemu, który może zwalczyć tylko, jak sądził, państwo Mikołaja I. W tym właśnie oraz w pro­pagowaniu ,,prawdziwej'' wiary prawosławnej upatrywał poeta istoty misji historycznej ,,prawdziwej'' Rosji. Przyszłe państwo prawosławne, nazwane przez nie­go „Wielkie Grecko-Rosyjskie Wschodnie Imperium'', miało obejmo­wać - zgodnie z utopią Tiutczewa - terytorium ,,od Nilu do Newy, od Łaby do Chin, od Wołgi po Eufrat, od Gangesu do Dunaju" {Geografia ,rosyjska - Russkaja gieografija, 1848-1849)' Z pozycji panslawistycznych potępi powstania zbrojne Polaków, uważając ich za ,”Judaszy Sło­wiańszczyzny'', uniemożliwiających realizację idei zjednoczenia wszystkich narodów słowiańskich pod egidą Rosji (Do Słowian — Sławianam 1861).

Znaczną część liryki Tiutczewa zajmują wiersze miłosne, odzwiercie­dlające bogate życie uczuciowe poety, wszystkie stadia i odcienie - od nieuświadamianych jeszcze odczuć miłosnych do burzliwej namiętności i cierpień. Miłość bowiem traktuje poeta również ambiwalentnie' Jest ona nie tylko źródłem radości i szczęścia, ale przede wszystkim rodzi ból i cierpienie. (Podobną interpretację znajdziemy u Lermontowa i Dostojewskiego). Zdefiniowana przez Tiutczewa jako „nierówna walka dwojga serc'" a zarazem ,,przymierze dwojga dusz" (Predestynacja - Priedopriedieenije, 1851), miłość jest fatalną w swych skutkach siłą destrukcyjną dla ko­chanków. Taka jawi się w cyklu wierszy poświęconych Jelenie Dienisjewej. W wielu erotykach właśnie kobieta staje się bohaterką dialogu miło­snego, wypowiadając bezpośrednio swe przeżycia.

Najoryginalniejszą część dorobku Tiutczewa stanowi liryka ,,kosmicz­na'" wyrosła z atmosfery filozofii Schellinga. W ślad za jego koncepcją panteizmu poeta rosyjski traktuje przyrodę jako żywą, harmonijną istotę, swoisty utwór artystyczny, w którym jedynym dysonansem jest człowiek. W ujęciu Tiutczewa przyroda posiada swój własny, język" i „duszę", a naj­większym szczęściem człowieka powinno być zespolenie się z naturą. Typowym przykładem panteizmu poety jest wiersz Nie tym, co myślisz, jest przyroda (Nie to, czto mnitie wy, priroda, 1836):

Nie tym, co myślisz, jest przyroda:

Nie zlepek to, nie martwy twór –

W niej dusza jest, w niej jest swoboda,

W niej miłość jest i własny chór...

(tłum. Kazimierz Andrzej Jaworski)

                Panteizm Tiutczewa pełen jest sprzeczności i dysonansów, tkwiących w rozdźwięku między przyrodą i człowiekiem. Chociaż poeta skłonny był do łącznego traktowania obu tych sfer, co znalazło wyraz artystyczny w do­szukiwaniu się analogii między nimi (Fontanna - Fontan, 1836), to prze­cież przyroda jawi się w odczuciu pisarza jako obojętna, a nawet okrutna i groźna wobec ludzi siła. Ich losy porównuje poeta do odłamków kry płynących po morzu i ginących w nim {O, popatrz' jak po fal przestworze - Smotri, kak na rieczntom prostorie...,1851).

Tiutczew przeczuwał nie­uchronność wstrząsów przyrody i społeczeństwa. „Szczęśliwy, kto oglą­dał świat w jego fatalnych chwilach'' - napisał w wierszu Cycero (Ciceron, 1831). A w utworze Osatni kataklizm (Poslednij kataklizm, 1829?) przepowiedział zagładę starego porządku świata. Mimo iż widział jego niedoskonałość, uważał go za formę niezmienną. To rowniez prowadziło do rozdźwięku, tragizmu i buntu.

Koncepcja osobowości jest w liryce Tiutczewa typowo romantyczna. Dał temu wyraz w programowym wierszu o tytule łacińskim Silentium 1830), stanowiącym apologię romantycznego indywidualizmu. Znalazła tu odbicie teza o zyciu ,,tylko w sobie samym'', a zarazem przekonanie o wyobcowaniu człowieka, osamotnieniu spowodowanym niemożliwością nawiązania kontaktu z ludźmi. Niezdolność do wyrazenia wszystkich my­śli nurtujących twórcę skazuje go na milczenie, rozterki duchowe, konflikt między marzeniem a rzeczywistością:

Jak sercu wypowiedzieć siebie?

Innemu jakże pojąć ciebie?

Będzież twa dusza zrozumiana?

Kłamstwem jest myśl wypowiedziana;

Umiej żyć tylko w sobie samym.

W twej duszy cały świat schowany

Dum czarodziejsko tajemniczych.

(tłum. Włodzimierz Slobodnik)

Tiutczew propagował koncepcję tragicznego odczuwania życia, fatali­zmu, zwłaszcza w miłości, głębokiej rozterki duchowej. Los człowieka miotanego sprzecznościami i rozterkami symbolizuje czarodziejska łódź, unoszona po burzliwym oceanie pod tajemniczym firmamentem (Sen na morzu - Son na morie, 1836). Rozdarcie duchowe poety potęgują dodat­kowo liczne kontrasty i antytezy: wiosna – zima, dzień – noc, burza -cisza, południe - północ, młodość - starość itp.

              Liryka Tiutczewa była nowatorska także pod względem artystycznym. W konstruowaniu świata przedstawionego pisarz posługiwał się kilkoma modelami: liryka czysta, bezpośrednia, pośrednia, liryka "maski'" "dru­giej osoby" oraz innymi formami, nie mieszczącymi się w określonym systemie. W dziedzinie wersyfikacji poeta śmiało odstępował od tradycyj­nych zasad, stosując w jednym utworze różne systemy metryczne, co świad­czyło o prekursorstwie artystycznym. Natomiast pod względem języka poetyckiego był kontynuatorem dwóch odrębnych tradycji — stylu pate­tycznego, oratorskiego, wywodzącego swój rodowód z XVIII-wiecznego klasycyzmu, oraz melodyjnego i rytmicznego stylu zapożyczonego z po­ezji sentymentalno-preromantycznej w wydaniu Zukowskiego'

Wyrosła z tradycji rosyjskich przełomu XVIII i XIX w' oraz przetwarzająca wątki kultury romantyzmu europejskiego poezja Tiutczewa -ukształtowana w latach dwudziestych i trzydziestych XIX stulecia - także i w następnych dziesięcioleciach nie będzie ulegać zasadniczym przeobrażeniom ideowo-artystycznym. Dzięki temu romantyczna ze swej natury liryka filozoficzna, miłosna i polityczna Tiutczewa podtrzyma ciągłość wielkiej romantycznej tradycji literackiej, wzbogacając ją o nowe propo­zycje twórcze.