Gabriel [hebr., mojš mocš jest Bóg], ar- chanioł. Objawiał on tajemnice Boga, wy- janiał Danielowi jego widzenia (Dn 8,16; 9,21). Zapowiedział Zachariaszowi naro- dziny Jana Chrzciciela, a Maryi - Jezusa (Łk 1,19 i 26-38). Zob.: anioł; archanioł. Ikon. Gabriel jest przedstawiany przede wszystkim na obrazach Zwiastowania: Fra Fi- lippo Lippi (XV w., Neapol). Malarze włoscy przedstawiali Gabriela jako bardzo młodego człowieka, niekiedy z cechami osoby władczej (M. Grnewald). W malarstwie hiszpańskim XVI i XVII w. przedstawiano Gabriela w stro- ju dworskim, z rusznicš. Miniatury tureckie ukazujš go, jak prowadzi Mahometa w jego mistycznej podróży z Mekki do Jerozolimy (XVI w., Stambuł). ů J. Mehoffer Archanioł Gabriel (1901, Kraków; archanioł Gabriel w, stroju ludowym). Galilea [gr.-łac.; hebr. galil = okręg, kra- ina], północny region ziemi Izraela, mię- dzy Morzem ródziemnym a jezio- rem Genezaret, położony na wysokoci 500-1200 m n.p.m. Było to terytorium pokolenia Zabulona i Neftalego. Wojny i deportacje ludnoci spowodowały wy- mieszanie się ludów i z tego powodu Gali- lea zyskała przydomek krainy pogańskiej (Iz 8,23-9,1). Galilea, otwarta na wpływy pogańskie, była pogardzana przez Judej- czyków. W epoce Jezusa Galilea stanowiła częć tetrarch Heroda Antypasa. Jej stolicš była wówczas Tyberiada. Jezus, który spędził młodoć w Galilei, stamtšd powołał swoich apostołów (Mt 4,18) i tam głosił Dobrš Nowinę. Tam też wyznaczył swoim uczniom spotkanie po Zmartwych- wstaniu (Mt 26,32). gałšzki palmowe. Na tydzień przed więtem Paschy Jezus wjechał uroczycie do Jerozolimy, siedzšc na ole; tłumy lu- dzi przybyłych tam z okazji więta pouci- nały gałęzie z pobliskich drzew i witały Jezusa wołajšc: "Hosanna! Błogosławiony Ten, który przychodzi w imię Pańskie!" (Mt 21,1-11; Mk 11,1-11; Łk 19,28-38; 12,12-16). Był to wyraz uznania w Nim królewskiego Mesjasza, którego Żydzi oczekiwali. Chrzecijanie więcš ten wjazd Jezusa do Jerozolimy w Niedzielę Palmo- wš, na tydzień przed Wielkanocš. Ikon. Chrystus wjeżdżajšcy do Jerozolimy w niedzielę Palmowš: katedra Saint-Etienne w VAuxerre, fresk w krypcie (XI w.); mozaika z XI w. w Dafni (Grecja); Duccio di Buonin- segna (1311, Siena); J.F. Overbeck (1824, Lu- beka); H. Flandrin (1842-44 i 1861, ko- ciół Saint-Germain-des-Prs, Paryż); J. Ensor Wjazd Chrystusa do Brukseli (1888, Antwerpia). Gedeon, Gideon [hebr. gidota, prawdo- podobnie = potężny wojownik], pišty z dwunastu sędziów wymienionych w Księ- dze Sędziów (Sdz 6-8), rodem z pokolenia Manassesa. Został powołany i posłany przez Boga, aby uwolnić lud Izraela spod ucisku nękajšcych go Madianitów (plemię nomadów z Synaju). Goršcy obrońca Jah- we wobec zwolenników kultu Baala, którego ołtarz zburzył. Gedeon prowadził więtš wojnę, a sam Bóg dał mu zwycię- stwo. Gedeon odrzucił proponowanš mu koronę królewskš, motywujšc to tym, że to Jahwe panuje nad Izraelem. Umarł do- żywszy szczęliwej staroci, jako ojciec sie- demdziesięciu synów. Po jego mierci, pod rzšdami jego syna Abimeleka, w Izra- elu znów zaczęło się szerzyć bałwochwal- stwo. Gehenna [hebr. ge hinom = dolina Hi- nom), dolina położona na południe od Je- rozolimy, gdzie za panowania królów Achaza i Manassesa zbudowano ołtarz Molochowi i palono żywcem dzieci w ofierze, zgodnie z obrzędem kananejskim, ostro potępianym przez Biblię (Kpt 18,21; 2 Kri 16,3; 21,6). Okrelenie "gehenna" stosuje się w odniesieniu do miejsca tor- tur, a także do samych tortur grzeszników po ich mierci: "Węże, plemię żmijowe, jak wy możecie ujć potępienia w piekle?" (Mt 23,33). Zob. piekło. Z. i p. Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów, tak mówi Jezus o miejscu, do którego w dniu koń- ca wiata zostanš wrzuceni ci, którzy dopusz- czali się nieprawoci (Mt 13,42). Potocznie - groba gehenny winna posłużyć jako przestroga dla złych ludzi. Lit. H. Mniszkówna Gehenna (1914). genealogie biblijne [hebr. toldot gr. genealogiai], spisy osób tworzšcych rody lub pokolenia, układane wg męskich po- tomków ze strony ojca, występujšce w ST i NT. Księga Rodzaju (Rdz 10-11) stresz- cza w formie genealogii ideę jednoci ludzkoci: ludzie pochodzš od trzech sy- nów Noego i rozpraszajš się po powierzch- ni znanego wówczas wiata, tworzšc różne narody z odrębnymi językami. Inny opis wprowadza tematykę wieży Babel. ST zawiera liczne genealogie, szczególnie na samym poczštku 1. Księgi Kronik: ge- nealogię Dawida (1 Krn 2-9), genealogię rodziny Mojżesza i Aarona (Lb 3-4). Księ- ga Rut podkrela, że Rut, mimo że była cudzoziemkš, została prababkš Dawida (Rt 4,18-22). W NT Mateusz rozpoczyna swojš Ewangelię od rodowodu Jezusa, wychodzšc od jego przodka Abrahama; Łukasz za prowadzi jš aż od Adama (Mt 1,1; Łk 3,23-38). Obydwie genealo- gie wyprowadzone przez ewangelistów majš niewiele wspólnych imion. Lit. F. Rabelais Pantagruel (1532, wyd. pol. 1916 pt. Gargantua i Pantagruel, parodia sta- rożytnych genealog. Ród jego bohatera sięga czasów sprzed potopu, ale, jak ironicznie stwierdza autor: "jakże jest to możliwe, skoro podczas potopu wszyscy wyginęli?" W zupełnie innym stylu Ch. Pguy w Victor Marie, Comte Hugo (1910, Viktor Maria, hrabia Hugo) roz- waża genealogię zstępujšcš i genealogię wstę- pujšcš Łukasza, która sięga od Jezusa do Ada- ma, qui fuit Dei (który był synem Bożym). Ra- duje się widzšc, jak dalece Bóg, we wcieleniu swego Syna uszanował prawa ludzkiej dzie- dzicznoci: "Trzeba przyznać, że linia rodu Je- zusa według ciała napawa lękiem. Mało który człowiek, inny człowiek, miał tylu przestęp- czych przodków, i to tak bardzo przestępczych. Szczególnie tak cielenie przestępczych. To głównie nadaje wcieleniu tak wyjštkowš war- toć". Zob. inkarnacja. Genesis Księga Rodzaju. Genezaret, Kinneret [hebr. kineret, od kinor = cytra, harfa], jezioro (niekiedy zw. morzem) w Galilei, położone 208 m poni- żej poziomu Morza ródziemnego. W ST nazywane Kinneret, w NT także zw. Mo- rzem Galilejskim, albo Morzem Tybe- riadzkim, jezioro Genezaret znajdowało się na północnym wschodzie Ziemi Obie- canej (oz 12,3). Herod Antypas założył na jego wybrzeżu miasto Tyberiadę. Obfitujšce w ryby wody jeziora (Łk 5,1) i szalejšce na nim burze zostały opisane w Ewangeliach. Jezus wielokrotnie przeby- wał nad brzegami jeziora i powołał tu swoich pierwszych uczniów. Getsemani [hebr. gat = tłocznia + szemen = oliwa], nazwa ogrodu położone- go u stóp Góry Oliwnej, do którego Jezus po Ostatniej Wieczerzy udał się wraz z apostołami i tam został pojmany. Zob. agonia Chrystusa. Gideon Gedeon. glina. Praca w glinie sięga bardzo dawnej epoki. Glinę zmieszanš z piaskiem lub okruchami wapiennymi ugniatano noga- mi, a następnie formowano na kole garn- carskim. Była to praca garncarzy, którzy wyrabiali przedmioty użytkowe i figurki ludzi lub zwierzšt. Toteż Biblia porównuje Boga Stwórcę do garncarza, człowieka za do gliny. Lit. P. Emmanuel Babel (1952) wizję Bo- ga-Garncarza obrabiajšcego glinę zapożyczył z Księgi Rodzaju (Rdz 2,7) i z Księgi Jeremiasza (Jr 18); "Człowiek, w rękach szalonego garnca- rza, który upiera się, by z niczego zrobić swe arcydzieło". Gloria chwała Boża. głód. Klęskš często wspominanš w Biblii jest głód; jest on następstwem suszy, nie- urodzajnoci gleby, gradu, nalotu szarań- czy, epidemii, wojen (r 14,1-6; 'l 1). Głód to kara niebios (Ps 105,16). W Apo- kalipsie w. Jana nadejcie klęsk, takich jak , zaraza, wojna, napady dzikich zwie- rzšt, zapowiada upadek cesarstwa rzym. Ap 6). Poza okresami klęski głodu w da- wnym znaczeniu Hebrajczycy poznali głód na pustyni, po wyjciu z Egiptu. To- też czasami zdarzało im się żałować cza- su niewoli, kiedy to przynajmniej mogli spożywać chleb i mięso (Lb 11). Biblia Dla kontrastu obietnice Boga-wyzwoliciela ';('j 2,19-26; Iz 25,6) i nastanie Królestwa ;Bożego często oddaje w wizjach obfitoci. Zob. uczta (symbolika uczty). Gniew (łac. ira]. ST i NT potępiajš ludzki gniew, który powoduje wiele zła: ,Człowiek porywczy popełnia głupstwa" (Prz 14,17). Mimo to Biblia podkrela znaczenie "słusznego gniewu" Mojże- sza i - Eliasza w obliczu bałwochwalstwa Wj 16,20; 1 Krl 18,40). Tekst biblijny nie waha się mówić o gniewie Boga, gdyż Jego miłoć do człowieka to miłoć gorš- Ca, która nie pozwala Mu pozostać obojęt- nym wobec grzechu. Podobnie Jezus, pe- łen troski o więtoć wištyni, symbolicz- nym gestem wypędza z niej przekupniów ( 2,13-17). Zob. przekupnie w wištyni. dzień gniewu. Prorok Amos ostrzegał lud Izraela oczekujšcy, że Bóg w Dniu Pańskim w sposób widoczny okaże mu swš łaskę na ziemi: czyż dzień Boga nie będzie dniem gniewu dla hipokrytów i tych, którzy zbytnio korzystali z przyjem- noci życia? (Am 5,18). Dzień gniewu to równoczenie przedmiot nadziei dla spra- wiedliwych i przerażenia dla grzeszni- ków. W czasach niewoli naród żydowski oCzekiwał tego dnia, jako swego odro- dzenia politycznego i religijnego. Bóg uka- rze wszystkich mieszkańców ziemi za zbrodnie (Iz 26,221). Ewangeli- ci podejmujš ten temat, łšczšc upadek i zburzenie Jerozolimy z końcem wiata (Mt 24). Motywowi Bożego gniewu jest przeciwstawione inne stwierdzenie: Bóg nie jest skory do gniewu (Ps 103,8); czło- wiek, który miłuje Boga, nie mógłby być jak niewolnik żyjšcy w strachu przed karš: "w miłoci nie ma lęku" (1 4,18). Zob.: Sšd Ostateczny; zazdrosny. Lit. Laktancjusz De ira Dei (O gniewie Bo- żym), Bóg nie jest niewrażliwy, obojętny, lecz jest zdolny do "gniewu" na zasadzie sprawie- dliwoci, a nawet dobroci. J. Steinbeck Grona gniewu (1939, wyd. pol. 1956), autor zapoży- czył swój tytuł od apokaliptycznej wizji Anio- ła, który zbiera winne grona narodów pogań- skich i wrzuca je do "tłoczni...
waldiizet