Publikacje.rtf

1. Organizowanie środowiska informacji i wiedzy

pr. zbior. pod. red. K. Materskiej, E. Chuchro i B. Sosińskiej-Kalaty

Jest to kolejny (czwarty) tom „Miscellanea Informatologica Varsoviensia” prezentujący dorobek naukowy warszawskich informatologów skupionych w Zakładzie Systemów Informacyjnych IINiSB UW.

Książka jest zbiorem dwunastu artykułów, dla których wspólnym tematem jest problematyka organizowania dostępu do informacji i wiedzy. Wszystkie artykuły dotyczą różnych wymiarów nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych. Czytelnik znajdzie zarówno artykuły poświęcone badaniom nad zaawansowanymi technologiami informacyjnymi, rozwojem narzędzi reprezentacji wiedzy i kontroli słownictwa wyszukiwawczego, poszukiwaniem efektywnych metod cyfrowego zapisu, rozpoznawania oraz organizowania różnych typów informacji i usług elektronicznych, jak i rozważania poświęcone zagadnieniom użytkowania informacji, metodom oceny jej wykorzystania oraz zagrożeniom społecznym, które niesie za sobą postępująca komercjalizacja dostępu do informacji w postaci cyfrowej.

2."Modelowanie rozległych systemów informacyjnych. Zdrowie i kultura" - Małgorzata Kisilowska

Syntetyczne ujęcie zagadnień zarządzania informacją w obszarach zdrowia i kultury.

Książka dr Małgorzaty Kisilowskiej opisuje stan rzeczy z jakim się codziennie spotykamy: ogromnego przyrostu wiedzy i praktyki zawodowej w którym trudno odszukać to co jest nam potrzebne. Aby w tym oceanie informacji znaleźć to czego szukamy podejmowane są próby systematyzacji i porządkowania zasobów informacyjnych wg. kluczy, klasyfikacji i układów. Autorka właśnie po to skonstruowała model rozległego systemu informacyjnego, który dotyczy dwóch najważniejszych dla człowieka domen: zdrowia i kultury.

3."Przestrzen informacyjna biblioteki akademickiej. Tradycja i nowoczesnosc". Torun 2009

pod red. Beaty Antczak Sabali, Małgorzaty Kowalskiej

Wstęp. Najlepszym sposobem kreowania wizerunku biblioteki akademickiej jest odpowiednie budowanie własnej przestrzeni informacyjnej. Intensywny rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz inicjowane tym rozwojem zmiany powodują, że obok tradycyjnie wdrażanych koncepcji zarządzania przestrzenią informacyjną, w bibliotekach akademickich coraz częściej wykorzystuje się nowoczesne możliwości jej zagospodarowania. To one sprawiają, że przeobrażeniu ulega już nie tylko warsztat pracy biblioteki, ale także jej oferta usługowo-informacyjna. I choć obecnie większość bibliotek akademickich osiągnęła już etap rozwoju biblioteki hybrydowej, łączącej w sobie dwa światy: realny - stworzony przez fizycznie istniejącą instytucję i wirtualny - obejmujący rzeczywistość cyfrową, to przestrzeń informacyjna bibliotek nadal ewoluuje, a dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii przybiera rozmaite kształty. Konsekwencje postępu technologicznego w otoczeniu bibliotek i w nich samych widoczne są na każdym etapie działalności informacyjnej. Zmieniające się warunki pracy przyczyniają się do wdrażania nowych form jej organizacji, wszech-obecny Internet wymusza nowe sposoby dostępu do zasobów informacji oraz konieczność wypracowania skutecznych i efektywnych metod oceny ich jakości, a wciąż rosnące oczekiwania użytkowników bibliotek nie pozostają bez wpływu na kompetencje kadry bibliotecznej czy też ofertę usług bibliotecznych. Czy w dobie tak intensywnych przemian technologicznych warto zatem jeszcze mówić o kształtowaniu się przestrzeni informacyjnej bibliotek i wyodrębnianiu nowych ról ich pracowników? Rzeczywistość pokazuje, że tak, bowiem mimo tego, że temat ten pojawia się na łamach licznych publikacji, nadal budzi wiele zainteresowania tak wśród praktyków, jak i teoretyków bibliotekarstwa. Jego istotność, a zarazem zmienność i wielowątkowość, udowadniają choćby zamieszczone na łamach niniejszego tomu artykuły. Ich problematyka dotyczy wielu aspektów kształtowania przestrzeni informacyjnej biblioteki akademickiej, tj. jej ewolucji, zmian organizacyjnych oraz sposobów dostępu do zasobów naukowych. Wśród artykułów dominują prace omawiające wpływ nowoczesnych technologii na współczesną działalność biblioteczną, a więc charakteryzujące elektroniczne bazy danych, technologie Wiki i Web 2.0, funkcjonalność bibliotecznych witryn internetowych, wirtualne usługi on-line, wyszukiwarki internetowe, biblioteki cyfrowe czy oprogramowanie o otwartym kodzie źródłowym. Wiele miejsca zajmują także opracowania poświęcone problemom kształcenia informacyjno-komunikacyjnego użytkowników bibliotek oraz zagadnieniom promocji bibliotecznej czy działaniom public relations, a co za tym idzie kwestiom wizerunku i funkcjonowania bibliotek akademickich w środowisku lokalnym. Z uwagi na to, że bezpośrednim impulsem do powstania niniejszej publikacji stała się X Ogólnopolska Konferencja Bibliotek Szkół Wyższych Niepaństwowych, która odbyła się w dniach 9-11 czerwca 2008 r. w Toruniu z inicjatywy Biblioteki Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu, a dotyczyła zagadnień stricte związanych z przestrzenią informacyjną biblioteki akademickiej, w strukturze tomu znajdują się także materiały z tej konferencji. Wszystkie zamieszczone w niniejszym zbiorze artykuły1 łączy jedno - świadomość wielu zmian zachodzących w otoczeniu bibliotek akademickich i dostrzeganie coraz to nowszych wyzwań przed nimi stojących. Wydaje się, że obecnie tylko od szybkiej reakcji bibliotek zależy efektywne kreowanie ich wizerunku oraz odpowiednie budowanie własnej przestrzeni informacymei, która przecież dzięki osiągnięciom technologicznym może przybrać - tak dziś, jak i w przyszłości - rozmaite kształty.

4 Świat w obrazach Zbiory graficzne w instytucjach kultury ich typologia organizacja i funkcje

Redakcja: Komza Małgorzata, Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009

Autorzy tekstów w prezentowanym tu tomie zamierzali, choć w małym stopniu, wypełnić lukę w wiedzy o polskich instytucjach kultury, ukazując ikonograficzne zbiory różnych bibliotek i muzeów, sposoby ich opracowania, udostępniania, dostosowywane do najnowszych osiągnięć w tym zakresie. W części starali się też odpowiedzieć na pytania o to, jak placówki, w istocie swej niekomercyjne, odnajdują się w społeczeństwie nastawionym na wymierne zyski oraz pokazać, na jakich zasadach udostępniają one to co przez pokolenia było gromadzone w bibliotekach czy muzeach.Oczywistością jest zapewne powtarzanie, że obrazy - zarówno powstające kiedyś, w różnych formach, jak i te tworzone dzisiaj - mówią wiele o społeczeństwie, jego upodobaniach, wrażliwości, możliwościach twórczych. Utrwalany w obrazach świat znajdował swe miejsce w różnych instytucjach kultury, których organizacja i funkcje zmieniały się w czasie.

5."Bibliografia. Teoria. Praktyka. Dydaktyka" Pr. zb. pod red. Jadwigi Woźniak- Kasperek i Mikołaja Ochmańskiego.

Bibliografię – dziedzinę wiedzy, spis bibliograficzny, informację bibliograficzną cechuje w dobie społeczeństwa informacyjnego duża dynamika przemian, uwarunkowana rozwojem technologii informacyjnych, informatycznych i telekomunikacyjnych. Bibliografia współczesna wymaga ponownej refleksji naukowej, ustalenia jej statusu jako dyscypliny naukowej ,określenia związku z innymi naukami, praktyki , organizacji bibliografii, warsztatu bibliograficznego, narzędzi i metod stosowanymi w praktyce, jak i teorii, kształcenia bibliografów oraz rozważań nt. szans i zagrożeń bibliografii w erze techniki cyfrowej.Lektura tej publikacji powinna dać odpowiedź na w/w problemy a także zainicjować dyskusję dotyczącą nowego spojrzenia na bibliografię w kontekście jej współczesnych uwarunkowań. Książka, w postaci 22 opracowań pogrupowanych od zagadnień ogólnych po specjalistyczne , prezentuje aktualny dorobek bibliografii. Jest to książka dla każdego bibliotekarza, nie tylko bibliografa.

6.Małgorzata Góralska "Książki, nowe media i ich czasoprzestrzenie" 

Publikację rozpoczyna ukazanie czasu i przestrzeni jako integralnych elementów ludzkiego doświadczenia oraz stałych przedmiotów refleksji naukowej. Obszerna jej część poświęcona została znaczeniu technicznych środków przekazu w poszerzaniu „naturalnej” czasoprzestrzeni człowieka. Wprowadzaniu kolejnych mediów, pojawiających się wraz z rozwojem cywilizacyjnym, towarzyszyło określone wykorzystanie zarówno czasu, jak i przestrzeni, do realizowania ich funkcji komunikacyjnych. Tym samym wpływały one na kształtowanie się ludzkich wyobrażeń dotyczących tych dwóch fundamentalnych pojęć. Książka w tym kontekście stanowi wyjątkowy środek przekazu, ponieważ jej właściwości (trwałość, uniwersalność, funkcjonalność oraz długa obecność w systemie komunikacji społecznej) przyczyniły się do stworzenia obszernego zbioru tekstów, w których zostały zatrzymane świadectwa różnych epok i miejsc, stale wykorzystywanego przez kolejne pokolenia czytelników. Stąd też fizyczna przestrzeń istniejących książek, chociaż wymaga wysiłku organizacyjnego stanowi, jak do tej pory, najlepsze zabezpieczenie kulturowego i cywilizacyjnego dziedzictwa człowieka. Podkreślana w tej pracy długowieczność książek (jako istotny składnik ich natury) nie jest jednak udziałem wszystkich publikacji, z różnych przyczyn – sił natury, destrukcyjnej działalności ludzi, a niekiedy po prostu niskiej rangi samego dzieła.

Integralną część tej publikacji stanowi również próba zarysowania współczesnego, coraz bardziej zróżnicowanego, ale i zagęszczonego, rynku mediów z uwzględnieniem perspektywy czasoprzestrzennej. Istotnym problemem w tym kontekście jest dynamizm nowych mediów, który powoduje, że środki przekazu, krócej obecne w systemie komunikacji społecznej niż tradycyjna książka, są w stanie dystrybuować komunikaty znacznie szybciej oraz docierać do większej liczby odbiorców rozproszonych na całym niemal świecie, ale zdolność do funkcjonowania przekazów rozprowadzanych z ich pomocą w dłuższej perspektywie czasowej często budzi wątpliwości. Inny negatywny aspekt niepohamowanego przyspieszenia i ciągłych zmian w komunikowaniu związany jest z szybkim starzeniem się towarów wprowadzanych na rynek medialny oraz zanikaniem wartości ponadczasowych. W tej sytuacji spowalniająca natura tradycyjnej książki stanowi swoiste antidotum na zawrotny dynamizm nowych mediów.

7.red. Anna Siciak Z dziejów bibliotek przemyskich

Jubileusz powstania miejskiej biblioteki publicznej (1947-2007), to okazja do zwrócenia uwagi na przeszłość zarówno jubilatki, jak i pozostałych przemyskich bibliotek, wiekowych i zasłużonych. Piękna to karta w dziejach miasta, choć mało znana. Redaktorzy tej publikacji oraz Autorzy artykułów wierzą, że warto upamiętnić wysiłki przedstawicieli wielu pokoleń z oddaniem i pasją krzątających się wokół książek. Zebranie danych o dziejach poszczególnych książnic wymagało przewertowania wielu archiwaliów i opracowań naukowych. W efekcie po wstał przekrój dziejów miejscowych bibliotek rozwijających się na przestrzeni ośmiu wieków.

nstytut prowadzi bibliotekę specjalizującą się gromadzeniu literatury z zakresu dziejów Ukrainy, stosunków polsko-ukraińskich oraz problematyki narodowościowej i wyznaniowej w Europie. Biblioteka liczy obecnie ponad 10 tys. woluminów, niekiedy rzadkich publikacji, z dziedziny historii i ukrainoznawstwa, w tym znaczna część to prace wydane po roku 1991 na Ukrainie. Zbiór ten przyciąga badaczy zajmujących się zagadnieniami narodowościowymi i wyznaniowymi w innych ośrodkach naukowych na terenie całej Polski. Zbiory, nie tylko książkowe, ale czasopisma, mikrofilmy, materiały nie powielane (wspomnienia, relacje uczestników zdarzeń itp.) mają powodzenie także wśród badaczy z ośrodków zagranicznych.

Instytut zatrudnia 7 pracowników i utrzymuje się wyłącznie z prac zleconych, sprzedaży wydawnictw własnych oraz funduszy uzyskiwanych od różnych instytucji (Komitetu Badań Naukowych, Fundacji im. Stefana Batorego, Fundacji Rozwoju Euroregionu Karpackiego). Środki finansowe przyznawane są na zasadach konkursowych i na podstawie umów zawieranych w zakresie i na czas realizacji konkretnego grantu.

8.Książka w życiu Kościoła. Zbiór studiów. Kruszewski Tomasz

Na przestrzeni wieków Kościół chrześcijański wytworzył własną kulturę słowa pisanego. Odcisnęła ona wyraźne piętno na kształcie większości druków, na funkcjonowaniu edytorów i bibliotek. Szeroko pojmowanym kwestiom książki w życiu Kościoła poświęcali i poświęcają niezliczone publikacje także uczeni, starając się coraz pełniej opisać te powiązania. Podobne zadanie stanęło również przed autorami niniejszego tomu, aczkolwiek jego zamysł nieco odbiega od najczęściej realizowanych. Praca nie zamyka się bowiem wokół jednego zagadnienia, jak historia książki, czasopiśmiennictwo lub informacja naukowa, ale obejmuje je łącznie, dając przegląd różnych, nierzadko odległych pól badawczych bibliologii. Klamrą spinającą tematykę poszczególnych tekstów jest rola Kościoła - instytucji sprawczej charakteryzowanych obiektów lub inicjatyw.

Na zbiór składa się dziewięć ułożonych chronologicznie artykułów, głównie autorstwa badaczy ze środowiska toruńskiego, a ich treść skupia się wokół takich zagadnień, jak: dawne biblioteki kościelne, rynek literatury religijnej, prasa katolicka i nowoczesne technologie a księgozbiory religijne. Tom otwiera charakterystyka autorstwa Bernardety Iwańskiej-Cieślik, dotycząca zbioru inkunabułów pochodzących z biblioteki kapituły katedralnej we Włocławku. Kolekcja licząca niegdyś blisko 300 jednostek na skutek działań drugiej wojny światowej została znacznie uszczuplona do liczby 21 paleotypów, znajdujących się w miejscowej bibliotece seminaryjnej.

9.Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji - Zybert Elżbieta Barbara, Grabowska Dorota

„Książka i biblioteka w środowisku edukacyjnym” pod redakcją Elżbiety Barbary Zybert porusza wiele aktualnych i ważnych problemów, które dotyczą biblioteki szkolnej po reformie systemu kształcenia. Przeobrażenia polskiego systemu szkolnictwa stanowią bowiem dla bibliotek szkolnych już nie tylko wyzwanie pod postacią wspierania procesu dydaktycznego, ale również pośredniczenia w przygotowaniu ucznia do życia we współczesnym świecie. 

Praca składa z 11 artykułów, które mają za zadanie przyczynić się do doskonalenia pracy jakości pracy polskiej szkoły i jej biblioteki; dotyczą one takich kwestii, jak etos bibliotekarstwa szkolnego, książki, które wywierają wpływ na kształtowanie przyszłych zachowań czytelniczych, sytuacja na polskim rynku wydawniczym, edukacja czytelnicza i medialna, rola muzeów w dydaktyce, edukacyjne zasoby Internetu oraz metodyka pracy bibliotecznej.

W rozdziale Małgorzaty Kilsilowskiej „Etyka w pracy bibliotekarza szkolnego” dowiemy się, jakie są podstawowe elementy ważne dla bibliotekarstwa. Zaliczyć do nich należy:

wykształcenie zawodowe i ciągłe podwyższanie kwalifikacji,

realizowanie usług społecznych

samodzielność w wykonywaniu obowiązków, wysoka jakość usług

tolerancyjność wobec potrzeb informacyjnych i poglądów czytelników

przestrzeganie prawa autorskiego

przestrzeganie prawa dostępu do informacji

rola bibliotekarzy w budowaniu społeczeństwa informacyjnego.

Elementy te mniej lub bardziej znajdują odzwierciedlenie w kodeksach etycznych zwanych często „Bibliotecznymi kartami praw”, w których autorzy zwracają szczególną uwagę na poszanowanie prawa do informacji, szacunku dla wolności poglądów cudzych i obowiązku nienarzucania własnych przekonań (np. w gromadzeniu czy selekcji zbiorów).

Autorka rozdziału przytacza również za M. Łydzińskim cechy, jakimi powinien charakteryzować się nauczyciel bibliotekarz: uczciwością, skromnością, sumiennością, wzajemną pomocą. Oczekuje się od niego wysokiego poziomu moralnego, przestrzegania zasad etycznych i norm obyczajowych. Nauczyciel-bibliotekarz podobnie jak nauczyciel uczestniczy w procesie nauczania i uczenia.

Bibliotekarstwo szkolne ma pełnić również pełnić obok funkcji informacyjnej, funkcję kształceniową, kulturalną i rekreacyjną. Co więcej, oprócz przestrzegania praw użytkowników wynikających z „Konwencji Praw Człowieka”, biblioteka szkolna powinna czuwać także nad przestrzeganiem „Konwencji praw dziecka”.  Nauczyciel bibliotekarz powinien także służyć dzieciom przykładem postawy zawodowej i osobistej zgodnie z ogólnymi normami etycznymi, dokonywać właściwej selekcji materiałów bibliotecznych odpowiednio do potrzeb dzieci oraz chronić je przed czynnikami mogącymi zaszkodzić jego właściwemu rozwojowi psychofizycznemu (nie udostępnianie informacji szkodliwych).    

Rozdział „Bibliotekarstwo szkolne zawodem stresującym” autorstwa również Małgorzaty Kisilowskiej porusza ważny problem dotyczący stereotypu bibliotekarza i stresu zawodowego. W obiegu społecznym przeważa karykaturalny, mocno przerysowany stereotyp, w którym bibliotekarz to osoba, która dysponuje ogromną ilością czasu wolnego, życiowy nieudacznik, szukający schronienia w bibliotece frustrat, który „musi użerać się z bachorami”. Wynika to w głównej mierze z niewiedzy otoczenia dotyczącego faktycznej pracy bibliotekarzy, którym towarzyszy nierzadko stres zawodowy. Ten rozumiany jest, jako szkodliwe dla zdrowia reakcje wywołane między pracownikiem, a jego środowiskiem pracy. Dzieje się tak wtedy, gdy wymagania zawodowe przekraczają możliwości danego pracownika. Niewielki stres mobilizuje do działania, podczas gdy jego nadmiar prowadzi do poważnych zaburzeń fizycznych i psychicznych.

Jak dowodzi autorka, bibliotekarstwo szkolne jest zawodem stresującym i toksycznym; jeden rodzaj stresu zapewniają bibliotekarzom uczniowie i nauczyciele, drugi rodzaj stresu „oferują” swoim użytkownikom (świadomie lub nie) sami bibliotekarze. Sprawcami tego stanu rzeczy są stresory, jakie dostarcza bibliotekarzom środowisko zewnętrzne (uczniowie, nauczyciele dyrekcja, rodzice, władze samorządowe, środowisko bibliotekarskie) oraz środowisko wewnętrzne biblioteki szkolnej (problemy o wymiarze hierarchicznym, problemy z odpowiednim wykształceniem, doświadczeniem i stylem pracy współpracowników (tzw. przypadkowi pracownicy), niskie płace). W konsekwencji dochodzi do zmian w sposobie zachowania, zmęczenia, chorób, a co za tym idzie do spadku produktywności, niskiej jakości wykonywanych usług, agresywności, poczucia bezradności i niskiej samooceny.

Jednym z efektów życia w długotrwałym stresie jest wypalenie zawodowe. Do objawów syndromu wypalenia można zaliczyć poczucie porażki, chroniczne zmęczenie, absencja, zmiany w pracy, problemy zdrowotne, niska samoocena, zapominanie, niegrzeczne zachowania w stosunku do współpracowników.

Pomocą w radzeniu sobie z wypaleniem zawodowym może byś zmiana organizacjo pracy (umiejętność zarządzania swoim czasem), właściwy przepływ informacji, dbanie o porządek w pracy. Kolejnym antidotum na wypalenie może być zmiana w relacjach pionowych (kierownika biblioteki i dyrekcji szkoły) i poziomych (w kręgu szeregowych pracowników). Chodzi o ciągłe mobilizowanie do działania, dostarczanie ciągłej pozytywnej informacji zwrotnej, docenianie wysiłku i kierowanie podziękowań za wykonane prace. Także pracownicy wspierają kierownika w jego pracach.

Kolejną ważną rzeczą w walce ze stresem jest odnowienie lub przeprowadzenie generalnego remontu w bibliotece, dostosowanie oświetlenia i możliwość jego regulacji zwłaszcza w porze zimowej, a także redukcja hałasu w czasie przerw, a jeśli to niemożliwe, to jego akceptacja, jako czegoś naturalnego w środowisku szkolnym. W walce ze stresem może pomóc nie tylko budowanie świadomości zagrożenia stresem, zapoznanie się z technikami rozładowującymi napięcie, ale również uczucie satysfakcji z wykonywanej pracy.

Stres ma nie tylko negatywny wpływ na bibliotekarza przeżywającego trudne sytuacje, ale również na wszystkich, z którymi taki pracownik ma do czynienia. Wtedy można mówić o zjawisku toksyczności, które może mieć przełożenie na obowiązki zawodowe, współpracowników, użytkowników oraz tych, którzy mogą mieć kontakt z biblioteką.

Toksyczny bibliotekarz nie szanuje użytkowników biblioteki (prowadząc głośne rozmowy, słuchając radia, jedząc drugie śniadanie, a zabraniając innym tego samego, nie pozwalając korzystać z księgozbioru podręcznego, traktując uczniów jak intruzów zajmujących czas bibliotekarzowi, itd.), wyładowuje swoje negatywne emocje na innych ludziach, niszczy relacje międzyludzkie, ale także dobra materialne i przedmioty, jakimi na co dzień się posługuje. Taki stan dotyczy zwłaszcza osób, które znalazły się w bibliotece „z przypadku”, bez przekonania o wartości swojej pracy. Zjawisko to nasiliło się do tego stopnia, że stało się ono punktem wyjścia do proponowanych unormowań etycznych.

„Punktem wyjścia jest chyba jednak – pisze autorka -  wzajemne zrozumienie – wśród bibliotekarzy, bibliotekarzy wobec użytkowników i odwrotnie - oraz wyrozumiałość: każdy z nas jest tylko człowiekiem, któremu mogą zdarzyć się gorsze dni i nastroje” – dodaje.

W rozdziale „Jakość w pracy biblioteki szkolnej” Elżbieta Barbara Zybert porusza wiele ważnych kwestii, takich jak ocena i mierzenie jakości biblioteki, marketing, anliza Swot, diagram skutków i przyczyn zwany rybim szkieletem Kaoru Ishikawy.

Zmieniająca się rzeczywistość sprawia, że od wszelkich instytucji publicznych, m.in. szkół, bibliotek oczekuje się przejmowania odpowiedzialności za jakość swojej pracy. Jakość to sposób myślenia, który powoduje, że stosuje się i bez przerwy poszukuje najlepszych rozwiązań. Podstawą jakościowego działania są klienci – czytelnicy i spełnienie ich oczekiwań.

Przed mierzeniem jakości pracy szkoły, placówki oświatowej, biblioteki należy ustalić:

1. Przedmiot mierzenia (obszary, standardy, wskaźniki).

2. Jakie informacje chcemy uzyskać.

3. Źródła informacji.

4. Metody, techniki i narzędzia pomiaru.

5. Kto i jak przeprowadzi mierzenie (procedury).

6. Z kim współpracujemy i na jakich zasadach.

7. Adresata wyników.

8. Kryteria wnioskowania.

9. Rodzaje i formy dokumentacji działań.

10. Sposoby wykorzystania uzyskanych wyników.

11. Sposoby przeprowadzenia ewaluacji.

Biblioteka szkolna jest częścią szkoły i musi być uwzględniana w procesie mierzenia jakości pracy szkoły. Celem mierzenia jakości jest dostarczenie szkole (bibliotece) pełnej, rzetelnej i obiektywnej informacji o jej silnych i słabych stronach. W tym przypadku można zastosować analizę SWOT. Polega ona na określeniu mocnych i słabych stron (badanie czynników wewnętrznych, np. zasobów biblioteki, usług, morale pracowników, lokalizacji, wyposażenia) oraz szans i zagrożeń (badanie czynników zewnętrznych: możliwości/braku możliwości nawiązania współpracy z innymi bibliotekami, szkołami, np. zagranicznymi, wzięcie pod uwagę dobrej/złej sytuacji ekonomicznej kraju – wzrostu/redukcji środków, wzrostu/spadku zainteresowania biblioteką, wyżu/niżu demograficznego). Głównym celem analizy SWOT jest kompleksowa diagnoza funkcjonowania biblioteki, dostosowanie jej do pojawiających się w otoczeniu szans na dalszy rozwój lub przetrwanie.

Inna metodą mierzenia jakości biblioteki jest rybi szkielet Kaoru Ishikawy. Zgodnie z tą metodą należy w odpowiednich miejscach schematu przypominającego rybi szkielet wpisać problem, który chce się rozwiązać, a następnie zidentyfikować przyczyny tego problemu. Po naniesieniu na szkielecie czynników uznanych za najważniejsze należy zakreślić kółkami te, które miały największy wpływ na problem. Kolejne działania to rozwiązanie problemu.

Jedną z podstawowych metod stosowanych w procesie samodoskonalenia i podnoszenia jakości pracy jest cykl Deminga, który składa się z 4 faz; planowania (planuję, co chcę zrobić, np. zwiększyć atrakcyjność biblioteki), wykonania (zgodnie z planem; sporządzanie notatek), badania wyników (co należy jeszcze zmienić, by ulepszyć proces), działania (praca bibliotekarza; wykorzystanie wniosków do dalszego doskonalenia).

Marketing to kolejny sposób wykorzystywany do podnoszenia jakości. Na działalność marketingową w placówkach niedochodowych składa się 7 elementów określanych jako marketing mix: produkt (książka, usługi, forma świadczonych usług), dystrybucja (czynności związane z dostarczeniem usług), promocja (komunikowanie się biblioteki z otoczeniem, promocja i popularyzacja książek, usług, biblioteki), pracownicy (podejście do użytkownika), materialne warunki (lokalizacja i wystrój wnętrza biblioteki), proces (odpowiedzialność i komunikatywność), cena. Współgranie tych wszystkich elementów idzie w parze z zaspokojeniem potrzeb użytkownika.

Dokumentem zamykającym całościowy proces mierzenia jakości pracy szkoły, placówki oświatowej, biblioteki jest raport o jakości. Powinien zawierać on: zakres diagnozowania (co zbadano i oceniono). Charakterystykę placówki, główne wyniki i podstawowe spostrzeżenia, ocenę funkcjonowania poszczególnych obszarów z uwypukleniem mocnych i słabych stron, wnioski i zalecenia.

O ostatecznym sukcesie biblioteki zdecydować mogą 4 filary:

Zrozumienie relacji i współdziałanie z „dostawcami i klientami” (uczniowie, bibliotekarze, nauczyciele, rodzice są dla siebie nawzajem dostawcami i klientami),

Stałe zaangażowanie i ciągłe doskonalenie,

Nastawienie na systemy i procesy (nieustanne ulepszanie procesów uczenia się i nauczania),

Silne i konsekwentne, nastawione na jakość totalną przywództwo ze strony dyrekcji i władz.

Te cztery filary powinny być uzupełnione dodatkowo dwa czynniki ważne w pracy bibliotekarza: dostarczanie usług prawidłowo już za pierwszym razem, tak by nie zniechęcić „ na zawsze” użytkownika oraz dokonywanie pomiarów osiągnięć i ciągłym ulepszaniu produktów i usług. Wiele tu zależy od samego nauczyciela bibliotekarza. „Nawet najlepsze zbiory bez sprawnego i życzliwego bibliotekarza nie będą właściwie wykorzystane” – pisze autorka. Dobry bibliotekarz kształtuje program pracy w sposób atrakcyjny, np. organizując spotkania z pisarzami, ciekawymi ludźmi, organizując wystawy, prowadząc kółko biblioteczne, literackie. Ale też śledzi natężenie czytelnictwa i podejmuje środki służące zachęceniu czytelników do korzystania z biblioteki i jej zbiorów.

Dorota Grabowska w rozdziale „Międzynarodowe wytyczne dla bibliotekarstwa szkolnego” pisze, iż wytyczne, zwane inaczej normami lub standardami można podzielić na 3 kategorie biorąc pod uwagę zasięg:

międzynarodowe,

narodowe,

regionalne.

Najważniejszą rolę przy tworzeniu międzynarodowych standardów odgrywają:

UNESCO (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization)

IFLA (International Federation of Library Association and Institutions/Federacja Stowarzyszeń Bibliotekarskich)

IASL (International Association of School Librarianship/Miedzynarodowe Stowarzyszenie Bibliotekarzy Szkolnych)

ISO (International Organization for Standardization/Międzynarodowa Organizacja Standaryzacyjna)

FID (Federation Internationale de Documentation/Międzynarodowy Instytut Bibliograficzny)

Przedmiotem standardów mogą być funkcje, zadania bibliotek (w USA stosuje się nazwę School Library Centers - ośrodki typu media center) oraz szereg elementów organizacji bibliotek takich jak: personel – rodzaj i liczba etatów, wielkość i przeznaczenie pomieszczeń bibliotecznych, rodzaj i wielkość zbiorów, niezbędne wyposażenie i sprzęt techniczny oraz komputerowy, budżet- jego wielkość i sposób obliczania. Stanowią dużą pomoc dla władz biblioteki i samych bibliotekarzy. Pomagają przy kompletowaniu zbiorów, zatrudnianiu personelu, określaniu właściwej przestrzeni. Wprowadzają porządek w skali jednej biblioteki i całego systemu.

W 1980 roku IFLA i UNESCO opublikowały dla nowoczesnych bibliotek szkolnych szczegółowe zalecenia standaryzacyjne zawarte w Manifeście Bibliotek Szkolnych. Zawierał wytyczne, co do celów i kierunków działania, wymieniał niezbędne warunki potrzebne do jej prawidłowego funkcjonowania, precyzował przygotowanie i zadania personelu bibliotecznego, a także warunki efektywności działania. Nowa wersja Manifestu ukazała się w 1988 r. Zaleca się w nim wyposażenie ucznia w umiejętność uczenia się przez całe życie, podkreśla się umiejętność współpracy między bibliotekarzami i nauczycielami, szczególną uwagę zwraca się na niepełnosprawnych imigrantów, dopuszcza się możliwość łączenia różnych typów bibliotek.

Prawidłowo sformułowane standardy międzynarodowe najczęściej stają się podstawą dla tworzenia standardów narodowych, lub odwrotnie. Największą tradycję standardów narodowych dla bibliotek szkolnych mają Stany Zjednoczone. To tam, już w 1918 r., pierwsze standardy dla bibliotek szkolnych ogłosiło Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy – ALA. W 1960 roku ALA opublikowało dokument, w którym jasno sprecyzowało zalecenia dla bibliotek szkolnych, m.in. zwrócono uwagę na konieczność gromadzenia wszystkich materiałów wykorzystywanych w uczeniu się i nauczaniu i zapewnieniu fachowej pomocy w przy odbiorze trudnych materiałów. W 1975 roku wnioskowano o to, by ośrodki pełniły funkcje projektowania, konsultatywną, informacyjną i administracyjną. Koncepcja ta został przyjęta w wielu krajach i stała się przykładem standardu narodowego, który stał się standardem międzynarodowym.

W Europie sytuacja jest dość zróżnicowana. Okazuje się, że podstawowym standardem, jeśli chodzi o biblioteki szkolne, jest zapis w prawie oświatowym o tym, że w każdej szkole powinna być prowadzona biblioteka szkolna. Kraje, które posiadają taki zapis są z tego dumne, natomiast inne dążą do jego uzyskania.

Kraje skandynawskie nie mają szczegółowych standardów. Tu dyrektor decyduje o budżecie biblioteki i etatach. Sytuacja nie jest najlepsza szczególnie w szkołach podstawowych, gdzie w bibliotece pracują często nauczyciele przez kilka godzin w tygodniu bądź bezrobotni kierowani na okres 3 miesięcy. Norwegia boryka się z podobnym problemem.

W Danii również brakuje standardów. Znalazł się zapis w ustawie o oświacie, że każda szkoła musi mieć bibliotekę szkolną, która powinna być centrum pedagogicznym w szkole.

Bibliotekami w Finlandii opiekują się nauczyciele w ramach nadgodzin, a budżet tych bibliotek jest częścią budżetu szkoły.

W Niemczech sytuacja jest jeszcze gorsza. Nie ma regulacji prawnych, a fundusze na działalność bibliotek szkolnych są przyznawane przypadkowo przez władze terytorialne. Bibliotekami szkolnymi zajmują się nauczyciele i rodzice.

Portugalia ma jedynie normy dotyczące sprzętu i urządzeń, które powinny być w bibliotece.

Grecja ma również opracowane normy dotyczące wyposażenia biblioteki. Ponadto precyzuje, jaką powierzchnie powinna zajmować (75 do 125 m2) i określa godziny pracy biblioteki (powinna pokrywać się z rozkładem lekcji w danej szkole).

W Polsce działalność bibliotek regulowana jest dwoma ustawami – Ustawą o systemie oświaty i Ustawą o bibliotekach. Nakładają na szkołę obowiązek prowadzenia biblioteki szkolnej. Pracownik biblioteki podlega Karcie Nauczyciela na takich samych zasadach jak inni nauczyciele i powinien mieć określone kwalifikacje:

studia magisterskie na kierunku bibliotekoznawstwo i informacja naukowa i przygotowanie pedagogiczne,

studia magisterskie w zakresie dowolnego przedmiotu nauczania oraz ukończone studia doktoranckie, podyplomowe, uzupełniające lub inne prowadzone przez szkołę wyższą z zakresu bibliotekoznawstwa.

Michał Zając w rozdziale „Rynek książki szkolnej w Polsce” pisze o zmianach legislacyjnych wprowadzonych w latach 1988-90, które umożliwiły rozpoczęcie działalności tysiącom nowych wydawnictw. Pojawiło się wtedy pierwsze prywatne wydawnictwo „Amber”. W ciągu 3 lat założono w Polsce ok. 2000 takich oficyn. Na polskim rynku wydawniczym pojawili się zagraniczni wydawcy „Harlequin” i „Egmont”. Początek lat 90-tych to także czas „bukinistów”.

Po hossie, nadeszła jednak bessa przypadająca na lata 1992-1995. Rynek wydawniczy nasycił się niedostępnymi w epoce PRL-u książkami, minął entuzjazm związany z pojawieniem się zachodniej literatury popularnej. Upadło wiele firm hurtowych.

Stabilizacja nastąpiła około 1995r. Spada czytelnictwo, za to pojawia się z roku na rok coraz więcej tytułów. Wzrasta sprzedaż wysyłkowa książek, coraz więcej książek sprzedaje w hipermarketach.

Rynek książki szkolnej rządzi się innymi prawami niż rynek beletrystyki: podręcznik powinien kupić prawie każdy rodzic dziecka, podczas gdy nabycie beletrystyki uzależnione jest od „wolnych” pieniędzy. Dla książek szkolnych istnieje też ścisła sezonowość, a rynek jest uzależniony od decyzji władz państwowych. Właśnie decyzja Minist...